<1r>

ne caperetur fugit, et quatuor menses delituit. Sed oves interea non ferentes absentiam Pastoris in seditiones|m| assurgunt adeo gravem ut Imperator compulsus fuerit missis lituris Athanasium revocare & consedere ut securè & abs metu Ecclesias obtineret. Et hac rebellione factum est ut in Ecclesia Alexandria & Ægypto ad us obitum suum securè & licenter dominaretur: Imperatore metuente ne orta iterùm Alexandriæ seditione, plebs quæ suopte ingenio ferventior est, publicis rebus damnum afferret. Socr. l. 4. c. 13 & 20. Obit autum 6 Non. Maij A.C. 372. (Baron A.C. 372. 63) Et Petrus quidam in successorum electus est. Sed Imperator audita Athanasij morte, milites exercitum mittit ad restituendum Lucium qui ante successor Georgij creatus fuerat (            ) Vnde multa confusio, militibus vix. coercentibus pertìnacem et rebellioni asuetum populum. Nam simul at Lucius Alexandriam venit & Ecclesias occupare agressus est; vulgus palam ei restitit (ut fatetur Sozomenes) & urbe quasi per vim occupata rebelles partim capti partim fugati sunt, & inter alios Clerici & Sacratæ Virgines velut seditionis autoras in crimen vocati sunt. Petrus etiam inter {illeg} cæterus captus est sed e custodia elapsus Roman fugit. Sozom. l: 4|6|. c: 19 Socr l 4. c 22. Sed post quinquennium ubi Valens Imp. ex Oriente contra Barbaros Thraciam vastantes profecturus |res ecclesiasticas negligere e|c|oactus est et| milites secum abducere{illeg}, Petrus ex Italia cum literis Damasi ordinationem ejus et fidem homoüsianam confirmantibus, in Ægyptum ad novos motus concitandos revertitur: & {illeg}|i|nde Populus Alexandrinus resumpta fiducia Lucium \quidem/ exturbat, & \Petrum vero/ in locum ejus substituit \(Socr. l. 4. c. 37. Sozom. l. 6. c. 39) {illeg} Imperatore Valente alijs curis distento, ut istis vindicandis haudquaquam vacare posset. Sozom c|l|ib. 6 c. 39/. {illeg} Hæc facta sunt f[1] anno 377, {illeg} ex <2r> quo Ægyptus continuò penes Homousianos mansit. Nam proximo anno, occiso Valente, Gratianus Imperij summam adeptus, cunctos qui a Valente in exilium ejecti fuerant lege lata revocavit. Socr l. 5. c. 2. Sozom l. 7 c. 1. Theod l 5. c.2. Et \exinde/ postea Semper regnarunt Imperatores Homousiani. Et Theodosius post tres Et quarto anno Theodosius vastavit totam Ecclesiam.

Audivistis jam statum Episcopatus Romani et Alexandrini ab morte Imperio Iuliani ad Imperium Theodosij, hoc est per primus octodecim annos schismatis Homoüsiana|i|: sed ut pateat Schisma hoc sub solis horum duorum auspicijs surrexisse, notari possunt aliqua de statu reliquæ partis orbis Christiani. nondum eam Eam nondum contaminatam fuisse manifestum est ex Historicis Ecclesiasticis \/ < insertion from f 1v > ✝dicit enim Sozomenos quod Eo tempore quo Theodosius Magnus creatus est Imperator Arriani omnes Orientis Ecclesias adhuc obtinebant exceptis Hierosolymis. Soz. l 7. c 2. < text from f 2r resumes > , sed ἀυτοπτῶν testimonium unum et alterum proferre visum est. Et quidem Hieronymus *[2] anno 372 circiter ex Oriente ad Damascum Episc. Romæ sic scripsit. Profligato a sobole mala patrimonio, apud vos solos incorrupta patrum servatur haereditas. Ibi cæspite terræ fæcundo, dominici seminis puritatem centeno fructus refert: hic obruta sulcis frumenta in lolium avenas degenerant. Nunc in Occidente Sol justiciæ oritur, in Oriente autem Lucifer ille qui ceciderat, supersidera posuit Thronum suum. Vos estis Lux mundi, vos sal terræ, vos aurea vasa et argentea: hic testacea vasa &c. Basilius verò \*[3] anno 371/ scribens ad Ecclesias occidentales, statum Orientus sic pleniùs exprimit. Non una e|E|cclesia ne duæ vel tres[4] in gravem hanc tempestatum illapsæ periclitantur: sed a finibus Illyrici ad Thebaidem us hæreseos malum depasci <3r> tur – Præsens instat jam nobis naufragium, integerrimi fratres, porrigite manus, non neglige|i|te f dimidium orbis ab erroribus absorptum. Et in alia ad eosdem Occidentales *[5] subinde scripta Epistola rebelli: Potissimum est, inquit quod requirimus ut ipsi quo Imperatori per vestram pietatem innotescat Orbis nostri perturbatio confusio – Hoc hæreseos malum cuncta depascitur, ac periculum est ne vastatis nostris Ecclesijs, & ad sanam in colatûs vestri partem serpat. – Ipsi qæso non vestra tantùm spectate quoniam ad portus appulistis tranquillos sed Ecclesijs illis quæ per tempestatem jactantur manus porrigite – Baptismata sunt apud hæreticos: illi deducunt peregre quovis progredientes, invisunt infirmos, solantur mæstos, adjuvant laborantes & pressos, omnis generis opem ferunt, mysteriorum communiorem administrant. Quod omnia per illos dispensantur et perficiuntur, quasi retinaculum est quoddam est plebi, quo ad illorum concordiam astringuntur: ita ut brevi tempo{illeg}|r|is discursu, etiamsi restituatur aliqua libertas, nulla tamen spes reliqua futura sit ad veritatis iterum agnitionem reducendi eos, qui diuturnæ; dilectionis vinculo, hæreticis obstricti sunt.

Ex his \satis/ patet non tantùm Clerum, sed et populum, perpaucis exceptis, hactenus in fide \& communione &/ illa perseverasse in quam \&/ totus orbis tempore Constantij consenserat. Omnium verò integerrima visa est Asia minor, regio inter cæteras media & ab Oriente et Ægypto per mare et interpositas regiones longiùs dirempta. At hoc est quod Salvator promisit Ecclesiæ Philadelphiæ, dicens:[6] Quoniam observasti sermonem tolerantiæ meæ, ego quo te servabo ex horâ tentationis; quæ ven {sic} <4r> ventura est in orbem universum ad explorandos incolas terræ. Non quod sola Vrbs Philadelphia ruente toto mundo inconcussa et intentata manerat : sed quod ipsa cum circumpositis regionibus in fide staret dum \hora/tentationes totum demum Orbem pervasuræ; hora sive hoc est \universalis/ Apostasiæ impetus ille initialis propre|i|è dictus hora \vel tempus/ tentationis, regiones exoticas (Occidentem nempe et Ægyptum) invaderet. Nam hæc immunitas ab hora tentationis huic urbi promissa non magis excludit urbes adjacentes, quàm decem dierum tribulatio aliæ minæ vel promissa singulis urbibus applicata excludunt urbes reliquas.

Cæterùm cùm ista Basilij respiciant tempora quibus Valens Ecclesiæ prospiciens \consulens/ Homoüsianos intrudentas exulare fecit: considerate statum Constantinopoleos post hæc tempora, sub Gratiano scilicet et Theodosio, & ex ejus fide conjecturam facite de reliquo orbe orientali. Ejus autem statum Greg. Nazianenus in vita sua optimè expressit dum de suo ingressu in urbem istam A.C. 378, & prima prædicatione doctrinæ coequali Trinitate, hæc loqueretur.

Misera quamvis civitatis ob hunc statum

Habens *[7] legem temporis beneficio

(Nam mos vetustus obtinet legis locum)

Per hæresim mortua infeliciter,

Adhuc habebat seminis quiddam tamen

Vitalis, hoc est integras mentes fide,

Paucas quidem illas numero, at ingentes Deo,

D Mentes recenset qui pias, non agmina.

Et paulo post

Ingressus Vrbem plurimis jactor malis.

Exarsit in me tota primum Civitas,

<5r>

Multos perinde ac si Deos inducerem.

Mirum nec est hoc. instituti sic erant,

Ignota prorsus ut quibus fides pia

Esset, modo trina quonam est unitas,

At una rursum Trinitas.

Sed et {illeg}|V|rbis hujus status fidelis ex facie etiam totius populi quæ ad depositionem expulsionem proprij Episcopi & ordinationem Gregorij Nazianzeni luctuosissima instar urbis captæ (ut exprimit Gregorius ipse & nos {illeg} ex eo supra descripsimus) comparuit. Ex hac igitur tanta urbe fiat judicium de reliquo Oriente.

\Nolim tamen – \v pag Seq.// < insertion from f 6r > Nolim tamen \pag. supereriori./ hæc ita intelligi quasi Oriens totus in fide abs omni discrepantia permanserit. Nam aliqui asserebant post motas hasce infelices disputationes asserere filium similem patri, alij ad philosophicas minutias progressi inter se contendebant an filius Patri per omnia similis esset vel similis voluntate dissimilij substantia. [Et quidem verbis magis quàm sensu discrepare visi sunt, his dissimilitudim|n|em ex differentia inæqualium (ni fallor) æstimantibus, illis per similitudinem intelligentibus analogam \illam/ conformitatem minoris ad majorem propter quam minor dicitur majoris Imago non obstante differentia. De his \Attamen ita/] \Et hæ/ disputationes primùm ortæ sunt sub finem Imperij Contantij per multitudinem Conciliorum quæ post victam Occidentem convocaverat [unde optimè Ammianus gentilis scriptor \l 21/ ait ipsum Christianam religionem absolutam et simplicem anili superstitione confundisse, & in ea scrutanda perplexius quam componenda gravius, excitasse dissidia plurima.] post Imperium ejus & successoris Iuliani multùm turbarunt Ecclesiam & facilem reddiderunt victoriam adversariorum. Voluit enim Deus ut Ecclesia tam civilibus discordijs quàm publico hoste caderet ad tentandos incl|o| las orbis Christiani, quorum virtus cùm valde imminui cæpissat per prosperitatem sub Imperatoribus Christianis, sub novis afflictionibus pro subitò probanda et erigenda erat at hypocritis purganda: Deo misericorde {illeg} castigante eos quos amat & puniente eorum peccata in hoc mundo ut per varias tandem afflictiones deducat eos in facilitatem æternam. Haec erat vera misericordia & benevolentia Dei in Ecclesiam quam filij hujus mundi non intelligentes sibi gratulantur ob prosperitatem. Sed nos e contra laudemus Deum quod Ecclesiam tam varijs modis per tot secula purgarit & dealbarit, & non expectantes prosperitatem precemur ut in his ultimis & pessimis temporibus ob quorum iniquitatum gratia Dei terram ferè deliquisse vide <6v> \{atur}/ numerus & fides purgandorum augeatur us dum venerit dies quo Evangelium per omnes regiones terræ prædicabitur

Cæterùm in Oriente si præter eos quo supra diximus fidem rectam secutos, spectemus homousianos: ijs etiam inter se valdè divisi erant. Nam plurimi \eorum/ nondum admittentes religionem Ægypti et Occidentis, sed religionem a Concilio Nicæno institutam adhuc retinentes, non agnoscebant divinitatem spiritus sancti. Hos tandem a Macedonio quondam Episcopo Constantinopolitano & multi etiam {illeg} adhuc tenebant veram incarnationem asserentes verbum non conjunctum fuisse animæ humanæ incarnatæ sed ipsum more animaæ humanæ incarnatum fuisse & in cruce pro nobis passum. Sed has divisiones et subdivisiones non opus est hic prosequi: hoc tantum noto, quod fides de coequali Trinitate et unione Hypostatica quam Ægyptus et Occidens profitebatur, hactenus parùm obtinebat inter alias homousianos aliarum regionum sed per gradus inter eos propagata primò maximè impugnata fuit, & primò maxim{illeg}impugnata fuit & contentiones ciebat indies crescentes (                    )donec tandem authoritate Episcopi Romani & Alexandrini (     (     ) in Imperatorum, decretis Concilij Constantinopolitani & crescente secta Monachorum, tam homoüsiani omnes quàm alij multi eo adducti fuerint ut fidem illam amplecterentur.

< text from f 5r resumes >

Manifestavimus qam quomodo Occidens & Ægyptus schisma fecerunt ab Ecclesia illa universali in quam totus orbis Christianus tempore Constantij conspiraverat, dum reliquæ Provinciæ ab Illyrico us ad limites Orientis \paucis hominibus exceptis/ fidem illam integram servarunt: adeó quòd corpus Ecclesiæ homoüsianæ genitum fuit bicorne, Episcopis Romæ et Alexandriæ tanquam \duobus/ Regibus Ecclesiasticis totam hanc Ecclesiam ab infantia gubernantibus. Iam verò ut haec omnia clariora fiant, subjungemus sententiam|s| quosdam \unam et alteram/ ipsorum homoüsiorum eo temporum viventium, quibus constat has \Ecclesiam istam has/ Episcopos tunc apud suospro duobus Arbitris et \summis/ Rectoribus \ejus/ homousianæ religionis, vel, ut ego loquor, pro Regibus Ecclesiasticis habiter|uisse| fuisse & veneratam fuisse. & veneratam fuisse. Et quidem Hieronymus in Oriente \commoratus & ibidem/ ab omnibus ferè oppugnatus \*[8] Anno 378 vel 379/ sic scripsit ad Damasum, Anno 378 vel 379 circiter{illeg} Hæreticus vocor Homousion prædicans trinitatem. Sabellianæ impietatis arguor tres subsistentias veras integras perfectas personas pronuncians. Si ab Arianis, meritò; si ab orthodoxis, qui hujusmodi <7r> arguunt fidem, orthodoxi esse desierunt. Aut si eis place{illeg}t; hæreticum me cum Occidente, hæreticum me cum Ægypto, hoc est cum Damaso Petro condemnent. Quid unum hominem exceptis socijs criminantur? Vides hic Episcopum Romanum pro Occidente & Alexandrinum pro Ægypto suo ab Hieronymo {sumi} accipi: & hos apud homousianos omnes in tanta veneratione habitos fuisse ut vel semi-homoüsiani qua|i| Nicænam fidem de filio prolatam \solummiodo/ amplexi, doctrinam de coæquali Trinitate pro hæresi habebant, & eo nomine Hiernonymum et similes vocabant hæreticos, non tamen audebant \rent/ hoc nomine accusare hos Præsules religionis homousianæ \et si idem sentientes cum Hieronymo/, utpote quorum auspicijs tam fides Nicæna revixerat quàm doctrina de Trinitate coæquali formata fuerat et propagata. Cælerùm de horum dominio \auhoritate/ Ecclesiastica adjicimus aliud, id summa fideo authoritatis \non parvi momenti/ \&{illeg}eris/ testimonium: Edictum nempe Theodosij e|i|nitio Imperij ejus pro fide homousiana \(proculdubio consilio suorum Episcoporum)/ editum. |Huc spectat etiam quod|t| Hieronymus in Epist 2 adv. Vigilantium per interrogationem sic numerat Ecclesias. Quid facient Orientis Ecclesiæ? Quid Ægypti et sedis Apostolicæ quæaut virgines clericos accipiunt aut continentis &c. Hic enim sedes Apostolica perspicuò accipitur pro Occidente & hæc et Alex Ægyptiaca tanquam dua clarissima nominatim ponuntur|

Imp{illeg}. Gratiam. Valentin. et Theodos: AAA. ad
populum Vrbis Constantinopolitanæ.[9]

Cunctos populos quos clementiæ nostræ regit temperamentum, in talo volumus religione versari, quam divinum Petrum Apostolum tradidisse Romanis, religio us nunc ab ipso continuata declarat; quam Pontificem Damasum sequi claret & Petrum Alexandriæ episcopum. Hoc est ut Patris &filij & Sp. sancti unam Deitatem sub parili majestate & sub pia Trinitate credamus – Dat 3 Kal. Mart Thessalonicæ. Gratio A. 5, & Theodosio A. 1 Coss. [A.C. 380.]

Hisce adjiciatur sententia Socratis qua|i| de his et sequentibus quinquaginta annis a|u|s ad sua tempora <8r> ex occasione Novatianorum a Cælestino Papa spoliatorum ecclesijs, sic loquitur. Invidia quo Novatianos attrivit cùm Episcopatus Romanus perinde at Alexandrinus πέρα τἦς ἱηρωσύνης, ἐπὶ δυναστείαν ἤδη πάλαι προστελθούσηςultra Sacerdotij fines progressus jam olim in dominatum externum degenerasset. Et ob hanc causam Episcopi Romani, ne illos quidem qui cum ipsis in fide consentiebant, liberè conventus agere siverunt: sed illos ob consensum fidei laudantes, omnibus tamen bonis spoliarunt. At constantionopolitani Episcopi ab hoc morbo immunes fuere. Socr. l. 7. c. 11.

Demi Episcopos hosce non tantum duos Reges Ecclesiasticos, sed et potentissimos fuisse constat. Ex eo enim quod Damasus Petrum \Petrum/ litteris ad Ægyptios misses \Petrum/ e|i|n Episcopatu confirmavit, ostenditur eum jurisdictionem quandam in totum mundum ambijsse, ejus authoritatem vel apud Ægyptios multi factam. Patet insuper authoritas ejus ex sententia Consilij nonaginta Episcoporum A.C. 368 Romæ collecti : qui ad Episcopos Illyrici scribentes {sic} \hoc argumento/ conantur abrogare Consilium Ariminense. Neque enim, \inquiunt/ præjudicium aliquod nasci potuit ex numero eorum qui apud Ariminum convenerunt: cùm constet ne Romanum Episcopum cujus ante omnes fuit expetenda sententia, – ne alios hujusmodi statutis consensum aliquem commodasse. The Apud Theod. l. 2. c. 2. Dich hujus mens pleniùs patebit, conferendo cum a[10] similibus expressionibus in Epistolâ Iulij Papæ se supremum asserentis Iudicem Ecclesiasticum, ad quem liceret a toto mundo provocare; & cum decretis Synodi Sardicensis hunc sedi ejus suprematum subinde tribuentis. Nam ad hoc nuper concessum in dijudicandis rebus prærogativum Occidentales alludunt: conati Patriarcham suum modis omnibus attollere <9r> quo {illeg} adversa Concilia convellerent & se præponerent Orientalibus. Illud deni Sozomenis referentis quomodo Schismata homoüsiorum in Oriente per literas Damasi sedata sunt & repugnantes opiniones subjugatæ, abunde manifestant authoritatem hujus Pontificis. Tempore Valentis, inquit, multæ de divinitate spiritus sancti magna contentione factæ \sunt/ non minùs quàm antea de Verbo Dei Verbo. |Symbol (blotted asterisk) in text| < insertion from f 8v > Huc spectat ill etiam illud Socratis post centum annos vindicantis authoritatem Papæ Romanæ contra Concilium Antiochenum quod sub Constantio proxime ante concilium Sardicæ Collectum fuit. Sed, inquit ne Iulius interfuit Romanæ Vrbis Episcopus; nec quemquam eò misit qui locum suum impleret:cùm tamen Ecclesiastica regula vetet ne abs consensu Romani Pontifici{illeg}|s| quicquam in Ecclesia decernatur Socr lib 2. c. 8. Eadem alia occasione repetit c. 17. < text from f 9r resumes > Porrò cùm hæc quæstio agitaretur & contendendi studio magis magis indies cresceret, Episcopus Vrbis Romæ re comperta scripsit ad Orientis Ecclesias ut Trinitatem consubstantialem& honore gloria {illeg} æqualem una cum Occidentalibus Episcopis confiterentur: Quo facto, utpote controversia judicio Romanæ Ecclesiæ terminata, singuli quievere: ea quæstio finem tandem accepisse videbatur. Sozon l 6. c 22. Si tantam exercuit apud exteras gentes authoritatem,quid non fecerit Præsul hic in Occidente? Sequenti tamen seculo per confirmatam Imperij divisionem, incursionem Barbarorum, translationem sedis Imperialis a Roma ad Ravennam & Vrbis crebras vastationes, authoritas hujus Præsulis diminuta fuit; non tamen cessavit us dum a Phocate \pleniùs/ restitueretur.

Vna cum potentia spectari potest splendor regalis et sumptuosa vivendi ratio. Et in qu hac quo Papa Romanus eminuit. Testis est Amminanus, qui seditiones describens &horrendas is \istas{in}/ ipso Templo commissas cædes quibus Damasus concertando cum Vrsicino Episcopatum obtinuerat; hæc adjicit: Neque ego abnuo, consider ostentationem rerum considerans urbanarum, hujus rei cupidos ob impetrandum quod appetunt, omni contentione laterum jurgari debere: ùm id adepti suit ita se <10r> curi ut ditentur oblationi{illeg}|b|us matronarum, procedant vehiculis incedentes circumspectè vestiti, epulas curantes profusas, adeò ut eorum convivia regales superent mensas.|,| |&c.| Tanta sane erat Episcopi{illeg} hujus externa gloria, ut Prætextatus vir Consularis et Vrbis Præfectus, teste Hieronymo, dicere soleret soleret ludens Damaso dicere: Facite \me/ Romanæ Vrbis Episcopum & ero protinus Christianus. Hæ de E

Hæc de Episcopo Romano. Alexandrium verò permagnam, etiam apud exteras gentil regiones, potentiam et authoritatem fuisse, ex ijs solis patere potest quæ Constantinopola|i| prælicenter gesta{illeg} sunt. {illeg} \nempe/ post mortem Valentis Imp. ubi Gregorius Nazianzenus Constantinopolim pergens cæpisset ibi prædicare doctrinam de coæquali Trinitate, & aliquos ad súi sententiam traduxisset : mittit Petrus Athanasij successor, & eum creat Episcopum Constante|i|nopoleos, non obstante quod urbs ista Episcopum suum [s{illeg} Demophilum legitima et regulari successi one diu ante constitutum haberet. Mos equidem \Scilicet mos/ erat his externarum ditionum invasoribus, ubi non possent Episcopos ad suas partes pertrahere (uti per totum ferè Occid\ri/entem contigit,) non expectare vacationes sedium sed contemptis legibus Ecclesiasticis Anti-Episcopos constituere, ut Episcopus frangeret Episcopum & populum distraheret. Et quamvis hæc facientes non intrarent per ostia|u|m sed ecclesias invaderunt, quietas legitimorum pastorum greges exagitando & urbes turbulentis divisionibus replendo: non potuit tamen legitimus magistratus hos ovilium invasores arcere, quin statim persecutionis infamiâ notaretur. Quinetiam, quamvis hi ovinam pellem {illeg} \{illeg}quando/ abjicientes, aperta rebellione insurgerent in Magistratum & <11r> acriter pugnant|d|o miscerent omnia cæt|d|ibus (quod sæpe factum in Ægypto:) non potuit tamen Magistratus punire Authores rebellionis, quin Paræsules {illeg} eorum (Atha\na/{n}|s|ius, & Petrus cum similibus) celato prorsus rebellionis reatu & {illeg} insinuatis alijs causis, \hos/ pro Martyribus vel confessionibus celebarunt: inio nec \erubuerunt/ martyres esse clamitare qui in ipso rebellionis a|i|mpetu pugnando ceciderunt. Et si {illeg} talia auderent in Imperatores quid mirum si spernerent coepiscopos, & sub prætextu religionis potentiam et dominatum Ecclesiasticum per totum orbem propagere miterentur? Sed audi quid præterea factum.

Vbi Petrus, ubi Gregorium constituerat Episcopum c|C|onstantinopolitanum, non multò post a Maximo quodam Gregorij Presbytero & homine Ægyptio, nummis corrumpitur & mittit \a/[11] septum Episcopos Ægyptios qui Maximum hunc loco Gregorij nullo crimine damnati, nedum accusati quod sciam, crearent Episcopum. En egregiam dominatûs licentiam cum turpi avaritia violoatione fidei aperta fidei &c juris Episcopalis violatióne, & execranda Spiritus sancti venditione conjunctam! Facinora quidem viro quem Athanasius amicum charissimum & perpetuum socium at comitem domi foris habebat, & ut præ {illeg} cæteris idoneum, commendabat eligendum in successorum Theod l. 4. c 20. Sed non mirum est eum talia fecisse qui Episcopalum, cùm vi populari retinere non posset, ubi vidit Imperatorem alijs rebus detentum, ut Imperij publicus hostis, iteratis ausibus invasit et concitata denuò seditione rapuit; haec scilicet edoctus exemplo Magistri. Ne minùs culpandus est Episcopus Romanus, qui cum et ipse similiter per seditionem <12r> gravissimam & ingentus cædes in ipso templo factas: Episcopatum \victor/ reportaverat, ubi vidit Valente Imperatorem alijs curis distractum, Petrum literis instigantibus ad populum datis remisit munitum. Sed per tales oportuit cornua Bestiæ \surgere ac/ dominari.

Cæterum ne factis Petri desit fides, accipe narrationem eorem e probatis authoribus. Et quidem Gregorius Presbyter in vita Gregorij Nazianzeni hæc habet. Erat in regia civitate Maximus quidam genere Ægyptius – hic Presbyteri cujusdam opera usus & auro sceleris adminiculo fretus at Alexandriam mittens, Petrum eo adducunt ut certos homines ad Maximum Episcopum creandum Constantinipolim mittat. Et quidem hæc dicto citiùs gerebantur. Ad Aderant *[12] ex Ægypto qui Episcopatum Maximo darent. Talis Petrus ille erat qui cùm priùs Gregorium in Throno collocasset, postea Maximimū Epi{sco}pum instuebat, ne literas quidem eas, quas ad Gregorium scripserat veritus. Postquam igitur advenêre qui ab eo missi fuerant – Maximum Episcopum creant. &c.

Sed et eadem ipse Gregorius Nazianzenus in vita sua sic descripsit.

– Petrus ipse Præsulum illorum arbiter

Prius quidem nos litteris clarissimis

Fuco vacús|i|s, litteræ ipsæ

Facient, sacrato fixerit nos in Throno,

Dignatus at nomine sit Atestetis:

Nunc venit autem νεβρὸs, ἀνtὶ παρθένου.

Hæc clara non sunt, hæc egent interprete.

Visum quid unquam dignius scena fuit,

Permulta quamvis lusa sint valde improba?

Aliud videbis ludicrum quod sit magis.

Vinum asserebat quispiam omnia vincere,

At fæminam alter: tertius palmam dabat

Vero. dedissum robur ast ego maximum

<13r>

Auro, arbitratu cuncta quod vertit suo. &c.

Pergit dein describere undenam aurum hoc manibus sacrilegis conquesi{illeg} \stum sit/ & quomodo Maximus ordinatus sit.

Cum ita Petrus hæc sibi arrogarit facienda in ipsa \summa urbe/ Constantinopoli & Athanasius etiam cum suis in Conciliabulo Alexandrino, ut dictum est, ea{illeg}dem usurparit authoritatem in \licentia constituerit Episcum/ \constituendo episcopa|o|m/ Antioch{eni}|io| (quæ duæ sunt erant totius orientis præcipuæ Metropoles) liquet Episcopum Alexandrinum his temporibus authoritatem quandam et jurisdictionem in totum Orientem insurpasse. haud minori licentia quàm Episcopus Romanus dominabatur in Occidente. |vel potius utrum per totum Orbem dominasse {illeg} generali quadam authorite, speciali verò hunc in Ægypt{illeg} \libya et Pentapoli/ illum in Occidente {illeg} regnasse|

At ita, ut omnia ab initio repetam, ostendi religionem homoüsianam post Concilium Ariminense & of|v|itum Constantij, a Papa Rom Alexandrino et Romano quasi fontibus duobus profluxisse & {illeg} propagatam fuisse, eos \duos/ his temporibus duos Arbitres supremes & Principes il|s|tius Religionis, verssione {illeg} \solos istius religiones Principes vel ut {illeg} |pro|prio nomine dicam,/ Papas, hoc est Episcopos Episcoporum, {illeg} ineffrenata licentia, \longe lati/ dominasse{illeg}

Patet igitur Ecclesiam Papisticam quæ in hunc us diem perseverat bicornem surrexisse, post tempora Constantij{illeg}: sed Quoniam \vero/ contendi potest hanc Ecclesiam non tunc primum ortam fuisse sed ab ipsis Apostolorum temporibus propagatam, et ab Arrianis regnante Constantio oppressam, post post ejus obitum restitutam fuisse in pristinum statum; proponemus jam originem ejus Ecclesiæ hujus inquirendam eam tam ex schismate quàm ex hæresi indigitabimus.

De origine schismatico
Ecclesiæ Papistica bicornis.

Sciendum est ita quod Ecclesia per primos ferè <14r> \decendum est ne {quod} {illeg}/ trecentos annos sub Imperatoribus {illeg} {huici}aff|l|icta & [13] persecuta, permansit integra & sine aliqua memorabili revolutione. Dein sublato illo publico illo hoste per victorias Constantini sublato itur (ut solet) af civilia bella. His occasionem contentio \disputatio/ inter Alexandrum Episcopum Alexandriæ, & Arium ejusdem Ecclesiæ Presbyterum ministrabat. At discordiæ ingruentes mox sedatæ sunt a Concilio Nicæno, et uno dehinc generalis (paucis hominibus exceptis quos non adnumero) continuavit per triginta duos annos ad us concilium Sardicæ. Tunc primum ortum est schisma inter Orientales & Occidentales, quod post septum annos mitigatum est Occidente per Constantium subacta; & post alios quatuor annos planè sanatum in Concilio Ariminensi: {illeg} at elapsis amplius quatuor vel quin annis novo prorsus more nova per Episcopos Romaæ Alexandriæ introducta religione recruduit. De hoc posteriore schismate res est: Sed ejus notitia pendet a priore.

Quæritur ita an Oriens vel Occidens schisma fecerunt ab Ecclesia illa C{illeg}atholica quæ in fide consentit ad us contentionem Alexandri et Arij, in communione verò ad us concilium Sardicense. Et ad hoc determinandum imprimis ponam fundamenta ex quibus schisma dijudicam possit.      Fund: 1. Disrupta Ecclesia: pars illa quæ ne sponta recedit a communione, ne dat alteri parti justam causam recedendi ; Non potest essa schismatica.      Fund 2. Pars illa quæ sponte recedit sine justa cause est schismatica.      Fund 3. Pars illa quæ facit alteram partem objustam causam sponte recedere est schismatica.      Fund 4 Sed omnium maximè schismatica est quæ et ipsa dat alleri parti justam causam recedendi, & propter <15r> dissidium ex|{a}| causa ista {illeg} pendens sponte recedit dum altera pars communionem ambit.                      F5. Per justam causam communionis recedendi intelligo iniquam conditionem communionis oblatam \postulatam/ vel necessariam conditionem denegatam. Symbol (big sort of non-capital e) in text

Iuxta hæc principia quæ per se manifesta sunt patebit schisma fuisse Occidentalium ubi ostendero hæc trià. 1 Quod Orientales nullam iniquam conditionem communionis exegerint ab Occidentalibus. 2 Quod Occidentales sponte discesserint ob noexegerint iniquam conditionem ab Orientalibus. 3 Quod Occidentalis sponte discesserint ob non admissam illam conditionem, dum Orientales ambiebant eorum communionem. Hæ autem patebe|u|nt ex historia, quæ sic se habet quam paulo fusiùs prosequi non pigebit.

Historia Ecclesiastica.

\/ < insertion from f 14v > Contigit. Festo quodam die Alexandrum Episcopum Alexandræ videre eminus at ea quæ in Ecclesijs geri mos est. Sed cum intentius diutine pueros inspectaret, videt ab his geri quædam etiam secretiora & mystica. Perturbatus ilico vocari ad se elericos j|s|uos jubat at eis quid eminus ipse videret, ostendit. Tum abire eos et comprehensos ad se perducere omnes pueros imperat. Cum adessent, quis eis ludus, vel quid egissent, vel quomodo, percunctatur. Illa|i| ut talis habet ætas, pavidi, negare primò, deinde rem gestam per ordinem pandunt, & baptizatos a se esse quosdam catechumenos confitentur per unum eorum nomine Athanasium, qui ludi illius pe|u|erilis episcopus fuerat. simulatus. Tum ille diligentur inquirens ab his qui baptizati dicebantur quid interrogati fuerint quidve responderint, simul et ab eo qui interrogaverat: Vbi videt secundum religionis nostræ ritum cuncta constare, collocutus cum cocilio clericorum statuisse traditur illis quibus integris interrogationibus & responsionibus aqua fuerat infusa interari baptismum non debere, sed adimpleri ea quæ a sacerdotibus mos est. Athanasium veros at eos quos ludus ille vel Presbyteros habere visus fuerat vel ministros, convocatis parentibus sub Dei obtestatione tradit Ecclesiæ suæ nutriendos. Parvo autem tempora cum a Nolario integre & a Grammatico sufficienter Athanasius fue|i|sset instructus, continuò tanquam fidele Domini commendatum a parentibus restituitur Sacerdoti.(Rufin l 1. c 14. Socr l 1 c 15 Som l 2 c 17.) Non tamen semper apud Alexandrum mansit sed profectus in Eremum Antonio monach adhæsit (Ipse in Vit. Anton.) Hunc Alexander in tabernium adscivit, usus ejus opera in scribendo et{illeg} prælegendo, quod munus Lectorum et Amanuensium esse solet. Postea ad Diaconi functionem eum evexit (Oratio incerti de Vit. Athan. & Sozom. l. 2 c. 17.) Præter Dialecticam & Rhetoricam Iuris etiam scientiam caluit, (Sever. l. 2 c 51) Cæpit autem clarescere sub Licinio per disputationes adversus Gentiles (Martyrol. Rom. d. 13. Ian.) & cum fuerit subtillisimi vir ingenij &acer in rebus gerendis & præterea scientijs instructus Alexander senex tardus hujus demum consilijs in negotijs Ecclesiasticis se mancipavit: ut in sequentibus videbitis.     pag. sec. vers.

Interim tempore bell{illeg}|i| ultimi Liciniani anno 323 contigit Alexandria inter confabulandum cum Prebytens – <15v> Post victum Licinium \Interim/ florebat populus Dei, &cum alaeritate quadam ae tripudio honestis actibus incumbebat. Nullus erat foris metus qui perturbationem afferet; quippe cum Dei optimi maximi beneficio, amæna & profundissima pax Ecclesiam undi communiret. Sedenim invidia nostris bonis insidias struens subsederat. Quæ primiùm quidem intro repens, postea in medio sanctorum cœtu tripudiavit. Tandem vero Episcopos inter se commisit, tumultum et altercationem inter eos excitans, divinorum dogmatum obtentu. Exinde tanquam ex levi quadam scintilla, gravissimum exarsit incendium. Quod quidem ab Ecclesia Alexandrina velut a capita exorsum, universum posthæc Ægyptum & Libyam & ulteriorem Thebaidem peragravit. Sed et reliquas urbes ac provincias depastum est : adeo ut non solum ipsos Ecclesiarum Atiste|i|tes verbis inter se digladiantes, verùm etiam plebam ipsam discissam cernere liceret; alijs horum alijs illorum partibus amplectentibus. Porrò rerum quæ gerebantur spectaculum eo us processi|e| indignitatis ut in medijs infidelium theatris, divinæ prædicationis venerabilis doctrina turpissimo risu ac ludibrio traduceretur. Meletio Euseb. vit. Const. l. 2 c. 61. Harum autem discordiam historia hujusmodi est.

{illeg} Sub finem \Tempore/ /Sub finem\ belli Liciniani anno 323

Anno 323 ad finem vergente, ubi Constantinus modo vicerat Licinium et paem ecclesijs restitue{illeg} |ra|t, contigit Alexandrum Episcopum Alexandriæ – pag. sup.

< text from f 15r resumes >

Circa annum 323 a[14] quando Constantinus modo vicerat Licinium & et occiderat \Tempore belli ultimi {illeg}eimani/ Licinium : contigit Alexandrum Episcopum Alexandriæ b[15] inter confabulandum cum Praesbyteris suis quæstionem \proponere/ de natura filij; & cùm Presbyteri {illeg} variè responderent voluit \tandem/ Alexander veritatem disputatione discerni{illeg}. Dum Quæstio, inquit Sozomenes, adhuc anceps ac dubia videbatur, Alexander initio paululum vacillavit nunc hosπὴ μὴν τούτους τῆ δὲ ἐκέινγς ἐπαινῶν nunc hos laudans nunc illos. Sozom. l 1. c 15. Sed cum Arius \sed cum illa pars a quibus erat Arius unus e Presbyteris/ deflexisset ad assertationes quasdem a Christianis auribus alienas: Alexander indignatus se contulit ad alteras partes, et collecto centum ferè Episcoporum Concilio excommunicavit e duodecim ejus Presbyteris hos sex Arium, Achillam, Aithalem, Carponem, Arium alterum et Sarmatem; e Diaconis Euroim, Lucium, Iulianum, Menam, Helladium, Gaium; cum his Secundum et Theonam Episcopos Libyæ. [Alexand. Epist. apud Socr. l. 1 c. 6. Sozom l 1. c 15.] Diaconis Sozomenes addit Macarum. <16r> Ex hac modica scintilla magnum statim extitit incendium. \/ < insertion from f 14v > Hos principus invidia bones christianorum tempore \Anno 312 sub Const{antino} et Licinio Imperatoribus pax universalis Ecclesijs restuitur/ postea tamen Licinius Ecclesias Orientis turbare cœpit: sed anno XIV Kal. Octob. Quod {quiesem} \Nicomediæ/ a Constantino vincitur. Ex quo tempore < text from f 16r resumes > Ortum quippe ab Alexandria malum per universam Ægyptum et Libyam ac superiorem Thebaidem pervasit, tandem verò reliquas provincias et civitates depastum est. [Euseb. vit. Const.            (Socr l 1 c 6] \Exinde vero populi non exigua pars ad eos se contulit. Et cùm Alexandriæ hic esset rerum statu esset, qui cum Ario erant/ Nam qui eum Ario erant ad Episcopos quaqua versum \aijusque civitatis/a[16] Legationem mittunt. Et conscripta fidei suæ formula ab eis contentund|t| ut siquidem rectè se habere ipsis videretur istiusmodi de Deo sententia scriberent Alexandro ne ipsis succenseret: sin minùs docerent {illeg} ipsos quem admodum sentire opporteret. Quo factum est ut ab universis episcopis eadem quæstio passim agitari cœperit: et alij quidem scripserunt Alexandro ne Arium ejus sectatores in Ecclesiam admiteret nisi opinionem suam priùs abjecissent. Alij verò ne id faceret obsecrabat. Cùm igitur Alexander multos sanctioris vitæ specie venerabiles & dicendi arte pollentes Arianis favere animadverterat ad præcipiuà Eusebium qui tunc temporis Nicomediensem Ecclesiam gubernabat, virum doctissimum magnæ in palatio authoritatis, cunctis ubi Episcopis scripsit ne illis communicaretit, [Sozom l 1 c. 15] Eusebium simul carpens quasi \tanquam/ malevolum & dicta Arij & saciorum propter quas excommunicati sunt exponens \& redarguens/ ut videre est in ipsa Epistola apud Socr l 1. c 6. |Partem illam Epistolæ in qu{illeg} de|

Dicta autem quæ Ario in hac Epistola tribuit sunt hujusmodi. Deus non semper fuit pater, quia filius non semper fuit {perinde} Deus non semper fuit pater, fuit tempus quando filius non erat. Ipse extraneus alienus & semotus est a Dei substantia. F ex non extantibus. Non similes est patri secundum substantiuam. Λογὸς dicitur καταχρηστικῶς. \quiper cum et ipse extiterit per proprium Dei λογὸν, & per sapientiam quæ in Deo est, in qua Deus tum cætera omnia tū eum ipsum fecit./ Non perfectè videre, nam ne propriam substantiam novit qualis sit. Propter nos factus est ut ejus <17r> tanquam instrumenti cujusdam opera Deus nos crearet, ne extitisset unquam nisi Deus nos creare voluisset. Est natura mutabilis {illeg} perinde ae reliqua rationalia: & \interroganti num/ mutari potes|sse|t sicut ipse Diabolus mutatus est, non veritus est {illeg} \Arius/ c{illeg}|u|m socijs respondere, Ceste polest. Hæ Alexander & Arianis.

At Arius & Socij in Epistolis quaquaversum missis non asserebant hæc omnia {illeg} imò aliqua asserebant his contraria. Scribebant /Agnoscebant\ \Scribebant/ Enim filium fuisse ante tempora & secula perfectum Deum unigenitum immutabilem [Arij Epist. ad Euseb. apud             ] & licèt cretum non tamen unam ex creaturis [hoc est univocè loqueq|n|do] sed diverso & ineffabili modo progenitum & in genere suo singularem. [Vide Euseb. Epist. ad Alexander.                    ] Et hinc Alexander in Epistola ad Alexandrum Episcopum {illeg} Byzantij sic consequestus est.[17] Ea porrò quæ apud nos perperam docuerunt & egerunt & quorum cause a nobis sunt expulsi, nequaquam illis confitentur: sed vel silentio ista tradunt, vel fictis sermonibus & libellis conscriptis velantes fucum faciunt. Vicissim Eusebius ad Alexandrum scribens reprehendit eum quasi non rectè exhibentem sententiam Arij. describuntur dicta Arij \& sociorum/ lubet hic apponere.

|– ✝| < insertion from f 16v > Eorum inquit qui ab Ecclesia defecerunt hæc sunt nomina Arius Achillas, Aithales, Carporus, alter Arius, Sarmates, Euroius, Lucius, Iulianus, Menas, Helladius, Gaius: cum his l|s|ecundus et Theonas qui ali{illeg} aliquando Episcopi sunt appellati. Ea verò quæ sine ulla scripturarum authoritata commenti temere effutiunt sunt hujusmodi – < text from f 17r resumes > Ea \inquit/ quæ sine ulla scripturarum autoritate commenti temere effutiunt, sunt hujusmodi. Deus, inquiunt, non semper fuit pater, sed tempus extitit cum Deus minimà esset pater. Verbum Dei non semper fuit sed ortum est ex nihilo \non extantibus/ Deus enim qui est illum qui non erat, ex eo quod non est \nihilo/ procreavit Proinde tempus fuit quando nom erat. Quippe filius creatura est et factura. Ne verò similis est Patri secundum substantiam ne verum|s| ac genuinum \naturale|i|s/ Dei Verbum \λογὸς/, nec vera ejusdem sapientia. Sed unua|s|{illeg} est ex operibus et creaturis: {illeg}καταχρηστικῶς autem λογὸς et sapientia; quippe cùm et ipse extiterit per proprium Dei verbum & per sapientiam quæ in Deo est, in qua Deos tum cætera omnia tum eaum ipsum fecit. Quamobrem suapte[18] <18r> natura conversioni obnoxius est ac mutationi perinde ac reliqua {illeg}rationalia. Extraneum & alienum est verbum, ac semotum a Dei substantia. Invisibilis at inenarrabilis est filio pater. ne enim perfecte & exactè filius novit patrem, ne eum perfecte videre potest. Nam nec suam ipsius substantiam novit filius, cujusmodi sit. Propter nos enim factus est, ut ejus tanquam instrumenti cujusdam opera \per eum tanquam per instrumentum/ Deus nos crearet. Nec ipse extitisset unquam nisi Deus nos creare voluisset. Et cùm quidam eos interrogasset intrum Dei verbum mutari posset sicut mutatus est Diabolus, ipsi non veriti sunt respondere: certè potest, est enim mutabilis naturæ, genitis et mutabilis existens.Hæc igitur dicentem Arium & summa cum impudentia affirmantem nos quidem una cum Ægypti ac Libyæ Episcopis fere centum in unum congregatis, tum ipsum tum eos qui illi adhæserunt anathemate {percutines} Eusebius verò eos suscepit impietatum pietati & veritati studens miscere mendacium. Sed nequaquam prævalebit – Quis enim Iohannem audiens dicentem. In pricipio erat verbum : non condemnet eos {illeg}qui asserunt, fuit tempus cum non esset? Aut quis audiens hæc verba ex Evangelio: Vmgenitus filius: & Per ipsum facta sunt omnia: istos non aderit affirmantes filium esse unum ex creaturis? Enimverò quomodo potest unus ex illis quæ per ipsum facta sunt? Qoumodo potest esse unigenitus qui juxta illorum sententiam una cum reliquis omnibus in creaturarum ordine censetur? Qua ratione ortus es|si|t ex nihilo cùm pater dicat, Eructavit Cor meum verbum bonum : & alibi, ex utero aute Luciferum genui te. Aut quomodo substantia dissimilis est Patri cum sit imago perfecta et splendor patris : cum ipse dicat Qui vidit me vidit patrem. Quod si fillus ratio patris, est ac sapientia, quomodo fuit tempus cum non esset? Perinde enim est ac si dicerent Deum aliquando ratione|i|s & sapientiæ expertem fuisse &

<19r>

Harum ita accusationum \Vides hic accusationes quarum/ intuitu fuit quod Arius sub initio excommunicatus erat; & merito si hæc vera sunt, & veritas non simul profligata fuisset.[19] Quid enim non meretur f qui formam sanorum verborum desserit & veritatem adjunctis sacrarum rerum humanum captum superantium novis ac temerarijs definitionibus in disputationem trahit & espressionibus scandalum afferentibus et ex parte etiam blasphemis defamat et contaminat.

Cæterùm qualis eun fuerit Arij temeritas in privatis illis disputationibus ante excommunicationem ejus habitis : doctrina quà|a|m deinceps {illeg} asseruit coram mundo paulo aliter se habuit quàm hic ab Alexandro describitur. Nam ubi notitiam harum Alexandri literarum nactus est; sive quòd antea ex parte pænituerat, sive quod iam doleret sensum ejus malè representatum fuisse; ipse cùm socijs hæc ad Alexandrum resripsit|er|unt.

Beate|o| Papæ et Episcope|o| nostro Alexandro Pres     byteri & Diaconi salutem in Domino.[20]

Fides quà|a|m a majoribus accepimus & a te didicimus, beatissime Papa, ejusmodi est. Credimus unum Deum, solum ingenitum, solum æternum solum principio carentem, solum verum, solum immortalem, solem judicem omnium, s|m|oderatorem et administratoem immotum et immutabilem, justum, bonum, legis & Prophetarum ac novi pariter Testamenti pariter Deum : qui unigenitum filium [21] ante sempiterna tempora genuit : per quem et secula et reliqua procreavit omnia. Genuisse porrò dicimus reipsa non specie tenus, ac propria voluntate subsistentem illum talem <20r> condidisse ut us converti ne mutari possit: perfectam Dei creaturam sed non tanquam rerum creatarum aliquam: [22] fatum {illeg} \fœtum/ facturam sed non tanquā unum e facturis \cæleris/. Nec quemadmodum Valenti{illeg}nus asseverabat emissionem quandam illum esse Patris fœtum aut ut Manichæus eundem ilum fœtum partem esse dixit patri consubstantialem. Ne ut Sabellius, qui unitatem divisit[23] filium - patrem dixit. Non item ut Hieracas lucernam a lucerna, aut lampadem in duas partes divisam. Ne verò ejusmodi, ut cù priùs fuisset, postea sit genitus ac denuò creatus in filium. Quemadmodum in ipse, beatissime Papa, medi{illeg}|a| in ecclesia, & consessu sænumerò qui hæ assererent refutasti. Sed, ut diximus, Dei voluntate ante tempora & sæcula omnia creatum|s| \esse|t|/, & ut viveret at esset, a Patre accepisse vitam et existentiam a Patre accepit, ac gloriam Patris συνυποστησαντος αυτῳ \coexistentis cum illo/. Ne enim existinandum est; Patrem, cùm omnium rerum ei possessionem traderet, sibi ipsi quod ingenita quadam ratione in se ratione continebat ademisse. Fons enim ille omnium est

Quamobrem tres sunt ✝[24] substantiæ Pater Filius & Spiritus Sanctus. Et quidem Deus cum rerum omnium causa sit, solus ex omnibus principij est expers. Filius verò sine tempore genitus a patre, & ante sæcula creatus ac fundatus, non erat antequam gigneretur : sed sine tempore & ante omnia genitus solus a solo Patre [25] productus est. Non enim æternus aut coæternus aut coingenitus est cum patre. Ne cum Patre extitit simul cum Patre existentiam habetuit et nonnullis de his loquuntur secundum aliqui{illeg} loquuntur, constituentes ingenita duo principia. Verum sicut unitas et principium omnium ante omnia Deus est. Quare etiam ipso Christo prior est ut a te didicimus cùm id media in Ecclesia prædicares. Igitur quatenus a Deo ut esset consecutus est; nec non et vitam et splendorem cætera quæ in ipsum collata <21r> hac ratione principium illius Deus est. Est enim illo prior, ac princeps, utpote Deus ipsius qui ante ipsum fuerit, a quo etiam ille prodierit. Quod si istius modi loquendi rationes: Ex utero, e|E|t, a Patre exivi et venio; quasi consubstantialis partem, aut emissionem cum nonnullis accipianus, compositus erit ac divisibilis pater & mutabilis. Imò illorum opinione corpus, & quoad in ipsis est, quæ corpori consentanea sunt patietur expers corporis Deus. Benevalere te optamus in Domino, beatissime Papa. Arius, Ethales, Achilles, Carpones, Sarmatas, Arius Presbyteri. Diaconi Euroius, Lucius, Iulius, Menas, Helladius, Caius. Episcopi Secundus Pentapolis, Theonas Africanus, Pistus.

Præterea in Epistola ad Eusebium Nicomediensem Arius hæc scripsit. || < insertion from f 20v > ‡ Extat præterea parsa[26] Epistolæ Eusebij Pamphili ad Alexandrum in qua reprehendit eum ob malam representationem sententiæ Arij in Epistola ejus supra memorata. Epistola sic incipit. Quanto labore et diligentia in has literas inciderim & Dein sic pergit: Arium ejus studiosos accusant hæ litteræ quod Filium ex non entæ instar unius omnium esse dixerint. Illi vero Epistolium attulerunt quod ad te scripserunt in quo fidem suam exponentes his verbis confitentur quæ sentiunt: Legis Prophetarum & Novi testamenti Deum ante sempiterna secula sibi filium unigenitum generasse, per quem et secula et omnia fecit. Generasse autem non [*[27] videtur] sed in veritate propriæ voluntati substituisse immutabilem et inalterabilem creaturam Dei perfectam, veruntamen non ut unam creaturarum. Tua verò Epistola accusat eos quasi dixerint quod filius faetus, tanquam unus omnium: cum tamen hoc non dixerint sed aperte pronuncient, non ut unam creaturarum: Vide ne dederis statim illis occasionem ut ea etiam calumnienter, & assum{illeg}|a|nt quæcun voluerint. Iterum accusas eos quod dixerint quod qui est non existentem genuit Miror sanè si quispiam aliter dicere poterit. Nam si unus est qui est: manifestum est, quod ex eo genitum est omne quod est, est id post illum. Si verò qui est non unus sit: sed et filius sit qui est: quomodo eum qui est, qui est genuit? Sic enim qui est duo fuerint.

Per hoc tempus vel n|N|on multo post Arius ejectus pulsus est Alexandriâ et tunc scripsit Eusabio Nicomediensib[28] in hunc modū

Omnem adversus nos movet Machinam Episcopus Alexander Papa: adeo ut nos etiam velut impios urbe expulerit {illeg} \quia non assentimur istæ prædis publice prædicanti semper Deus semper filius –/ – Et quoniam Eusebius frater tuus Episcopus Cæsareæ & Theodotus [Laodecæe||] & Paulinus [Tyri,] Athanasius [Anazarbi,] Gregorius [Beriti] & Ætius [Lyddæ] omnes deni per Orientem episcopi exceptis asserunt Deum principij omnis expertem existere ante filium, anathemate damnati sunt exceptís duntaxat Philogonio Antiochiæ, Hellanico Tripoleos, & Macario [Hierosolymorum] hominibus hæreticis nec eruditis in fide, qui filium esse dicunt alter eructationem, alter projectionem, alter coingenitum. Quas impietates ne audire quidem possumus etiam si mille mortes nobis minentur hæretici. Nos verò quid dicamus et quid sentiamus < text from f 21r resumes > — Nos verò quid dicamus & quid sentiamus, {illeg} professi {illeg}{jam} sumus & nunc profitemur: Filium non esse ingenitum nec partem ingeniti ullo modo ne ex aliqua subjecta materia: sed voluntate & consilio substitisse ante omnia tempora & secula [πλήρης θὲος] {illeg} [29] plenum Deum unigenitum immutabilem, Et antequam gigneretur aut crearetur aut statueretur aut fundaretur, non erat Ingenitus enim non erat. Persecutionem patimur quod propterea quod dic|x|erimus eum esse ex non extantibus. Quod ideo diximus quia nec pars d|D|ei est, nec ex ulla subjecta materia. Ob id exagitamur, reliqua tu nosti.

<22r>

fidem nostram vobis exponimus. Est autem hujusmodi. Credimus in unum Deum, Patrum omnipotentem, visibilum omnium et invisibilium creatorem: & in unum Dominum Iesum Christum, Dei Verbum, Deum de Deo, lumen de lumine, vitam ex vita, Filium unigenitum, primo genitum omnis creaturæ, ante omnia sæcula a Deo patre genitum, per quam omnia facta sunt: qui propter nostram salutem incarnatis est, & inter homines versatus : qui passus est, & resurrexit tertia die : ascendit ad patrem & iterum venturus est cum gloria ut vivos judicet ac mortuos. Credimus etiam in unum Spiritum sanctum. Horum unumquem esse ac subsistare ceredentes: Patrem vere Patrem, Filium vere Filium & spiritum sanctum vere spiritum sanctum: sicut er Dominus noster cum discipulos suos ad prædicandum mitteret, dixit: Ite et|a|c docete omnis gentes baptizantes eos In nomine Patris & Filij & spiritus sancti. De quibus etiam affirmamus nos ita tenere at ita sentire & olim ita tenuisse & us ad mortem retenturos at in hac fide constanter permansuros esse, omnem impiam hæresim anathemate damnantes. Hæc nos omnia sincere at ex animo sensisse, ex quo nosmet ipsi nosse potuimus, at etiamnum sentire & loqui verissime coram omnipotente Deo & coram domino nostro Iesu Christo testificamur, parati certissimis probationibus ostendere & nobis persuadedre nos præteritis etiam temporibus ita credidisse, at ita prædicasse.

Cùm hæc a nobis, pergit Eusebius, fides esset exposita, nullus erat contradicendi locus. Sed et Imperator ipse noster Deo carissimus eam rectissime conceptam esse primum omnium testatus est : at ita sentire se affirmavit, cunctos hortatus est ut ei assentirantur at subscriberent, {illeg} una duntaxat voce consubstantialis adjecta. Quam quidem vocem ipse quo interpretatus est, asserens consubstantiale a se <23r> dici non juxta corporis affectiones ; ne per divisionem, aut per sectionem quandam filium ex patre subsistere. Fieri enim non posse ut materoiaæ expers natura & intellectualis at incorporea corpoream ullam affectionem admittat : sed divinis arcanis rationibus id esse intelligendam. Illi v Ac sapientissimus Imperator ita tum philosophalus est. Illi vero occasione vocis illius consubstantialis hujusmodi formulam conscripserunt. Credimus in unum d|D|eum Patrem omnipotentem, omnium visibilium et invisibilium Creatorem: & in unum Dominum Iesum Christum, filium Dei, genitum ex patre unicum, hoc est ex substantia patris: Deum de Deo, lumen de lumine verum Deum verum de Deo verum, genitum non factum: consubstantialem Patri, pro quem omnia facta sunt, quæ in cælo \sunt/ et in terra.Qui propter nos homines & propter nostram salutem descendit, incarnatus & homo factus est, & passus. Qui resurrexit tertia post die : ascendit ad cælos, venturus est ut vivos judicet ac mortuos. Et in spiritum sanctum. Eos autem qui dicunt : Fuit aliquando tempus cum non esset & antequam gigneretur non erat: vel quod de non extantibus factus sit : aut qui ex altera substantia vel{illeg} essentia dicunt esse filium Dei, aut creatum, conversioni aut mutationi obnoxium, anathematisat sancta Catholica&Apostolica Ecclesia. Euseb. apud Socr. l. 1. c. 8.

Hanc autem fidei formulam Hosius concepit (Athanas. ad solit. circa {illeg} med. p 387) Hunc enim, I cum comitatum secutus esset, Imperator colebat & amabat plurimum (Socr. l. 1. c. 7) erat multo omnium sermone celebratus (Euseb. vit. Const. l. 3. c. 7.) Vnde cum Romani Pontificis Legato duo, qui non erant Episcopi, primum locum in Synodo tenere non posseat, huic primus defertur : ut constat ex subscriptione ejus quæ in primo loco reperitur (Socr l. 1. c. 13.) Tanta autem erat hujus viri influentia in Episcopos tanta ejus acutoritas apud Imperatorem ut Synodus determinationem ab maxime videtur accepisse eo maxime acceperit; quemadmodum [30] Severus testatur, dicens quod Nicena Synodus ab eo <24r> auctore \illo/ confecta habebatur.

Cum igitur propositis his Symbolis, ImEpiscopi de dogmate fidei disputare caperunt, Imperator ea quæ ab utra parte dicerentum leni {illeg}|{ac}| placido {aninio} auscultabat: Et his quidem assentiebatur, illos a contentione revocabat: cum singulis benigne loquens. Tandem om{illeg}|n|es Episcopa|i| inter se consenserunt & filium Patri consubstantialem esse decreverunti. Soli inter eos septendecim fuisse dicuntur, qui initio quidem opinioni Arij comprop|b|arunt plures tamen ex illis ad eam sententiam quæ omnibus simul placuerat illico, se transtulerunt.

Cùm igitur præfatum fidei Symbolum proponeretur, Imperator, ut ex Eusebio audivistis, omni artificiorum genere, blanditijs argumentationibus, interpretationum subtilitate, supplicationibus, &, quod majus erat, tacito exiliorum metu reluctantes ad subscribendum adegit. Pauci {illeg} verò fortiter restiterunt: qui tamen \quidem/ tam pauci erant, ut præ concedentium multitudine Eusebius eos pro nullis haberet: nempe septendecim numero: licet et horum pleri paulo post quadantenus concesserint concedentus exilium evaserint.

Cæterum de horum numeris diversæ sunt opiniones [31]Hieronymus vult omnes subscripsisse & a Synodo susceptos fuisse etiam Arium ipsum : & quo hoc comprobet provocat ad Acta Synodi. Sed fallitur egregie. Nam, præterquam quod Acta Synodi aliter se habent, Valesius quod {illeg} Arij receptio contigit post exilium Nicænum (ut in sequentibus patebit:) [32]Valesius contra Hieronymum et ejus sequaces disputans, ex epistola consilij, ipsius Nicæm ad Alexandrinos, abunde salis demonstravit Arium cum alijs quibusdam exulasse.

Alij opiniantur duos tantum ex Episcopis Secundum & Theonam exulasse, Marmoricæ & Secundum Ptolemaidos exulasse : quæ conjecture|a| ex epistola Synodi ad Æ|A|lexandrinos, ubi hi duo solummodo nominantur, nata videtur : cum tamen Synode hic propositum esset, ea sola commemorare quæ ad Diœcesise Alexandrinam spectabant. Ad Theonam et <25r> Secundum ✝[33] Socrates addit Eusebium Nicomediæ, Theogonium Nicææ, et Marim Chalcedonis, eos jam exulasse docet qùod vocem homousij amplecti nolle{illeg}t. Sed {illeg} f Sed fallitur. Iam \Eusebius & Theogonius/ non jam exularunt sed postea, id non propter vocem homousij sed alij|a| de causa, ut mox dicetur. |Maris tamen jam exulasse videtur|

Cæterum missis conjecturis eorum qui non viderant Acta Synodi \praetermissis/ veritatem ex ipsis Actis potius depromamus. De his testis esse potest Rufinus, quem, præter ea quæ ex alijs dedicerat, ipsa etiam Acta vidisse, ex eo satis constat quod in Historia sus Syno Canones Synodi abbreviavit. Is autem rem sic gestam narrat. [34] Decem, ait, et septem soli tunc fuisse dicuntur quibus Arij fildes magis placeret, extrinsecus creatum Dei filium ex nullis substantibus et non ex ipsa Patris Deitate progenitum confirmandes. Defertur ad Constantinum Sacerdotalij|s| Concilij sententia. Ille tanquam a Deo prolatam veneratur. Cui siquis tentasset obniti velut contra divina statuta venientem, in exilium protestatur acturum. Sex ita soli cum Ario se patiuntur expelli, reliqui vero undecim, cos|n|siliointer se habito, adquiescunt ad subscribendum manu sola, non inquit, non mente. Cujus simulationis auctor præcipùe extitit Nicomediæ Episcopus Eusebius. Ita Rufinus. [35]Nicetas verò expressè loquitur. D{illeg}Ex actis, Synodi inquit Synodi quæ passim circumferuntur, constat septendecim. Episcopos una cum Ario defecisse, quorum sex in ejus hæresi persteterint,undecim autem palinodiam canentes, manu quidem subscripserunt, animo vero non item. His præturea conforme est quod Sozeomenes lib 1 c 20 scribit: nempe quod solòs septendecim initio opinionem Arij comprobasse runt, plurus tamen ex illis ad alteram sententiam illicò se transtulisse. < insertion from from the end of the line > Vide et Gelasium Cyzicenum qui nominatim recenset septem \novem/ Eusebium Nicomediæ, Theogen̄ Nicææ, Marem Caledonis, Theodorum Heracleæ Menophantum Ephresi, Patrophi <25v> lum Scythopolis, Narcissum Neronidis, Thenoam Marmoricæ & Secundum Ptolemaidos & addit alios octo fuisse, & ex his {illeg}\omnibus/ undecim tantum subscripsisse, cæteris sex exulantibus.

< text from f 25r resumes >

Nomina istorum sex vel septendecim nemo prodidit. ignorantur, præter Theonam et Secundum. Imo hi duo excipiendi videntur ex eorum numero, siquidem prius depositi et excommunicati fuerint, adeo nec e numero <26r> esse patrum Concilij, quales erant hi septendecim, aut cum eis communicare, aut vel nomen episcoporum apudeos obtinere potuerint, nisi fore respectu dignitatum quas prius amiserant.

Sex igitur exularunt, præter Theonam et Secundus Quod{illeg} autem ad reliquos undecim attinet, cum Eusebius \Nicomedienses/ dux eorum extite{illeg}vit, [36] suo efficiens consilio ut cæteri subscriberent: non dubium est quin omnes subscripserint eadem lege et conditione. \ pag prec/ < insertion from f 25v > pag.seq Quomodo autem hi subscripsere Eusebius et Theogonius (qui fuit etiam ex undecim,) in [37] Epistola sua ad Episcopos describunt. Significamus vobis, inquiunt, nos et in fide unanimes conspirasse et notione. homousij diligentur examinata, omni studio in pacem incubuisse, nullam unquam hæresin seculos. Cum ob securitatem et tranquilitatem ecclesiarum ea suggessissemus quæ nobis in mentem venerant veniebant & eos quibus a nobis satisfieri oportebat confirmassemus, fidei quidem subscripsisse, anathematismo vero noluisse subscribere. Quæ verba sic se habent ac si Eusebius et Theogonius dixissent. Cum aliqui \nobiscum/ superessent qui nollent subscribere, et notione homousij diligenter examinata, ob pacem ecclesiarum ea suggessissimus quæ nobis in mentem verniebant, nempe ut fidei tandem subscriberemus licet non anathematismo, at alios \socios nostros quibus a nobis satisfieri oportet/ in hac sententia confirmassemus : fidei quidem subscripsimus, anathematismo non item. < text from f 26r resumes > At Eusebius qui fuit ex (ut et Theogonius, qui fuit etiam ex undecim) subscripsit quidem formulæ fidei non autem anathematismo qui in calce fidei habetur. Hoc ex sequenti Eusebij et Theogonij epistola ad episcopos manifestum erit. Quare hi undecim non subscripserunt Anathematismo sed solu formulæ fidei. Quod et ex actis Synodi confirmatur. Nam unde quaso in Actis istis hi undecim a cæteris distinguerentur nisi a diversitate subscriptionum ? licet in exemplaribus quæ tempore Nicetæ passim fere circum ferebantur probabile sit subscriptiones istas non integras extitisse, sed sola forte nomina Episcoporum sub diversis titulis brevitatis gratia disposita.

Hoc etiam de istis undecim observare videor, quod non suscripserint eadem die cum cæteris. Illos Imperator suaviter aduxit ad subscribendum : hi postea metu exilij cesserunt. Id enim ex modò citato Rufini loco colligitur: ut ex|t| ex [38] Epistola Constantini ipsius ad Nicomedienses, ubi in Eusebium, {illeg} quem tum mittebat in exilium, sic iratus invehitur. Quoniam, inquit, de hoc ipso Eusebio livitati vestræ pauca dici oportuit, meminit patientia verstra Synodum in urbe Nicaæa fuisse celebratum. – Eusebium verò cum quanta putatis còncursatione, utpote ab ipsa conscientia convictus, quanta cum ignominia, confutatæ undi falsitati patrocinatus est : nunc diversos homines \clam/ ad me clam mittens, qui pro ipso orarent : nunc auxilium aiquod a me postulans, ne tanti sceleris convictus honoris sui gradu depelleretur. Addit et [39] Philostorgius Eusebium cum suis subscripsisse suadente \cùm/ Con <27r> stantina soror Imperatoris hoc consilium eis suggessisset. At ista concursatio, istæ supplicationes mediatorum supplicationes clam factæ, istud Consilium Constantinæ fieri non potuere in medio Synodi. Vt post excessum Imperatoris factæ fuerint necesse est. Ab eo igitur tempore Eusebius cum cæteris cum multitudo \jam/ cesserat, Eusebius exilium sibi {caet|s|i} paucis qui supererant metuens Imperatorem sollicitare capit, ac tandem Constantinæ auscultans, obtinuit per mediatonem amicorum, ut non exularent quotquot fidei tantum subscriberent; & tunc demum cum alijs decem ex septendecim qui hactenus reluctati sunt, fidei sole|i| subscripsisse.

Ex his coarguitur opinio illa vulgeris, quæ non multo post Concilium ilud obtinere cæpit & us hodie receptaest, quod \ab initio/ non nisi septendecim circiter \reperti sunt in hoc, Concilio qui/ ab Ario stabant in hoc Consilio C.

Ex his coarguitur opinio {illeg} vulgaris quod ex patribus concilij hujus soli septendecim reperti sunt qui ab Ario sta|e|terunt. Hi soli {illeg} quidem diutius steterunt vel potius perstiterunt : neutiquam condemnationi ejus sed fidei homousiane tantum subscribentes. At horum numerum præ multitudine{illeg} eorum qui prius cedentes tam anathematismo quàm fidei subscripserunt, Eusebius pro nullo habuit. [40] Describens enim ea quæ gesta Imperatoris in Concilio, ait : Alius Imperator argumentis presuadet, alios orat et flectit, eos qui recte dixissent laudibus afficit & universos ad concordiam incitat ; donec tandem eos concordes in omnibus de quibus antea certabatur, \et consentientes effecit/: adeo ut unius fidei consonantia apud omnes obtineret. Ita ille : licet septendecim eo tempore superessent quos Imperator non posset ad concordiam deducere. Nequeo \Rufini/ igitur salis mirari \igitur &/ Recentiorum igitur oscitantiam salis mirari nequeo ; qui præter hos septendecim, neminem prorsus Eusebiana|u|m fuisse animadvertunt. An, Eusebiam omnes tam fortitur se gesserint ut nemo prorsus eorum Anathematismo subscripserit ? An septendecim contra trecentorum vociferatus multorum dierum disputationem fixo pede sustinere potuerint ? An ad hos paucos comprimendos opus <28r> fuerit solemni illo. Imperatoris consessu & moderatione? Certe multitudo erat quam Hosiani, \etiam Imperatorijs fulti influentijs/ vincere {illeg} opprimere non potuerunt, quam Iideo Imperator \ipse/ suo signam congressu judicabat. His cedentibus, reliquos septendecim desc>|p|ectui habuit et solo exilio coercendos esse duxit. De his igitur non de septendecim intelligendes est Socrates

Nomina \horum/ Episcoporum quatenus ab illis alterius partis distinguuntur, perpauca supersunt. Inter primos numerandes videt \est/ Eusebius Cæsariæ. quippe qui \Hic enim/ non erat e septendecim Sed {illeg}soleani illo die quo Imperator res Synodi modera moderatorem in Synodi sedebat, \ipsi/ cessit sedebat in Synodo, cessit {ipsi} & \sed cum primis cedens coram Imperatore/ tam anathematismo quam fidei subscripsit ut ex sua ipsius epistola mox audietis. Philostorgius nominatim recenset viginti duas \duos/ Episcop{illeg}|o|s \{en principius} præter secundum et Theonam/ qui Ario patrocinabantur in hoc Concilio, quorum ples majorem partem \pleros/ probabile est non fuisse ex septendecim. His alij addi possunt, ut Menophantus Ephesius (The od. l 1 c 7 & l 2 c 8) quem et inter principes Eusebianorum Athanasius \& Sulpitius/ numerat|n|t. Theodorus Heracleæ {illeg} (Gelasius Cyzic)|{æe}| l 2. c 7) quem itidem Theodoritus (l 2 c 8) \itidem/ numerat inter principes Eusebianum Præter istos, ait ✝[41] Gothofredus, et alij memerantur, et in his Menophantus Ephesius (Theod l 1 c 7) quem et inter principes Eusebianorum Athanasius numerat.

< insertion from f 27v >

His adde Melitium qui {illeg}|Sy|nodo interfuit et subscripsit. Huc|inc| enim cum suis Arij partes f ab initio fovisse et cum adversus Alexandrum fecisse scribunt Socrates lib 1 c 6 & Nicephorus lib. 8 c 11, \& 46/ Vnde et Socrates lib 1. c 9 eundum Hæresiarcham vocat. Athanasius tamen quo Meletianos convelleret, in Apollogia 2da commentus est eos non nisi post Synodum Nicænam ad Arij partes se contulisse. Et Athanasium secutus {illeg} \videtur/ Epiphanius

< text from f 28r resumes >

De numero omnium1 Episcoporum4 utrius2 partis3 variæ sunt sentientiæ. Scriptores quidam Arabici ponunt ultra duo millia & amplius: ex quibus volunt solos 318 in fidem homousianam conspirasse. Sed hæc sententia nulli|a| habet \innititur/ fundamente in Historia. Athanasius & ejus sequaces ponunt 318. Imperator [42] Constantinus volundo numero 300 {illeg} [43] Eustathius Antiechenus 270. [44] Eusebius Cæsareæ de vit. Const 250. Alij plures alij his pauciores, alij plures. Sed Eusebio et \Constantino,/ Eustathio mages fidendem est \Et Eusebia/ qui ipsi Consilio interfuerunt magis fidendum esse videtur, NamConstantinus

Videamus jam quo sensu Patres subscripserunt. Nam q et de hac disputatem. Et fortè Eusebius posuet|r|it solos Episcopos, Eustathius adjecerit \etiam/ Legatos absentium episcoporum quales erant duo (Nam alij \quidem/ præter Pontificem Romanum Legatos miserunt \ad Conciliū/ & {illeg} nominatem Episcopos Byzantij:) Constantinus autem \proximo/ rotundo numero usus {illeg} fuerit. Quanta fides Athanasio debetur, ex sequentibus patebit.

<29r>

Ex altera {parte} \Eorum verum qu{illeg} {preter Alexandria} ad {Rozsere}/ principes erant Hosius (Sabellianus ut ex sequentibus \Concilio Sardicensi/ patebit,) Alexander Eustathius Ant Episcopos Antiochiæ (postea depositus ob Sabellianismum (Socr. l 1. c 24.) stuprum et tyrannidem (Theod. l 1 c 21. Philostorg      ) & contumelias in matrem Imperatoris (Athanas. ad Solit. sub initio). Deinde) Macarius Hierosolymorum \repertor crucis per miraculum (Rufffin. l. 1. c 7,8) et Sabellianus ut |Alexander Thessalonicæ & Protogenes Sar{illeg}dicæ (Sabelliam ut ex Concil. Sardicensi patebit.)| ex Concilio Sardicensi patebit/, Marcellus Ancyræ quæ caput est Galatiæ (postea depostitus ob Hæresin Pauli Samoseteni. Socr l 1 c 36) Paphnutius Thadbaidos, Spiridiou Cyprius, Iacobus Nisibenus, alij (Principes Monachorum) alij. Quibus \ut coadjutorem egregium/ adde Athanasium Diaconā quem Alexander Nicæam secum duxit, ut in Concilio ad jumento illius uteretur (Socrcr l 1 c 15) qui facto ubi fortiter contra Eusebianos dimicabat (Socr l 1 c 8) æ Alexandri aderat consilijs, senem quamplurimum juvans (Ruffin l 1 c 5) {illeg}qua|i|tempore \exinde/ maxima pars hujus disceptationis haberi cæpit (Socr l. 1, c. 17) AcDe q{illeg}\q{illeg}|u|o/ [45] Concilium Alexandrinum, annis abhinc quatuordecim episcoporum {illeg} octoginta quos ipse \Athanasius/ quatuordecim abhinc annis \ex omni Ægypto/ congregavit, perhibe{illeg}t hoc testimonium. Cùm Arius, inquiunt, ab Ecclesia per Alexandrum, ejectus esset et Eusebiani multis adhortationibus Alexandro scriberent ne Arium extra Ecclesiam relinqueret, Alexander autem nollet recipere Eusebiani in Athanasium ejus Diaconum \iras/ convertunt. Postquem Ex quo, cùm eum assiduum esse apud Alexandrum & in pretio habere curiosè ad animadverterent, at ejus pro Christo pietatem in Synodo Nicæna, ubi cum magna libertata contra Arianorum impietatem disseruerat, experti essent eorum odium in immensum crevit. Vbi autem Deus eum ad Episcopatum provexerat veterem jam olim malitiam refoventes – modis omnibus conjurationem in eum coquebant. Hæc illi : ex quibus quisquam fal|c|ic|l|e collegerit tardum, senem tota hac disceptatione |se| consilijs hujus juvenis se credidisse: ita ut Eusebiani non tam cum Alexandro quàm cum Athanasio sub persona Alexandri cond|t|enderint: Vnde disctinctionis gratia propugnatores ejusdem sententiæ non immerito Athanasianos vocitemus quin et Athanasium, eùm disputator esset acerrimus longe omnium acerrimus, in disputatione illa initiali \inter clericos Alexandrinis/ qua Alexander ex <30r> fluctuante moderatore factus est tandem Athanasianus, non minimas partes egisse.

Vdiamus tandem quo sensu Patres utrius partis subscripsere consenserunt & eidem fidei formula subscripserunt. consenserint in fidem Homousij, & eidem Symbolo subscripserint.Sensus autem Athanasiorum e|(| nam hoc nomine, distinctionis gratia {illeg} propugnatores is hominis istius partis deinceps {illeg} vocabo \hos/ ab alteris deinceps distinguam) ex ipsius Athanasij scriptis optimè colligetur. H

Hic igitur in Oratione contra Gentis [46] sub finem, ut et in altera De incarnatione Verbi itidea [47] sub finem, disputat quasi Verbum \seu filius/ esset propria & unica mens & sapientia patris, ita ut siquis neget Patrem condidisse & jam gubernare mundum per hoc Verbum, is statuat mundum sine ratione & mente consistere & rationem a rerum natura excludat. Rursus in Epistolâ ad Serapionem [48] Epistola de Synodo Nicæna Facultates Patris prædicat esse filium. Si, inquit Ratio et sapientia et Virtus Dei est Christus, hæ autem [49] facultates esse Dei existimandæ sint : sequitur omninò si filius factus sit, fuisse quando non erant hæ. Erat igitur tempus quando Deus his carebat, quod absurdissimum est. Et paul [50] ante accusat Eusebianos quasi Deum aliquando ἄλογον fuisse statuerent asse{illeg} \dum reasserunt/ fuisse antequem. Erat Verbum. Et rursus [51] Epistola ad Serapionem de Verb Filio, ita scribit. \disputat contra Eusebianos/ Si Fons, inquit, & Lux et Pater est Deus, nefarium dictu est τὴν πηγην ξηράν fontem exaruisse, aut Lucem sine scripsa, vel Deum sine λογῳratione fuisse ἵ να μὴ ἄ σοφος καὶ ἄλογος καὶ ἀφήλγης ᾽ῇ ὁ Θεὸς, ne Deus insipiens & irrationalis &|a|c tenebrosus habeatur. Idem argum Idem argumentum sæpe repetit in {illeg}|q|uin Orationibus contra Arianos, ubi et alia multa in eundem sensum passim occurrunt. In [52] Oratione prima, accusat Arianos \Eusebianos/ quod statuunt aliud esse in Patre proprium λογον \verbum/, aliam <31r> coeternam sapientiam in qua Verbum istud fecit. Deinde sic argumentatur. Si, inquit, alia est sapientia in Patre præter Dominum, etiam sapientia facta est in sapientia. Quod si sapientia est Verbum Dei, sequitur Verbum in Verbo factum esse et si verbum Dei et|st| filius sequitur etiam filium in filio factum. Qua igitur ratione locutus est Dominus Ego in Patre et Pater in me, si sit alius in Patre in quo et ipse Dominus factus est : aut quomodo Ioannes, eo omisso, de isto refert; Omnia per ipsum facta sunt et sine ipsum factum est nihil. Hæc ille : \quibus/ Similia multa habet in sequentibus orationibus. In [53] o|O|ratione autem tertia reprehendit Eusebianos quod distinguunt inter λόγον & νοῦν verbum {illeg} filium & mentem internam patris. & [54] paulo post dicit: Vnius Dei una est Imago, unicum\s/ Verbum \λόγον/, unica sapientia. Quapropter admiror, pergit, cur isti, cum unus sit Deus, plures secundum sua excogitata Imagines Sapienta|i|as & Verba \λόγους/ introducunt, & [præter illud|m| unicum] aliud|m| dicunt esse propri-rum & naturale{illeg}|m| λόγον Verbum seu {illeg}entem λόγον patris in quo filium procreavit. Et[55] paulo post Eusebianos sic reprehendit. C|D|ùm nobiscum, inquit, depugne|a|nt, eo quod asserveremus semper Dei Verbum fuisse, ipsi quo suorum obliti, sapientiam cum Deo increatam coexistere dicunt. Ita per omnia in tenebris volutantum dum et veram Sapientiam abnegatam volunt & eam quæ non est indagant. Iterim Oratione quarta [56] sub finem \contra Arianos filium voluntate patris genitum abstruentes/ hæc fatus est. |X| < insertion from f 30v > X Quocirca Dei vo{illeg} \Dei voluntas/ quam h|d|e eum regeneratis omnibus \juxta et/ de simul conditis habet, inest in Verbo, in quo quæcun visa sunt et facit et regenerat :|.| At hoc iterum Apostolus indicat scribens at Thessalonicenses : Hæc est enim voluntas Dei in Christo Iesu erga vos. Iam vero si ni quo facit in ipso est et voluntas, in Christo autem inest Patris voluntas, quonam pacto potest ille voluntate esse genitus. Si enim ipse uoluntate, ut vos dicitis est genitus, necesse est voluntatem de eo susceptam eam quæ de eo fuit voluntatem in alio quodam verbo constare, per quod et ipse sit genitus. Demonstratum enim est Dei voluntatem non in ijs. Et postea. Dicit Solomon &c < text from f 31r resumes > Dicit [57]Solomon, Deus Sapientia funda vit & terram et præparavit {illeg} cœlos in prudentia. – et ut [58] Apostolus scribit Thessalonicensibus: [59] Voluntas <32r> Dei in Christo Iesu est. Est ergo filius Dei ipsum Verbum et sapientia, ille est prudentia et viva voluntas, in eo volunta patris, ille veritas et lux et potentia patris est. Quod si sapientia et prudentia est voluntas Dei, et filius est illa ipsa sapientia, per consequentiam qui dicit filium esse voluntate patris, perinde loquitur ac si diceret sapientiam in sapientia conditam et filium in folio factum et Verbum per verbum creatum. Cæterum illud cum Deo pugnat, illius scripturis adversatur, siquidem non voluntatis sed ipsius paternæ substantiæ proprium splendorem & characterem filium prædicat his verbis: Qui cum esset splendor gloriæ & forma substantiæ ejus.[60] — Et paulo post. Rectè dixeris Patrem diligere et velle filium & filium diligere et velle patrem, non tamen ut filius dicatur effectus voluntatis (ne Valentiniana hæresis immittatur in Ecclesias|m|) sed viva voluntas & vere naturalis filii|u|s quasi lucis splendor. Ita enim Pater dixit Eructavit cor meum verbum bonum. Filius etiam Ego in Patre et Pater in me. Si autem verbum est in Corde, [61] ubi voluntas? & si filius est in Patre, ubi rursus voluntas? Et si ipse Voluntas est quomodo voluntas in volund|t|ate fuerit? absurdum id quippe ne scilicet etiam Verbum sit in verbo & filius in filio & sapientia in sapientia, quemadmodum sæpius jam diximus. Omnia enim patris filius est, et nihil in Patre ante Verbum, sed in Verbo voluntas et per verbum ea quæ sunt Voluntatis in opud consummantur. Rursus in Oratione quinta, cum Eusebi <33r> ani objicerunt internam sapientiam Patris pertinere ad Patrem sicut sapientia hominis ad hominem, nec posse a Patre distingui, adeo eos qui putant filium esse hanc sapientiam confundere eum cum Patre, \& sic./ in hæresem Sabellij incidere; [62] Athanasius inter alia respondet: Non est pro gentilium opinione idem sapiens et sapientia, aut idem pater et Verbum. – Adversatur huic opinioni sacrarum literarum constitutio quæ Patrm & Filium, sapientem et sapientiam, Deum et Verbum agnoscit. Hæc et alia multa ejus generis in isitis Orationibus occurunt. Sed Athanasij mens ex allatis abunde satis innotescit.

Iam verò cum Alexander fuerit Athanasio conjunctissimus non mirum est si et ipse eadem senserit. Hunc enim eadem sensisse constat ex Epistola quam per orbem misit, ubi describendo hæreticas opiniones Arianorum, inter alias hanc recenset. Christus, inquiunt, abusive \catachrestice/ dicitur Verbum at sapientia : quippe cùm et ipse extiterit per proprium Dei verbum & per sapientiam quæ in Deo est, in qua Deus tum cætera omnia tum eum ipsum fecit. Deinde in{illeg} eadem Epistola hanc eorum sententiam sic refellit. Si filius, ait, estλόγος καὶ σοφία ratio et sapientia Dei, quomodo fuit tempus cùm non esset? Perinde enim est ac si dicerent Deum aliquando ἂλογον καὶ ἂσοφονirrationalem et insipientem fuisse. Hæc Alexander in ipsa Epistola circulatoria, cui Episcopi ejus partis, ut supra ostensum est, subscripserunt , anteq{illeg}\quam/ conventione{illeg}|r||unt| |in| Synodò|o| Nicænà|á|. Cùm igitur et illi omnes huic opinioni subscripserint, constat hanc fuisse communem <34r> omium sententiam. Quinetiam Imperator Constantinus eandem doctrinam ab Episcopis hauserat. Nam in Epistola \contra Arium/ quam proxime ante Synodum Nicænam per singulas {illeg} totum Imperium promulgari curavit, sic Arium reprehendit Vnum dicis Deum: habes ejusdem nae sentitæ. Sic igitur sentias. Ejus essentiæ λόγονet principij et finis expertem λόγονesse dicis : eo contentus sum ita crede. Siquid præterea adjungis, id tollo. Siquid ad impiam separationem fraudulenter consuis, id nec videre nec intelligere me confiteor

Ex collatis igitur his omnibus constat hocfuisse totius disputationis fundamentum. Asse{rite} Asse{rie}tat Arius inter disputandum, duos fui esse patris λόγους, \sive/ dus|a|s sapientias : unam ingenitam, a qua Pater denominatur sapiens alteram genitam : illam a qua Pater denominatur sapiens, hanc in illa sapientia genitam : illam attributum patris, hanc subsantiam proprijs attributis præditam : illam proprie ac juxta usum vulgarem vocis dictam sapientiam & λόγον, hanc catachresticè sive præter usum \istum/ vulgarem vocis sic dictam: illam Deo patri essentialem ita ut ab eo distinguinequeat, hanc a Patre diversam, & paterna virtute subsistentem : illam sine quo Pater non est ens completum & perfectum, hanc non pertinentem ad completionem et perfectionem patris, sed ab ejus natura completa et perfecta distinctam, quatenus Deus totus & integer genuerit Deum totum & integrum perfectus perfectum, completus completum.       Alexandro igitur hæc doctrina de duabus sapientijs a{illeg}|c| duobus λόγοις Dei paradoxa visa est, ejus tarditati \eadem/ offendiculum peperit. Essentialem illam \Deo/ sapientiam negare non potuit. Alteram igitur it tollendam, et solam illam quæ Deo essentialis est agnoscit. Negat filium Dei qui ab attributis paternis diversus est, qui unicus est filius vere genitu{illeg}|s|, & paternis attributis quæ non <35r> sunt genita tribuit nomen filij, distinguens inter Deum et attributa ejus, et ex unico Patre conficiens duos Patrem et filium, quasi Deus esset pater attributorum.

Hoc igitur fundamento quod filius sit ista Dei sapientia qua Deus sapiens est, iste λόγος quo intelligens est, qui adeo ad essentiam vel substantiam patris pertinet, statuerunt \Patres/ Athanasiani in hoc Concilio, filum esse consub coessentialem sive ὁμοού|ύ|σιον patri. / |Hoc inquam commune fuit fundamentum Patrum istius| < insertion from f 34v > istius partis ut ex prǽvijs subscriptionibus patet. Sunt autem alia quædam ad Homousion spectantia in quibus suspicor hos patres int minus inter se convenisse. Nam cum sententia illa quod filius sit interna et essentialis sapientia Patris quam nos Attributium dicimus, fundamentum fuerit errorum Sabellianorum Samosatenorum et id genus similium Hæreticorum qui confundebant filum cum Patre : fieri non potuit quin istiusmodi Hæretici animadvertentes fundamentum suorum dogmatum ab Alexandro strui, confluerent ad ejus defensionem : præserim cùm in ejus epistola Encyclica cui sub initio subscribendum erat, nihil reperiretur quod eorum sententijs apertè contradicerat. Apertè dico: nam aliquid \satis/ insinuatur eorum sententiæ contrarium. Scilicet inter errores Arij Alexander hunc recenset \quod discerat/: οὔτε δὲ ὅμοιος κατ' οὐσίαν τῷ πατρί έστιν, Filium non esse similem patri secundum substantiam. Dein contra sic disputat πῶς ἀνόμοιος τῇ ουσίᾳ τοῦ πατρὸς, ὁ ὢν ἐικὼν τελέια,καὶ απαύγασμα τοῦ πατρός, καὶ λόγον, ὁ ἐμὲ εω{illeg} Quomodo sus|b|stantia dissimilis est patri cùm sit imago perfecta & splendor patris, cum ipse dicat, Qui videt me videt patrem? [i.e. in imagine] i. e. in imagine. Alexander hic non culpat Arium quod filio propriam tribueret ὑσίαν, sed quod hanc statueret paternæ dissimilem, et e contra pro similitudine ὑσιῶν non pro identitate disputat. Dissimitudini {sic} enim ὑσιῶν non opponit illud Ego et Pater unum sumus \in quo unitas fundari solet/ sed hoc, Filius est Imago Patris. Vnde et in Epistola ad Alexandrum Byzantij sæpius vocat filium ὑπόστασιν : Υπόστασις enim et ὑσία eo {illeg}|t|empore idem significabant. |Symbol (cross crosslet) in text| < insertion from the right margin of f 35r > Symbol (cross crosslet) in textFili Patrem etiam et Filium vocat ἀλλήλων ἀχώριστα πράγμτα δύο, duas res a se mutuò inseparabilis, & τὰς τῃ ὑποστάσει δὺο φὺσεις duas quod substantiam naturas. Alexander it Quintetiam dicta Servatoris Qui videt me videt patrem, et Ego et pater unus sumus, in quibus scilicet unitas <35v> unitas {sic} substantiæ fundat{illeg}|ri| solet, {illeg}|in| Epistola ad Alexandriè Byzantij {illeg} exponit de similitudine non de unitate. Quod satis ostendit \eum/ de unitate illa nondum cogitasse. Sic enim scribit Dominus dicit, ait, Ego et Pater unum sumus non quo scripsum patrem renunciat, nec quo duas substantiâ naturas unam esse demonstret : sed quoniam Patris filius expressam Patris similitudinem exactissimè servat, quippe qui per omnia similitudinem ejus a natura impressam habeat sit imago Patris nulla in re dissimilis & primitivi exemplaris expressa figura. Vnde etiam Philippo tunc videre cupienti Dominus abunde commonstra. d|D|icenti enim, Ostende nobis Patrem, respondet, Qui vidit me vide|i|t & Patrem. Quippe cùm per purissimum & animatum speculum divinæ imaginis ipse conspiciatur Pater. Ita Alexander ; p{illeg} utrum locum de similitudine exponsens, & priorem regans de unitate \naturæ/ exponi : Quod singulariter expendendum est. Hanc Similitudinem Alexander sæpe{illeg} inculcat, de unitate vero ne verbum quidem habet. Omnimodam tantum asserit similitudinens eam non æqualis ad æqualum sed minoris ad majorem. Non est ex minoritate hanc \plenam/ similitudinem {illeg} colligit in eadem Epistola hoc modo. Est, inquit, filius Imago Patris exactissima & in nullo discrepans. Quippe liquet eum imaginem esse plene omnia continentem quibus maxima similitudo, sicut ipse Dominus docuit cum ait : Pater ma{illeg}|j|or me est. Ita ille quasi: dicere vellet neminem nisi magnum aliquem Deo simillimum se|i|c se cum Deo conf{illeg}erre potuisse. Et quamvis \qlibi/ filium hoc solo vult inferioruem esse Patre quod non sit ingenitus, hanc tamen inæqualitatem non tantum nominis & relationis esse confessus est sed et naturæ ipsius ; quatenus scilicet substantia quæ per alia substantiam subsistit, natura sua inferiorem esse oportet quàm alia illa substantia quæ propria vi et natura subsistere potis est. Etenim in eadem Episola ad Alexandrū Byzantij scribit : multum interesse inter Patrem ingenitum et res ab illo creatas ex nihilo tam rationales quàm rationis expertes, ὧν μεσιτεύουσα φύσις μονογενὴς, inter quæ media est natura uningenita.

Alexander ita a doctrina Eusebianorum duas confitentium inæqualis & similes substantias nondum pla|e|ne recesserat, sed dum d|h|os fugere conatus est in Sabellianismum ex parte tantum inciderat, & utrius sententiæ terminos contradictorios inter senectendo, mediam quandam doctrinam composuerat, nomen substantiæ divinis tribuens attributis, & sic Deum unum simplicissimum in duas substantias <36r> Iterea substantias {sic} distinguens.

Alq{illeg}stamen \eóm/ qui Alexandro adhærebant alitur sensisse supra insinuavi. Eustathius Antiocea{illeg}|| Sabellianus erat Marcellus Ancyra {illeg} Samosatenus hoc est quod uter de Deitate idem sentiebat, \in doctrina/ de incarnatione tantum discre{illeg}pantes. Idem præterea sentiebat Hosius ut ex Concilo Serdicent|S|i manifestum est cui scilitet hic præsedat \ista Hosius moderabatur/ quod p{illeg}d|a|tris & filij \& ssti/ unicam const{illeg}|it|u{illeg}|ebat| ὐσίαν, unicam ὑπόστασιν {illeg} Eam {illeg} esse ὑπόστασιν filij quæ sola est patris. Vnum sine altero ne nominari quidem posse. Filium esse {illeg} δύναμιν & \patris/ λόγον patris \illum esse filium illum/ præter {illeg}|qu|em non est alius,. \sapientiam item/ Hunc /Deum et\ filium dici propter unicam ὑπόστασιν ejus & patris. |&| Illud ego et pater unum sumus dictum esse ob unitatem ὑποστάσεως. At hæc erat \Hæc erat/ sententia Consilij istius influentijs {illeg}|H|osiànis constituta, quæ qua|i|dem quàm diversa sit ab illa Alexandri quam consona principijs Sabellianorum quis non videt? Et ne putes Hosi{illeg}|um| s|C|um suis aliquam disctinctionem inter Patrem & Filium admise|i|sse quam Samosateni & similes non admitterent sciendem est distinctionem personarum non nise|i| post obitum Hosij a discipulis ejus Sab inventam et prædicatam fus|i|sse ut in sequentibus ostendemus ap{illeg}eriemus.

Præ{illeg} Iam quod ad Eusebianos attinet, eorum doctrina ex {illeg} p{illeg} epistolis & Symbolis supra recitatis \et posthac recidendijs/ constare potest, & brevitur ad hunc modum explicari potest. Deum Vnum esse Deum simplicissimus omnipotentem \sapientissimum potentissimum &/ rerum omnium auctorem. Hujus \ineffabilem omni-/potentiam \ad productionem rerum diversonè \{genicum}/ graduum & ordinū/ non tantū \& extendere {illeg}/ ad creationem hominum angelorum & similium naturarum peccabilium \sufficere/ sed et ad productionem naturarum his longe præstantionū impeccabilium, immutabilium, omni perfectionis ge{illeg}|n|ere præditarū ad sui ipsius \expressam/ similitudenem, in quantum E{illeg} \natura genita s|a|c/ dependens similis esse potest s{illeg} naturæ \ingenitæ ac/ indepent|d|enti. Hanc ineffabilem potentiam Deo \temere/ adimere ac denegare {illeg} audacis esse ingenij et impij at divinam omnipotentiam blasphemantis. Nullas vero in Deo facultates frustra sitas esse, & proinde Deum aliqua{illeg} constituisse produxisse naturis peccabilibus perfectiora, nempe spiritum sanctus propheticum Supra Angelos, {illeg} Filium \autem/ Supra ipsum spiritus, \ejus substantiam æquæ ac facultates substantiæ genità esse, totum genitum de toto ingenita,/ \perfectum de perfecto totum de toto/ substantiam de substantia{illeg}, ens comple sp spiritum completum & absolutum de spiritu completo, et absoluto \perfectum de perfecto/ verum Deum de vero Deo. Huc|n|c ante omnia sæcula \et omnis creatura,/ genitum, et per hunc tanquam per manum cætera omnia tandem \a Deo/ creata & gubernata. Cum autem Iam vero quod ad nomia {ab} filij, Verbi, sapientiæ, creatura & similia {secundū} <36v> |qd| Deus revelando mysteria, \ubi mysteria sua revelationibus ad ea exprimenda/ non fingat voces populis antea ignatas sed voces abhibere solitus sit quæ apud homines antea in usu fuere erant, i|a|dhibere solitus sit, id non semper juxta proprias significationes istarum vocum {illeg} (quænam enim \{His}autem/ voces cum \ab hominibus/ ad res mundanas exprimendas ab hominibus excogitatæ \sint/, juxta {illeg} proprias istas \earum/ significationes \non esse/ aptæs esse possunt \ad/ ad divina mysteria adæquate \adaæquate {illeg}/ exprimenda {illeg}, sed tantum obscure adumbrare posse quatenus \s{illeg}l/ inter ista mysteria et res mundanas quas voces istæ significant, analogia quædam et similitudo uttet imperfecta intercedat. Sic ad opera cum Deus opera sua nobis revelare velle Hujusmodi locutio per Analogis|c|us & schemata ubi in scripturis occurrit, etiam ubi Deus se clarius exprimere posset. Cum Deus igitur opera sua revelare vellet hominibus, defecti aptiorum vocum eas eli|e|git per quas homines sua opera vel productiones exprimere solebant: nobilissimam \& {imm}ediatam/ suam productionem contulit cum nobilissima productione humana & filium vocavit, actum producendi generationem alius minus nobiles productiones quas \condidit/ per filium condidit contulit cum minus nobilibus manufacturis quæ mi hominum quæ minus nobiles sunt quam liberi, & nominibus inde mutuatis vocavit opera et creaturas, & horum respectu filium vocavit manum & brachium suum, quatenus scilicet hæc f{illeg} condidit & regit per filium. Igitur juxta hanc anag|l|ogiam f Christus genitus est non factus, cætera facta non genita Ita, \quidem/ stricta loquendum est, licet aliquando cùm non stricte ' attenditur ad hanc analogiam, filius dici|a|tur creatura (ut in Apoc.                      Prov 8       juxta septuaginta Interpr & veteres,) & \vice versa/ creaturæ dicantur filij, (ut                     )

|| < insertion from f 37r > ✝ His non obstantibus permagnam esse differentiam inter generationem filij et creaturarum, juxta illud g|G|enerationem ejus quis enarrabit. Filius uti ex patre immediatè \generatur/, solus ex solo, generatur; cara|e|turæ \{illeg}tem ex patre/ producuntur mediatione filij: < text from f 36v resumes > — Rursus cum Deus filius media natura existat inter Deum & creaturas, \ac/ Deus numquam se immediate revalet creaturis sed {illeg} per soli filio immediatè & creaturis solummodo per filium, sed ad ideo facta comparatione inter filium & vocem \per/ quā homines mentem suam app|e|riunt filius dicitur Verbum Dei λόγος τοῦ θεοῦi. \qua voce/ e. Verbum \{illeg} vel pe{illeg}o/ Dei et at mens \qua voce etiam/ ratio vel mens quatenus \significatur/ mens Dei in illum est \qua tamen voce non {tantum}/ significatur quatenus Deus alloquitur creaturas per illū & ratio vel mens \Dei/ quatenus mens Dei in illo est sicut mens hominis in verbis continetur{sic}. Et hujusmodi erat Theologia Eusebianorum.

<37r>

Expositis {illeg}\singularù/ opinionibus haud difficile erit communis sententiæ consilij facilius eruetur. Et mens decretorum consilij {illeg} \totius/ facilius eruetur. Nam cum symbolum ab Hosio compositum fuerit certè est e{x}clarum ejus erit Symbolum enim ad sententiam Hosij {illeg} \in favorem opinionis/ qui i|a|d concepit {illeg} \aptatum/ fuisse manifestū est, hoc est ita ut filius sit ex substantia patris non ut alia substantia sed ut hujus substantiæ vertus \virtus/ sap proprietas sapientia \facultas/ essentialis {illeg} vel attributum & patri homousi{illeg}|o|s, ut sapientia hominis est homousios homini \virtus &/ hominis sapientia {illeg} \{illeg}|vel|facultas/ cogitant|d|i est homousios homini.

Attamen Hosius

Si symbolum ex mente Hosij qui{illeg} id concepit exponendum sit, sensus erit quod filius se|i|t ex {}Patre {illeg} substantia Patris non ut substantia ex substantia sed ut virtus pri|o|prietas vel Attributum \{illeg}/ Substantiæ \alicujus/ ex illu substantia {illeg} est oriri {initum} originem {dicat} ex illa substantiæ \quamvis/ cujus Est virtus proprietas vel attributum. verbi grā ut facultas cogitandi in homine est ex substantia hominis. At \Et sic/ || ὁμοούσιον intelligi significari {cum}{illeg} ( & igitur [quod filius sit con Patri ὁμοούσιος ut qui {cum} illa facultas hominis est consubstantialis homini. ὁμοούσιος homini communem habens cum eo] substantiam.] Et sic d

Quo sensu Symbolū compositū fuit manifestum est ex sententia Hosij qui id composuit. Certè hic p{illeg} expressiones ex substantia Patris et ὁμοούσιν|ο|ν adhibuit, {illeg} in favorem Sab Sabe ad denotandum filium ex Patre esse ut virtutem pri|o|prietatem vel attributem ex substantiæ & fil non aliam substantiam habere præter illam Patris. {illeg} Hanc tamen opinionem magis secreteis artificijs quam aperta disputatione patrocinatus esse videtur. Nam præterquam quod opinio illa dudum in Paulo Samosatens Sabellio & similibus comdemnata fuerat, & ea de causa latebras diu captaverat, aderant no \jam/ parati erant \in ejus condemnationem/ non tantum Eusebiani sed alij quotquot cum Alexandro filium et patrem duas esse substantias credebant. Præterea Imperator non tam eruende veritati quam componendus litibus niter Alexandrum et Eusebianos operam dabat, et m|H|osius m|C|omitatum seculus morem gerebat <37v> Imperatori. Quomodo igitur iste novas disputationes ciere proponere ausus sit, quibus lites eorem augeret|n|tur et Imperatori majorem creare{illeg}|t|us molestia{illeg} ? Rursus et Eusebiani et Alexandrini cum suis similil duas aperte professi sunt. Idem fecit Alexander \Ne hoc lature potuit/, Se igitur Hosius contradicere ausus fuisset disputationsubinde nata de substantia filij subinde nata fuisset quale{s} tam̄ nemo commemoravit. Vtrum f de modo \q{illeg}quidem/ generationes \disputatum/ utrum ab æterna fuit \{illeg}, utrum/ & necessario, an voluntarios nece necessitatenaturæ fuit vel voluntariò, ab æterno, vel non ab æterno disputabant fuit ad disputationis de substantia filij \quæstiones disputationis de natura genita an illa/ an genita natura filij substantia f|s|it{illeg} vel solummodo facultas {illeg} \{illeg}/ /&\ proprietas in paterna substantia subsistens, nullum extat vestigium. Deni Eusebiani contra advesa|rs|arios ita disputabant ut qui crederent duas ab {illeg} patris & fi substantias ab illis concede ne suspicarentur quosuis eorum hanc \istam/ doctrinā a quibusvis eorum in dubium vocari. Etenim contra homousion disputantes dicebant (Socr l    c    q{illeg} confer cum Euseb. Epist. ib.) Hac inquam {illeg}|su|nt verba disputantium contra eos qui duas conceda|e|bant substantias per homousion intelligi sed quomodo d{illeg} homousij|æ| essent explicare non possent. Et quamvis Eusebiani sic disputarunt, & Hosiani facilè diluere possent objectionem si substanitam filij negare ausi fuissem et dicere filium non esse ex patre ut substantiam de sustantiæ sed tantum ut virtud|tem| {illeg} ex substantia non tamen ausi sunt sic respondere sed Imperator pro eis respondet id non juxta affectiones corporum {illeg} sed divinis arcanis rationibus intelligendum. Na respond|s|io ult{illeg}r{c}|i|ar {sic} data commemoratur.

Ex his ita colligo totam disputationem inter Eusebianos & eos qua|i| cum Alexandro sentiebant fuisse; Et Hosium cum similibus Eusthatium Marcellum et similes privatis opini{illeg}nibus \solummodo/ studuisse quatenus sub specie suffragatorum Alexandra|i| id facere liceret. Iam verò qua ratione lis in Alexdrum {sic} et Eusebianos conposita fuit Eusebius Cæsereæ –

< text from f 34v resumes >

Alexander ita a doctrina Eusebianorum duas confitentius|m| \inæqualis et similes/ substantias {nond}esse Patris et Filij nondum pla|e|nè recessisset|erat| videtur, sed dum hos fugere conatus est in Sabellianismum ex parte tantum incidi|i|{illeg}\rat/, & utrius sententiæ terminos contradictorios nectendo, mediam quandam doctrinam composu{illeg}\erat/. Nomen substantiæ tribuens divinis tribuit{illeg}|ebat| attributis |et sic| Deum unum simplicissimum \distinguens/ in duas , & {illeg} substantias, at {illeg} earum similitudinem & nexum essentialem per vocem ὁμοουσίου videtur intelle{illeg}|x|isse, dum Sabelliani Samosateni et similes eam <35v> dem vocem de amitate substantiæ unica {utrius}Patris et Filij substantia interpretarentur referentes filum ad patrem ut attri sapientiam hominis ad hominem {c}alemus referro filium referentes ad substantiam Patris, eandem vocem de unica utrius substantia interpretarentur.

Expositis horum sententijs, videamus jam ex altera parte quo sensu Eusebiani subscripserint.– < text from f 35r resumes > Videamus jam ex altera parte quo sensu Eusebiani subscripserint. Et hoc Eusebius Cæsereæ in Epistola ad Cæsarienses suos eo ipso tempore data, descripsit[63] his verbis. Quæ de fide ecclesiastica in magno Concilio Nicææ congregata tractato sunt, verisimile quidem est jam vos aliunde didicisse, fratres carissimi, cum accuratam rerum gestarum narrationem fama plerum præcurrere. Verum ne istiusmode remore res vobis aliter quam se habet nuncietor, necessarium putavitmus ad vos mitere ; primum quidem fidei formulam a nobis propositam; de inde alteram quam Episcopi quibusdam ad nostram adjectis appendicibus promulgarunt.Dein Symbola illa duo quæ supra audivistis recitans, hæc subjicit. Cùm hæ ab illis dictata esset fidei formula, id quod ab illis dictum erat ex substantia Patris & ὁμοούσιος non abs examine prætermissimus. Hinc igitur variæ quæstiones ortæ sunt & responsiones : & quænam est|s|et eorum verborum sententia, accuratè expandebatur. Ex has quidem voces ex substantia fassi sunt hoc significare, filium quidem esse ex patre sed non tanquam partem ipsius patris. Hunc sensum ut nos quo amplecteremur æquum omninò videbatur cùm pia doctrina prædicat, filium ex patre esse, non tamen partem esse illius substantiæ. – Pari ratione <38r> has etiam voces approbavimus, genitum non factum Nam factum, verbum esse dicebant commune reliquis omnibus creaturis quæ per filium factæ sunt, quibus nihil simile habeat fiilius ; ac proinde eum non esse facturam sed longe præstantioris esse sustantiæ quam factura quævis. Sic etiam illud consubstantialem esse filium Quam qu{illeg}|i|dem ex patre esse divina docent oracula, arcano quodam qenerationis modo, qui nec verbis exprimi, nec intelligentia comprehendi ab ulla possit creatura. Sid etiam llud Consubstantialem esse filium Patri, cum allatis rationibus discussum esset, convenit non justo corporum modo ne – instar mortalium animantium accipi debere. Nam ne per divisionem substantiæ, ne per abscissionem, nec per mutationem paternæ essentiæ at virtutis id posse constare. {illeg} Verum hoc, consubstantialem esse patri, nihil aliud significare, quàm filium Dei nullam cum creaturis ab ipso factis similitudinem habere ; sed solius patris a quo genitus sit per omnia similem esse ; nec ex alia quadam Hypostasiant substantia \vel essentia/ sed ex patre esse. Quod cum ita expositum fuisset, meritò approbandum esse censuimus: quand{illeg}|o|quidem non nullos ex veteribus insignes Episcopos & dissertos scriptores, in explicanda patris ac filij divinitate hoc vocabulo consubstantialis usos esse cognovimus. At hæc dicta sint de fide quæ Nicææ promulgata est. Cui quidem consensimus omnes non leviter et inconsulò, sed juxta sensus allatos, qui coram ipso religiossisimo Imperatore dicussi & obrationes superius expositas ab omnibus comprobati sunt. Sed et αnathematismium qui post fidei formulam ab illis est promulgatus, haud <39r> quaquam moleste suscepimus eo quod peregrinis & a sacra scriptura alienis vocibus uti prohibeat, ex quibus omnis ferè dissentio ac perturbatio Ecclesiarum exorta est.

– Quin et istud priusquam gigneretur non erat anathemate damnare haud incongruum duximus, eo qoud apud omne in confesso sit, illum esse filium Dei etiam ante corporalem nativitatem. Iam verò Imperator noster Deo carrisimus ratiocinando abstruebat, etiam secundum divinam ipsius generationem illum esse ante omnia sæcula. Nam priusquam actu gigneratur, potentia erat in Patre ingenita quadam ratione: cùm Pater semper sit Pater, rex item semper at servator ; Et omnia sit potentia, semper" eodem modo ac similiter se habeat. Hæc vobis necessariò scribenda esse duximus diles|c|tissimi ut vobis liquidò demonstremus, quanto cum judiciò, tum dubitatio, tum assentio nostra librata sit : & quod rectè at ordine, primum quidem at extremam us horam restitimus, quamdiu nonnulla aliter quàm oportuit scripta nos offendebant : tandem verò ea quæ nihil offensionis habebant \non molestæ erant/ sine contentione amplexi sumus postquam nobis verborum sententiam candidè examinantibus apparuit, ea prorsus cum illis convenire quæ nos ipsi in fide primum ac nobis exposita confessi fueramus. Hæc Eusebius: quæ omnia fideliter relata esse non est dubium, siquidem hæ literæ ad pup|b|licam notitiam destinatæ sint, & Eusebius vir cantissimus & Imperatoris semper observantissimus non ausus fuisset tam Imperatori a quo hæc omnia comprobata esse dicit quam Synodo cujus defensioni permulti jam passim advigilabant, calumnias tam aperte struere. Hæ litteræ in multorum manibus conterebantur et inter alios Athanasius Eusebij hostis acerrimus eas viderat, et tamen nec Athanasius nec \quod scio aut/ alius quisquam qui Concilio inter fuerat, Eusebium reprehendit unquam vel res aliter gestas <40r> fuisse narravit. Imò Constantinus, cui hæ literæ si insinceræ fuissent certè multum displicuissent, a tempore hujus concilij Eusebium adeo dilexit ut diversas litteras ad eum scripserit & dignum prædicaverit qui totius Orbis Episcopali fungeretur.

Iam verò ex hac Epistola observandum venit, {illeg} Quod Hosiani sub initio disceptationis \illius quæ/ coram Imperatore nonnulla scripserant \habita fuit, nonnulla scripserant/ in Formula fidei nonnulla scripserant quibus Eusebiani nollent assentiri, sed fortiter resistentes expungi tandem effecerunt. Hinc patet Eusebianos non prorsus concessisse in sententiam Hosia \A{dsacr}sanorū/ norum, nec in eorum sensu subscripsisse, sed Hosianos \adversanos/ |eos| nolentes volentes Eusebianis in aliquibus indulsisse, {illeg} Observandum est \præterea/ quòd Eusebiani non concessere filium, ab æterno fuisse, nisi quatenus potentia erat in patre antequam gigneretur: quod Constantinus nihil amplius ab eis exe{illeg}it quàm ut potentia saltem si no actu \filium/ semper fuisse in Patre concederent. Hinc enim patet Imperatorem, ad cujus mentem omnia gesta erant, non huic incubuisse ut omnis subscriberent \conspirarent/ in eodem \eundem/ sensum, sed it|d| tantum egisse ut pacis gratia quocun demum sensu subscriberent. Certe igitur verum est \Paradoxoni igitur videri non debet/ quod Eusebius scribit de interpretatione vocis ὁμοουσίου : nempe quod Imperator Et Synodus nihil amplius per vocem istam significandum exegerint quam filium esse Patri per omnia similiem. Vox {illeg}i ὅμος similem significat ǽque ac parem: et aliquando in compositione etiam retinet hanc significationem, ut in his: ὁμοπαθὴς similibus passionibus obnoxius ὁμόνεκρος mortuo similis quoad corruptionem. ὁμοφλοιος similem habens corticem. Iam verò dicendum est Eusebianos vel in hoc sensu vocem homousij accepisse, vel in sensu homousianorum Hosianorum \adversariorum/, hoc est ita ut Filius intelligare|ere|tur esse illa Patris coessentialis Sapientia a qua Pater denominatur Sapiens. At si Euse <41r> sebiani {sic} conspirassent cum Hosianus \adversanijs/ in hunc sensum, nihil amplius discrepantiæ reliquum \reliquum/ fuisset offendiculi \nulla amplius discrepantia/ cum tamen Eusebius expresse scribat se ad ultimam horam reluctasse \restitisse/ donec aliqua quæ aliter scripta fuerant quàm oportuit, e formula fidei tollerentur. Certè igi Quâ de causâ, \quaso,/ hæc deleta sunt, si Eusebiani totum adversariorum in una voce homousij totam adversariorem sententiam concederent? \/ < insertion from f 40v > Alexander accusaverat Arium quasi filium statueret dissimilem patri, & contra disputans similitudinem filij apprimè asseruerat. Non mirum igitur si in {illeg}|Symbo|l{illeg}|o| Nicæno eandem similitudinem in Arij condemnationem asserere vellet. Siquid amplius intelligi vellet, id non potuit exprimere. Imperator quidem \hærentibus/ succurere conatur dicendo id divinis arcanis rationibus intelligendum esse. Sed Eusebiani claram expositionem postulabant. Cum igitur voces quasdam quæ offendiculo erant, regici jam ante effecisent, {illeg} at metus ita esset ne hac vox defectu claræ expositionis similiter rejiceretur, quid mirum si Alexander cum suis expositioni de similitudine filij tandem acquiescerent, præsertim cum putarent Arium in ista expositione condemnari ut ex Anathematismo {patet} ubi dissimilitudo rursus condemnatur. Siquid amplius AlexSymbol (cross crosslet in circle) in text < insertion from the top of f 40v > Alex {sic}Symbol (cross crosslet in circle) in textander voluit significari, id in hoc fundavit, quod filius sit sapientia illa unica qua pater sapit. Hoc tamen nemo certè discerit ab Eusebianis concessum. Et si fundamentum exploserint, qua quæso efficacia potuit Alexander id ab Eusebianis exigere quod huic fundamento innixum est. Concussissis principijs confidentia deductionem minui solet. Præterea ex argumento illo Imperatoris quod filius ab æterno fuit in Pater potentia saltem si non actu, certum est quod Imperator ab Eusebianis confessionemæternæ generationis actualis extorquere non posset, & si hanc non extorsit certè non effecit ut decederent de sententia, vel aliquid amplius per ὁμοούσιου quam similitudinem substantiæ intelligendum esse concederent.

< text from f 40v resumes >

Sed dices illud ex substantia tanquam ex materia spirituali substrata? Certe nemo rem ita intellexit: non Hosius, ne filium et Patrem duas constituerat substantias; non Alexander ne unam substantiam divideret in duas. Omnes credidere filium ex patre esse non ut desumptum ex patre tan substantia Patris tanquam ex materia sed ut subsistentem vi et efficacia patris: Hosius ut virtutem \&/ proprietatem & facultatem substantiæ paternæ subst|i|stentem naturali efficacia illius substantiæ Alexander ut aliam substantiam subst|i|stentem naturali efficacia substantiæ paternæ, Eusebius ut aliam substantiam subsistentem voluntaria efficacia substantiæ paternæ Differunt Hosius. Et Alexander in sola natura filij quem <41v> dicunt ex substantia esse, utrum scilicet ille substantia sit vel virtus & facul proprietas et virtus substantiæ. Differunt Alexander et Eusebius in sola efficaciæ substantiæ paternæ filium sustinentis utrum ea naturalis sit vel volentat|r|ia. Has diffentias illud ex substantia non dirimit ac determinat, sed indifferenter se habet ad omnium opiniones, proinde per imperitiam a Patribus positum nihil prorsus ad disputationem facit.

Emphasis igitur in solo homousio consis|ti|tit, quod cùm|tamen| de similitude|i|ne substantiæ expositum fuisse tam rationibus quam testimonio Eusebij ostende|i|rim : Ne extat testis contrarius. Ita igitur res composita fuit ut cùm Eusebiani non cederent & suffragatores Alexandri quasdem voces remittere quæ offendiculo erant remittere cogerentur reliquas tandem, ne de ijs etiam exciderent, laxè interpretati sint; dein Eusebiani, ne de verbis solis disputantes, contensiosi viderentur, et a pace tantopere quæsita adverse, acquieverint: Imperatore concordiam modis omnibus promovente, & angusto tempore disputationis, (quæ non nisi per paucas horas unius diei duravit) ad accuratam rerum omnium considerationem non sufficiente.

His expositis, restat ut de modo subscriptionis inquiramus \/ < insertion from the left margin > {‡ Sozomenos} {illeg}. 3. c 18 & 19 de temporibus Concilium Nicænum proxime. Secutis ita scribit. Eusebianiinquit, et alij quidam Orientalium partium Episcopi qui tum doctrinæ tum sanctitatis per id tempus celeberrimi habebantur, distinctionem quandem, sicuti accepimus, tradiderunt inter const|u|bstantiale & simile quoad substantiam quod illi Hmœusi {sic}o|u|m vocabant. Etenim Consubstantile {sic} \quidem/ in corporibus quidem \proprie/ intelligi, quæ participant ac generantur ex simili. Homœusium vero in rebus incorporeis locum habere, quorum unumquod secundum propriam usiam \per se/ seorsim intelligitur. Ab ijs igitur Imperator Constantius in errorem inductus est, – & vocem vocem commutans pro Homousio dixit homœusium. Sic enim placuit istis doctoribus, ita omnini dicendum, esse affirmantibus, Si exactius loqui velimus : nam nisi ita dixeris periculum esse, ne corpus esse sentias quod <42r> est incorporeum. - Nec sane mirum est illud Imperatori contigisse, cum permulti etiam, Episcopi qui fidei Nicæni Concilij assentiebantur, idem vocabulum citra contentionem admitterent. Alij vero utra dictione ad unam eandem rem significandam promiscue utebantur. Es hisce patet illam quam diximus hoœusij per homousium interpretationem temporibus Concilio Nicæno proximis in usu fuisse, id non tantum apud eos qui decretum Nicænum aversati erant, sed et apud alios qui Synodum amplectebantur, & ejus auctoritate permoti homousium libere usurpabant. Confer hoc cum Epistola Eusebij, et facile concesseris, credo, non Eusebium tantum, sed et reliquos patres Nicænos, quotquot non steterant ab Alexandro, hanc interpretationem, ut Synodi ipsius sententiam, per Orientem ab initio prædicasse. Hoc etiam <42v> ex Sozomenis loco citato observo quod ipsa vox homœusij eodem tempore longe late per Orientem invaluit, nemine fere non admittente. Ad quomodo tam cito tam universailter propagari potuit nisi auctoritate Synodali suffulta non video.

Verum quomodo, dices, potuit Synodus hanc vocem in explicanda fide adhibere, cum in Actis qu{illeg}|a| habemus nihil tale occurat? Respondeo, Actorum partem longe maximam interijsse: quæ qualis fuerit, haud diffice|i|le erit conjectare ex Actis alirum conciliorum quæ extant integra, collatis cum præfata Epistola Eusebij, ut collatis cum Epis præfata Epistola Eusebij, ut cum Ex Actis Synodi Ephesinæ Chalcedonensis, Nicænæ secundæ.

< text from f 41v resumes >

Iam vero quod ad Acta Synodi attinet, etsi ista periere, qualia tamen fuerint haud difficile est conjectare ex Eusebij præfata Epistola collata cum actis aliorum synodorum quæ extant integra: ut cum actis Synodi Ephesinæ vel Chalcedonensis vel Nicænæ secundæ. Ex ijs enim patet morem fuisse testtimonia sententias ac {illeg} disputationes Episcoporum chartis committere: Et in questionibus fidei quæ ex traditione pendebant aut in quibus consensus Episcoporum {illeg}pi \{mens} & judicia &/ judicia consensus Episcoporum \ad decretum conflandū/ desiderabantur \{illeg} Nicæno Concilio)/, singulorum Episcoporum sententias fusè ac distinctè prolatas, \Notarij {Scribæ}/ chartis etiam mandabant \excipebant/. Dein ub{illeg}|i| \Episcopi/ convenerat|nt| de Quæstione & \decreto Consilij/ subscribendum esset, non solebant nuda nomina subscribere sed adjecta insuper sententiâ aliquâ {illeg}\consensum/ exprimere. Vnde in <42v> Concilio Nicæno, cùm nonnulli \eos qui/ subscribere|ba|nt formula fidei sine anathematismo, [64] Valesus|iu|s bene conjectatur subscripsisse ad hunc modum. Eusebius Nicomediæ, suprascriptæ fidei consentio & subscribo: anathematisma non item. Nonnunquam tamen ub{illeg}|i| scrupulus aliquis obvenerat, ad mentem clare exprimendam vel supscionem aliquam amovendam fusioribus utebantur verbu|is| ad duas pluresve{illeg} sententias extendibus & hoc \pro cujus arbitratu/ sine certa aliqua formula verborum, sed que ut videre est in subscriptionibus quorumdam in Concilio Ephesino, qui cum ab alijs opinionibus ad sententiam Synodi accesserant, & in subscriptionibus Episcoporum Thraciæ & Asiæ minoris qui in Concilio Chalcedonensi se submittebant auctositati {sic} Sedis Constantinopolitanaæ, & alijs. Cùm igitur subscriptiones hoc modo perragi solerent, nemini mirum esse debet si Eusebiani inter subscr in his scrupulosè limitarint signifa|i|c1|a|tiones vocum de quarum sensu jam ante tantopere disputatum fuerat. Quis enim prohiberet id in subscriptione quod Concilium prius concesserat in disputatione ? Sed et hujusmodi limitationum nonnulla extant vestigia apud veteres. Philostorgius enim subfinem libri primi, ut refert Nicetas, auctorest, eorum qui Nicænæ fidei subscripserant alios quidem e Chirographorum suorum regione |τοῦ| ὁμοουσίου dictionem adscripsisse, alios verò ab Eusebio, ut ait, instructos, ὁμοιουσίου vocem loco ὁμοουσίου subposuisse. An Nicetas rectè ratulit verba Philostorgij vel potuès suis verbis sensum dimidiatum reddidit, vix dixerim. Ex verbas tamen Nicetæ Ita Nicetas, verbis suis, haud æquis Philostorgium \ne fallor,/ Philostorgij locum haud æque \testimonium oblique/ referens. Majori cum perfidia Photius in Bibliotheca Philostorgu eundem Philostorgij locum citavit, accusans Eusebianos quasi τὸ ὁμοιούσιοον doli et fraudis, quaso sub voce homousij τὸ ὁμοούσιον callidè occultarent. Sed quò respexit testimoium Philostorgij, ex his \omnibus colla omnibus collatis/ satis liquet, nempe \satis/ Eusebianos ad Patres haud difficile est colligere: nempe Euseb Patres Episcopos ad hunc vel similem modum, licèt verbis forsan fusioribus, subscripsisse

Hosius Cordubæ, credo Filium Dei ὁμοούσιον esse Patri & suprascriptæ fidei in omnibus consentio et subscribo. < text from f 41r resumes > Certe igitur non concesserunt, sed præfatam eorum interpretationem totis viribus \potiùs/ impugnarunt. Cúm Hosiani hac in parte silere cogarentur, nec aliam interpretationem afferre possent, respondet Imperator Divinis arcanis rationibus id esse intelligendum. Hoc enim responsum demonstrat Hosianos in interpretatione vocis hæsisse. Istantibus igitur Eusebianus, & dicentibus id ne per divisionem substantiæ, ne per abscissionem, nec per mutationem paternæ essentiæ at virtutis id posse constare, & non acquiescentibus donec aliqua perspicua interpretatio daretur: coacti sunt tandem \Hosiani/ vocem de similitudine substantiarum exponere.

Ade|d|e quod Alexander antea docuerat filium non æqualem \esse Patri/ et ejusdem \cum eo/ substantiæ, sed minorem & simulem esse |esse|. Hoc equidem solo vult inferion|r|em esse Patri|e| quod non sit ingenitus : attamen \sed/ hanc inæqualitatem non tantum nominis et relationis esse confessus est, sed et naturæ ipsius; quatenus scilicet rem \quæ/ per aliud subsist{illeg}|it| {illeg}, naturâ suâ inferiorem esse opoteat {sic} quàm res quæ propria vi et natura subsistere potis est. Etenim in præfata Epistola ad Alexandrum Byzantij, scribit: Multum interesse inter Patrem ingenitum et res ab illo creatas ex nihilo tam rationales quàm rationis expertes, ὧν μεσιτεύουσα φύσις μονογενὴς,inter quæ media est natura unigenita. Has igitur duas naturas Patris et Filij{illeg} non prædicabatur inter se <42r> æquales, ut fecerunt posteri, sed similis tantum licet essentiali nexu conjunctas, ut patet ex eadem Epistola an \Insuper/ In eadem enim Epistola \has in æquales naturas præ/ sic insuper scribit \dicat similes/: Dominus dicit \ait/, Ego et Pater unum sumus, non quo seipsum Patrem renunciet, nec quo duas substantia naturas unam esse demonstret : sed quoniam Patris Filium expressam Patris similitudinem exactissime servat quippe qui per omnia similitudinem ejus a natura impressam habeat, sit Patrie Imago Patris nulla in re dissimilis & primitivi exemplaris expressa figura. Hæc Alexander illud, Ego et Pater unum sumus, in quo posteri unitatem naturum fundarunt, non de unitate sed de similitudine exponens. Quod singulariter expendendum est Vnde etiam Philippo tunc videre cupienti Dominus abunde commonstrat. Dicenti enim, Ostende nobis Patrem, respondet, Qui vidit me vidit & Patrem. Quippe cum per purissimum & animatum speculum divinæ imaginis ipse conspiciatur Pater. Quibus simile est quod dicitur in Psalmis: In lumino tuo videbimus lumen. Hæc Alexander : dicta illa, Ego et Pater unum sumus & q|Q|uod videt me vider Patrem, in quibus scilicet posteri unitate sed de similitudine exponens. Quod singulariter expendendum est. Hanc similitudinem Alexander sæpius inculcat, de unitate vero vel æqualitate ne verbum quidem facit. Omnimodam tantum asserit similitudinem eam non æqualis ad æqualem sed ma|i|noris ad majorem : h|N|am et ex comparatione inæqualitati|e| hanc similitudinem colligit eo in eadem epistola colligit. Est, inquit, filius imago Patris exactissima et in nullo discrepans. Quippe liquet eum imaginem esse plenè omnia continentem, quibus maxima similitudo declaratur, sicut ipse Dominus docuit cùm ait : Pater major me est. Ita ille; quasi dicere vellet, quod Filius nisi major <43r> hominw fuisset, Deo similis, inepte admonuisset Discipulos de majoritate Patris, proinde ex hac comparatione inæqualitatis similitudo colligitur comparatione similitudo illa perfecta colligitur.

Alexander it nondum longe ab Eusebianis recesserat. Cum his professus est minoritatem & similitudinem filij, ab his recessit quatenus cum Sabellianis Samosatenis & similibus docuit filium esse internum illum et essentialem λόγον & sapientiam Patris. Quamobrem cùm Eusebiani nihil tale admitterent sed fortiter restentes ea quæ offendiculo erant expungi fecissent efficerent expungi, quid mirum se Alexander cum suis, ad similitudinem filij recurrent, nihil amplius ab Episcopis extorquere valentes. Filium esset essentialem illam sapientam qua pater sapit, a Concilio non admittitur. Super hac doctrina fundabant essentialem connexionem filij cum Patre, nullam aliam essentialem sapientiam admittentes. Explosa igitur hac doctrinâ, hærent; ne \ὁμοούσιον/ aliter exponere valent. Quare divinis arcanis rationibus id esse intelligendum respondet Imperator. Non acquiescunt Eusbiani, sed claram expositionem postulant. \Instant Eusebiani/ [65]Nam quoniamὁμοούσιονillud esse, aiebant, quod ex alio est vel partitione vel fluxu vel eruptione - nullo autem ex his modo esse filium Dei; id circo in eam fidem seconsentire non posse asseverabant. Cogitur igitur Alexander cum suis, vocem clarè exponere, ne scilicet defectu expositionis {illeg} eadem rejiceretur, sicut aliæ quædam voces modò explosa fuerant. Respondet Imperator non his modis sed divinis arcanis rationibus id esse intelligendum. Non acquiesecunt Eusebiani, sed claram expositionem postulant. Coguntur igitur Hosiani \Alexandri suffragatores/ vocem clarè exponere ne defectu expositionis eadem rejiceretur sicut aliæ voces modò rejectiæ fuerant. Cùm igitur per homousion hæc d{illeg}|u|o intelligerent, similitudinem & nexum essentialem filij cum

<43v>

Eusebius Nic Cæsareæ, credo filium verbum Patri per omnia similem esse, & in hoc sensu τὸ ὁμοούσιοουaccipiens suprascriptæ fidei consentio & subscribo.

Eusebius Nicomediæ, credo filium Patri ὁμοού \ιού/ σιου esse, et ita suprascriptæ fidei consentio & subscribo; anathematismo non item.

Cœterum re

Et ne soli Philostorgis hæc res initatur, Sulpitius Philostorgio antiquior testatur Episcopos Eusebianorum, tempore Concilij Mediolanensis & dein{illeg}ceps, Acta Nicana pro similitudine contra Occidentales Episcopos citabant allegabant. Arriani, inquit, jam \tum/ non occultè ut antea sed palam ad publicè hæretis piacula prædicabant : quinetiam Synodum Nicænam pro se interpretantes, quam unius literæ adjectione corruperant, caliginem quandam injecerant veritati. Nam ubi ὁμοούσιον erat scriptum quod unius est substantiæ illi ὁμοιούσιονquod est similis substantiæ, scriptum esse dicebant: concedentes similitudinem dum adimerent unitatem. Sulp l. 2 c 56. \/ < insertion from the left margin > Sulpitio Et hinc Synodus Illyricana initio Imperij Valentiniani et Valentij collecta, symbolum com {sic} componebant cujus hæc erat summa. Confitemur juxta magnam et Orthodoxam synodum Filiū Patri consubstantialem esse. Nec consubstantialem sic intelligimus ut quidam olim exponebant qui non sincerè ne ex animo subscripserunt : ut nunc nonnulli qui Patres illos appellant vim hujus voces abolentes, eorum vestigijs insistantes qui consubstantialis vocabulo simile significari scripserunt, quatenus Filius nulli reliquarum creaturarum quæ per ipsum factæ sunt, similis est, sed solius Patris similitudinem gerit. Nam qui ita exponunt, Filium Dei creaturam esse eximiam ac præcellentum impie docent. Theod. l. 4. c. 8. De Patribus Nicænij hic perspicue agitur quippe qui consubstantiali subscripseri{nt.} < text from f 43v resumes > Testimonium igitur {illeg} \habemus/ Episcoporum \igitur/ totius Orientis pene orbis habemus proximè post tempora concilij Nicæni, Ne \hac de re/ testimonium hac de re habemus. Ne hoc quenquam movere debet quod severus dicit hos corrupsisse Synodum. Actorem plura erant exemplaria in manibus tam Athanasianorum quam Eusebianorum. Vnde hos si fraudulenter egissent detegere facillimum fuisset : cum tamen nemen fraudē fraudis convicerit \ejusmodi detexebat/ unquam nedum Acta Concilij ab Eusebianis discrepantia in medium proferre potuerit, sed suspiciones fraudis postliminiò in vulgus tantum spargere. Quæ quæ quidem praxes, his temporibus frequentissimæ, licèt ad resupinum vulgus \descipiendum/ sans valere solerent, ad sapientes tamen movendos valere non debent. Horum est, non ad suspiciones & rumores sed <44r> ad fundamenta rumorem attendere. Quinimo Sulpitius scripsum confutat, dum ait Eusebianos, allegando Concilium Nicænum quasi Con ὁμοιούσιον ibi scriptum fuisset, caligenem injecisse veritati. Hoc enim perinde est ac si dixisset Occidentis Episcopos in Concilio Mediolanensi & subsequenti Ariminensi ubi {illeg}\cedentes/ ὁμοούσιον rejecerunt, circumventos ac deceptos \quasi caligine occæcatus/ fuisse ab Eusebianis corrumpentibus Concilium. Sulpitij igitur confessione Occidentales ea tempestate refellere non potuerunt allegatioonem Eusebianorum sed per eam concussi & confusi cêssere. At ita tam Occidentalium {illeg} acquiescentium quam Eusebianorum allegantium, hoc est totius orbis testimonium hac in re consensum habemus.

Animadverte igitur. Tempora de quibus Eusebius \Sulpitius/ hæc refert, erant Concilio Nicæno proxima. Actorem Concilij exemplaria in plurium manibus servabantur. Episcopos enim Alexandriæ Romæ Carthaginis & Alexandriæ eos habuisse non est dubiu, ne Mediolanensem, Trevirensem, Arelatensem, Cordibensem alios metropolitanos aut & magni nominis Episcopos vel aliquos eorum ijsdem caruisse probabile est. Præterea {illeg} Hosius in vivis erat testis ocularis, cui uni Occidentalis magis fidem adhibere parati erant quam Eusebianis universis. Erant Et alij quidam in vivis qu{illeg} Vt de Athanasio \Hosio Athanasium|s| {illeg} & alius quidem apud Socratem l 1 c 10 adjici possunt./ nihil dicam Ne Hosius {illeg} \solos/ testem su fuisse hujusmodi testem|s| veresimile est. Considerate igitur quàm |im|probabile sit Eusebianos corruptionem Synodi aggress{illeg}|os| fuisse. Difficile erat fuisset tantam multidinem inter se convenire de corruptione omnium exemplarium quorum ipsi erant custodes: Difficulta quod tamen qui tamen consensus ad securitatem pernecessarius erat. Difficultatem augebat, quod, si unius tantam literæ adjectione acta solummodo corrupissent, contextus <45r> proculdubio fraudem prodidisset, sin hunc etiam immutassent, discreptantiam Actorum nimis conspicum reddidissento fraus fuisset magis conspicua. Adhæc præpollentes auctoritate Imperatoria & alijs argumentis non opus habebant ejusmodi fucis. Plura erant actorem Examplaria ex|in| manibus Adversariorem ex quibus se redarguendos certo expectarent. Testes præterea in vivis erant qui fraudem aperirent. Occidentales insuper proprijs Actorem Exemplaribus ac testibus fidem certò erant adhibiture|i| & sic ab Eusebianorum tanquam perfidiæ manifestæ convictorum communione magis adhorrerent & causa Eusebianorum quæ in vado erat novis procellis concitatis jactata, ægrius ad portum \aeg{illeg}/ appuliset. Eusebianus igitur contra nise mente captos, contra tot rationes tale facinos molitos fuisse fingi non potest. Absurdissimum est hoc eij ascribere nisi in tantam imprudentiam viris prudentibus (vel, ut loquuntur Athanasiani, callidissimio|s|) adscribere. Nec minús Sed fraudi successum tribuere, absurdius est qualis hic contigit, absurdius est. Vb{illeg}|i| Episcopos Romanos corrumpendo Nicæna decreta suprematum in Ecclesias Africæ vendicass|r|et |studuit| Afri mox \eum/ ex proprijs actorem exemplaribus \ijs aliarum Ecclesiarum/ redarguunt, dein & re{illeg}|fell|{illeg}unt. Sed quid At contra Eusebianos nihil tale gestum \legitur/ Acta nulla in contrarium producta. Hosius ipse in partes Eusebianorum cessit. Athanasius hoc ipso tempore \& dein istis/ multat contra Eusebianos scripsit per dimidiam partem operum scripsit contra Eusebianos, res gestas fusè narrans & eorum argumentis respondens, ijs nulla in re parcens, de hac dolo vero \hac in re/ ne verbum quidem habet Athanasius hac in re siluit, siquid fortade ea audiverat jam latebras captans. Episcopi totius Occidentis partim in Concilio Mediolanensi ubi dispu capta{illeg} est disputatio de fide partim in Ariminesni ubi finita est, manus dedere. Aligationonem Eusebianorum <46r> jam omnes agnovêre, vocem homousij rejicientes, & postea ubi ad vocem istam reversi sunt, prædecentem lapsum non pernegantes sed in excusationem præ tantum prætendentes dolum Eusebianorum quasi hi corrupissent Synodum & caliginem injecissent veritati. \sed hoc satis est quod/ In Concilijs ubi aderant Eusebiani, et eos, facie ad faciem collata, confutare oportuit, siquid fraudulenter egissent nihil tacuerunt Occidentales & manus dedere assensum præbuere manus dedere. Hoc satis ostendit hos nihil habuisse quod opponerent allegationi Ori Eusebianorū ne postea de fraudem Eusebianis ex animo vel ces|r|ta aliqua rerum notitia tribuisse, sed in sui excusationem famum \solummodo/ apud suos vendidisse. sine fundam|ento| \imò contra conscientiam/ tribuisse; in sui excusationem fumum venditante. Aut in Concilijs facia ad faciem collata fraudem detegisse deberent, aut postea siluisse. Totius orbis igitur consensu Decretum Nicænum fuit de homœusio.

In ipso quidem Symbolo Patres homa|o|usion. posuerant, ne hoc unquam {n}egabant Eusebiani sed eum Occidentalis exponerent vocem illam de unitate substantiæ, Eusebiani ex Actis Synodi ostendebant vocem non de unitate sed de similitudine substantiæ \a Synodo ipsa/ expositam fuisse. Et hoc est quod testatur Sulpitius. Non enim dicit Eusebianos Synodum absolute pro se allegasse sed tantum pro se interpretatos fuisse. Cum igitur Actorum ea pars quæ sententiam Synodi exponebat, hoc est, quæ disputationes & dicta Episcoporum {illeg}|ad| Synodi, subscriptiones item ut ex Philostorgio constat, istiusmodi fuerint, nil mirum est quod symbolum solum et \soli/ Canones cum \symbolo &/ Epistolis Synodicis ad posteros transmitterentur. At hactenus de sententia Synode|i|, quam fusius exponere opus erat propter præjudicia <47r> quibuscum veritas historiæ hac in parte luctabitur.

Præter hanc litem de fide & alteram de Paschate Concilium tertiam qua|e| fuit inter Alexandrum & Meletium composuit, statuendo, ut is in civitate sua maneret, nec ullam haberet aut manus imponendi aut ele|i|gendi potestatem ; nec hujus rei cause in vico aut in urbe ulla compare{illeg}|r|et, sed nudum honoris, sui nomen retineret. Iij verò qui ab ipso constituti erant, sanctiore ordinatione confirmati, ad communionem admitterentur, ea lege ut honorem quidem ac ministerium suum retinerent ; secundo tamen semper loco sint ab ijs omnibus qui in unaqua paræcia & ecclesia versantur, ab carissi Alexandro pri{illeg}|u|s ordinati. Adeo ut his quidem nulla facultas suppe\te/ret quos visum fuisset ele|i|gendi aut nomen cujuspiam suggerendi aut omninò quicquam gerendi sine consensu Episcopi Catholicæ Ecclesiæ qui Alexandro subjectus est|rat|. Ita Synodus in Epistola ad Ægyptios, apud Socr. l 1 c 9. Qua de cause cùm Episcopu Alexandrinus hactenus nulla lege Ecclesiastica sed sola ex consuetudine \tantū/ auctoritatem in totā Æqyptum Libyam ac Pentapolim exercuerat Patres in Canone sexto has regiones ei subdunt ad exemplum Episcopi Romani et Episcopi Antiocheni quibus urbus vicinæ subjectæ erant. in Occidente & in Oriente subjectæ era parebant. Et in Canone quarto constituunt etiam ut Ordinationes sine consensu Metropolitani irritæ sint. Alios

Alios præterea Canones ad viginti circiter constituit et inter cæteros constituisset {illeg} usum uxorum Clericis interdicendum in Paphnutius fortiter restitisset. Socr l 1. c 11. {illeg}hi Demum his rebus termininat Rebus omnibus terminatis Imperator Episcopos vicennalia celebrans Episcopos honorificè excepit inConvivio dein domis munibus muneribus onustos domum remisit. Euseb.Vit. Const.

<48r>

De numero Episcoporum variæ sunt sententiæ Scriptores quidem Arabici ponunt duo millia et amplius : ex quibus volunt solos 318 in fidem homousianam conspirasse. Sed hujus opinionis nullum extat fundamentum apud in Scriptionibus antiquioribus & ideo fidedignioribus fundamentum extat. Athanasius & ejus sequa {l}es ponunt 318. Imperator Constantinus 300. Eustathius Antiochenus 270. Eusebius C&sareæ 250. Alij his pauciores alij plures. Sed Ca|o|nstantino Eustathio et Eusebio \qui Concilio & partibus minus studuere potius/ magis fidendum esse videtur. Et fortè Eusebius posuerit solos Episcopos, Eustathius adjecerit etiam Legatos absentium (nam et [66] alij quidam præter Pontificem Romanum Legatos misserant, et nominatim Episcopos Byzantij :) Constantines autem proximo volundo numero usus fuerit. Quantæ fides Athan vir fidei fuerit Athanasius in sequentibus patebit. Quod plures Episcopi non convenerint tribuendum videtur Epista|o|læ Constantini contra Arium paulo ante per urbes universas expositæ qua certe timidiores & cautiores qui ex Eusebianis deterrit{illeg}|i| quieverunt. Et licet eadem epistola alteram partem erigeret & numerum, eorum augeret, ex præcedentibus tamen haud difficile est percipere majorem partem Cōcilij Eusebianos fuisse. Quî enim potuit minor part|s| contra majorem eam auctoritate Imperoria fultam stare, ita ut Imperator {illeg}|ipse| in Conclium venire coactus sit, ne tum cedere sed \contra/ efficere ut Imperator cum suis de quibusdam vocibus decederent, & reliquarum interpretationem ad sententiam Eusebianorum accomodarent.

Restat horum omnium Chronologia determinanda. Scilicet {illeg} Constantinus anno 323 vivit Licinium primò in Thracia V Non. Iulij, deinde in Bithynia apud Chaludonem mox et Nicomediam quo se receperat Licinius XIV Kal. Octob. (ut poste probat Gothofredus in Chron. Cod.Theod.) Postea ubi Nicomediæ per quin fere menses egisset, inde cum Licinio digressus in Macedoniam Thessalonicam repedavit. (Gothofred. ib.) Vbi verò vicerat <49r> Licinium, legibus promulagatis finem imponit persecutioni Licinianæ & Christianis privilege|i|a indulget. Dein tempore hujus pacis cum Ecclesiæ statum|s| per \toto/ orbem unius felicissimus videretur, incipit bellum Ecclesiasticum primum Alexandriæ, in{illeg} inter Alexandrum et Arium, mox inter Episcopos, dein inter populos, & Imperator antequam Nicomedia digressus est, id est, ante mensem Martium anni 324 de turbis audit. Quæ omnia Eusebius in Vita Constantini lib 2. ordine narrat, & præterea capite 61 ejusdem libri verbes discitis \expressè/ scribit hi|a|s lites cœpisse tempore hujus altissimæ pacis Ecclesijs a Constantino Licinium Persecutorem vincente redditæ, \ut initio narravimus/. Et rursus initio libri sequentis, narrationem concludens, idem sic repetit. Hoc modo, inquit, Dæmon bonorum omnium mimicus qui Ecclesiæ fælicitati semper invidere solet, pacis ac lætitiæ tempore tumultus & intestina bella in ea excitabat. Idem confirmatur testimonio aliorum antiquorum auctorum qui omnes ducunt initium harum discordiarum a tempore victi et cæsi Licinij ita ut inter persecutionem ejus quam Constantinus cessare fecit & has lites modica pax ecclesiarum intercesserit. Socr. l. 1, c. 4. Sozom l. 1 c 7, 15. Theod l. 1, c. 2 Ruffin l. 1, c 1. Gelasius Cyzic              Insuper Theoderetus historiam suam sic concludit.Quin inquit, ac centum annorum spatiò res gestas hæc historia complectitur : ab Arij quidem vesania ducens exordium, desinens verò in obitu præstantissimorum virorum Theodori ac Theodoti. Hæc ille. Obierunt autem Theodorus & Theodotus anno 428. Theodotus enim anno 426 interfuit Synodo Constantinopolitanæ quæ jussi Theodosij junioris congregato est in ordinatione Sisinij Patriarchæ Constantinopolitani, ut docet Photius in Bibliotheca cap 52. Theodoto præterea. Athiochen {sic}|sem| Ecclesiam regente mortuus est Theodosus iste Mopsu \este Mopsuestenus/ Et hic pervenit ad annum 428. Nam Nestorius qui <50r> hoc {illeg} anno Constantinopolitanum Episcopatum suscepit Theodorum Mopsuestenum in itinere convenit, ut testatur Theodulus apud Evagri{illeg}um lib. 1. Historiæ cap.2. Ab anno igitur 428 subduc annos 105 et reliquetur annos 423 pro initio d contentionis Alexandrinorum. Cùm igitur hic annus tot indicijs notetur, miror unde recentiores initium ejus referant ad annū 320.

Collatis igitur præfatis omnibus, dicendum videtur quod Arius excommunicatus sit circa mensem Octrobrem anni 323 non multo post mitium disputatione|i|s quod Legati ejus e|i|n Orientem pervenere mense sequenti, |& quod| Alexander ubi Epistolas aliquas ab Episcopis acceperat scripsisse Epistolam Encyclicam initio anni sequentis {illeg}|&| non multò post Arium expulisse urbe, concitatis turbus, quarum fama ad aurem Imperatoris aures, pervenit ante mensem Martius|m| ubi, me|i|sso3 Alexandriam2 Hosio1, digressusest Nicomediâ & de{illeg}|i|n tempore æstivo ante autumnum Concilia in Oriente et Ægypto congregantur, populis interum ubi {illeg} quas{illeg}|i| uno impetu ab Episcopos Ægypti & Libyæ deficientibus, & Episcopos Orientis & Alexandro quaquaversum literas mittentibus. Redeunte dein Hosio Concilium Nicænum indictum videtur sub Autumno. Convenit autem anno sequenti \b[67] Paulino et Iuliano Coss./ i.e. |a[68] an.| 325, {illeg} b[69] 11 Kal. Iunij, a[70] finitum{illeg} est 8 Kal. Sept. eusdem anni, incipiente jam vicesimo anno Constantini, cujus celebrationi Concilium interfuit.

Finia|i|ta Synodo, et Episcopis domum redeuntibus, reliqui Episcopi \alij/ per orbem Episcopi audientes quæ gesta fuerant, conturbati sun & literis ad invi{illeg}|d|em datis conquesti sunt de Homo voce Homousij : quarum literarum Socrates nonnulles viderat ut ipse testatur his verbis. Sicut nos, inquit, ex varijs Epistolis deprehendimus quas Episcopi post absolutam Synodum ad sese mutuo scripserunt, vox Consubstantialis quorundam animos conturbabat. Socr l. 1. c. 23.

<51r>

Finito Concilo non tantum sex Episcopi cum Ario et asc|e|clis exularunt sed et alijs idem periculum imminebat. Nam siquis decretis Synodi refragaretur eum exilio dammandum esse Imperator pronunciavit utpote Dei judicium convellere conantem. Sozom l 1 c 20. Vnde multi \hi/ [71] a singulis civitatibus proscripti et ejecti sunt. Ne hoc tantem sed ad mortes us processit Cæsaris impetus. Cum enim Arius ab Alexandro tanquam Ebiona|i|ta ab Alexandro condemnatus fuisset & quo fictam accusationem dilueret suam fidem manifestaret omnibus, {illeg} non tantum libellum fidei ad Episcopos miserat, sed et alium prolixiorem librúm s|v|ulgaverat conte|i|nentem fusiorem explicationem & professionem fidei suæ, ut ex fragmento ejus quod extat apud [72] Athanasium, cons{illeg}|a|t; populus autem ejus {illeg}|L|ectione (, sicut Episcopi lectione alterius libelli,) ubi deficeret e ad Arium deficeret: Imperator edictum sequens edidit.

Victor Constantinus Maximus Augustus
Episcopis et plebibus.

Cum malos et impios homines imitatus sit Arius eandem cum illis pænam infamiæ meretur subire. Quemadmodem ergo [73] Porphyrius veræ pietatis mimicus, compositis adversus Christianam religionem nefarijs voluminibus, dignam mercedem restulit, ut et ipse infamis sit apud posteros, / multis appetitus opprobrijs, et impij ejus libri penitus fuerint aboliti ; ita nunc placuit Arium sectatores ejus Porphyrianus vocari, ut cujus imitati sunt mores, ejus etiam vocabulo appellentur. Præterea siquis forte liber ab Ario conscriptus reperiatur, flammis eum absumi præcipinius : ut non solum prava illus doctrina funditus aboleatur, sed ne monumentum quidem ejus ullum posteritati relinquatur. Illud etiam denuncio, quod siquis librum ad Arium com <52r> positum occultasse deprehensus sit nec eum statim igne combussum oblatum igne combusserit, mortis pænam subibit Simulat enim in hoc facinore fuerit deprehensus capitalo supplicio ferietur. Divinitas vos servet. Multas quo alias, adit [74]Sozomines, Imperator per singulas civitates direcxit epistolas contra Arium et eos qui idem cum illo sentiebat|n|t.

Hoc pacto Ecclesiæ inter se pacificatæ sunt. Verum cunctis inter se pacem colentibus apud solos Ægyptios implacabilis contentionis furor ardebat : adeo ut molestiam quidem exhiberent Imperatori ; non tamen ideò tamen eum ad iracundiam e{illeg}itarent. Illos enim ut patres, aut potius ut prophetas Dei, omni honore Imperator afficiens ; iterum ad se vocavit; iterum arbiter eorundem fuit ; iterum eos muneribus ac donis honoravit. Sententiam quo quam arbiter dixerat per epistolam significavit ; confirmans et sanciens ea quæ a Synodo decreta fuerant ; eos adhortans ut concordiæ studerent, nec Ecclesiæ corpus distrahere ac discerpere vellunt, sed futurum Dei judicium animo reputarent. |Haec| Euseb. Vit. Const. l. 3. c. 23. De Hoc |Eusebij| loco verò Eusebij Socrates \verò/ l 1 c 23 ita scribit. Post {illeg} compositas lites Arij, alius denuò tumultus in Ecclesijs exortus est. Pacem enim ecclesiæ domestici ejus iterum perturbarunt. Scri Eusebius quidem Pamphili scribit Ægyptios statim post synodum mutuas inter se rixas ad seditiones inter se agitasse. Causam tamen facti non adjugit. – Verùm sicut nos ex várijs epistolis deprehendimus quas Episcopi post absolutam Synodum ad sese mutuò sripserunt, vox consubstantialis quodundam animos conturbabat ; quasi illi diu multum inter se bellum excitaverunt. Ea res nocturnæ pugnæ haudquaquam <53r> dissimilis erat. Ne enim utr satis intelligere videbantur cur sese invicem calumnijs appelare instituissent. Etenim qui Consubstantialis vocem aversabantur, Sabellij ac Montani dogma ab ijs qui vocem illam probabant, induci arbitrabantur. At idcirco improbis impios illos vocabant, utpote qui filij Dei existentiam tollerent. Contra verò illi qui Consubstantialis vocem tuebantur, cùm multorum Deorum cultum adversarios introducere censerent, eos tanquam superstitionem Gentilium invehentes aversabantur. Hæc ille : ex quibus cont|s|tat multos per orbem Episcopos quæ in Consilio gesta \Acta Concilij/ fuerant moleste tulisse, scientes interpretationem vocis d{illeg} in l|p|ro Sabellianismo & similibus opinionibus |tuendis| in proclivi esse, imò videntes vocem sic a ple{illeg}|{s}|is usurpari. Quietiam ex Episcopis Ægypti, quorum pleri \falsis/ Alexandri falsis accusationibus fidem adhibentes, Arium tanquam Ebionitam condemnaverant, haud paucos decreta Nicæna aversatos fuisse, Socrates hic apertè tradit, dum lites quæ ibi \in Ægypto/ fenuò contigêre hinc derivet. At licet Socrates ex literis Espiscoporum quarum aliquas viderat, rectè docer|a|t Episcopos secretiori murmuratione latens quoddam & quasi nocturnum bellum gessisse, vnde et aperta illa Contentia|o| Ægyptiorum augeri posset : tamen contentionis illius alia fuit origo, ea ut sequitur \scilicet/ quam hic trado.

Quint|| mense|i|bus a Concilo currente \nondum completis/ moritur Alexander (Athanas Apolog 2, post med. Theod. l. 1. c. 26)

\#/ < insertion from f 52v > # Eo mortuo congregati ex Thebaide et universa Ægypto quadraginta quatuor Episcopi, dato sibi invicem jurejurando statuere ut nullos ordinaretur [75] antequam jurgia quæ inter ipsos erant dirimissent, at ita communi tum consilio suffragio ordinaretur is qui Alexandrinam Ecclesiam administraturus esset. Eusebiani et Concilium Tyri apud Sozom l 2. c 17 & 25. Cum autem plures designarentur Episcopi < text from f 53r resumes > Et cum plures designarentur episcop{illeg}|i|, & aliquantulum temporis in hac altercatione tereretur, Athanasius cum populi parte (cujus scilicet affectionem \ipse sibi/ per gesta sub Alexande|r|o in causa fidei \contra Arium/ concilia verat) sub vesperem in Ecclesiam quæ Dionysij dicitur advolant, cum ibi \/ < insertion from f 53r > ✝duos ponit Philostorgius, sed plures fuere \septem tamen/ <53v> numerabant Meletiani,& Athanasiani contendebant pluris fuisse. Quo plures eo plures perjuri. < text from f 53r resumes > quosdam Episcoporum <54r> Ægypti reperisset, januas unà cum suæ factionis hominibus firmissimè occlusit, at ita ordinatus est multum licet reclamantibus Ordinatoribus. Philostorg. l 2. c 11. Inclusi{illeg} enim multitudo \populis/clarioribus vociferationibus postulatam|batat| Athanasium Ecclesiæ Episcopum dari, & Episcopos ut facrent per multus dies ac noctes jurejurando obtestati sunt: cum interea nec ipsi ab Ecclesia discederent nec Episcopos discedendi facultatem permitterent. ( |ut| Athanasius ipse, \una/ cum Episcopis Ægypti in [76] Epistola synodicâ ) ad Ecclesias \confessus est/) Cum igitur vis Ordinatoribus inferretur ejusmodi, quæ voluntatem ipsorum potentiam superabat, confectum est id quod Athanasius volebat Athanasius. Sed reliqua Episcoporum qui tum aderant multitudo Athanasium hujus rei causa Anathemati subjecêre. Hic verò cùm res suas prius confirmasset, totius civitatis nomine litteras ad Imperatorem de ordinatione sua scripsit. Qui cùm eas litteras ab Alexandrinorum curia scriptas esse existimaret, electionem illam suo suffragio comprobavit. Philostorg. 1. 2. c. 11.

Præter vim illatam Ordinatoribus, et alæ quædam rationes contra electionem faciebant. Athanasius enim per ætatem haud capax erat Episcopatus, vixdum annos viginti quinque natus \Vnde Meletiani, etiam tribus abhinc annis inclamabant: Hem scelera! Illéne Presbyter est? aut illéne puer? (Constantinus apud Athanas. in Apol 2. p 780)/ Et præterea Athanasius erat tantum Diaconus, cùm tamen electio fieri deberet ex Presbyteris Alexandrinis. Marcus enim Evangelista qui Ecclesiam Alexandrinam fundabat, constitueb|r|at \ibidem/ duodecim Presbyteros, et præceperat ut ex his Episcopus eligeretur. Ea consuetudo mani{illeg}|si|t ad us tempora Alexandri et tunc abrogata fuit ut refere Eutychius in Annalibus. Abrogationis \vero nullum/ non alia \antiquius/ occurit occuri \exemplum/ quàm inordinata Electio Athanasij.

Hujus igitur electionis occasione ardebat apud Ægyptios implacabilis ille contentionis furor, cujus causam <55r> Eusebius modestè reticuit. Imperator ita ut pacem denuò componeret advocat ad se Æ|E|piscopos Ægypti, |dissidia| Conveniunt et alij nonnullie ex Oriente : nam et Eusebius Nicomediæ \suaviter componit, ægre ferentum \conciliatorum/ animos muneribus delinit et sedat. {illeg} aderat Et Symbol (circle with a dot inside and two side bars, surmounted by a cross) in textpag. seq./

& Theogonius Nicææ, aderant &c depositi \quippe qui causam contra Athanasium susceperant/sunt a cæteres properea quod cum \communicaverunt \cum/ Alexandrinis/ nonnulis communicaveverant {sic} quos Imperator \tanquam fidei Nicænæ aversatos/ Nicomediæ exulare jusserat & cum ijs conspiravi{illeg} concilium cæp Quippe cum Imperator Alexandrinos quosdam a fide Nicæna alienos in urbibus \ad se abrini/ Bithyniæ exulare jusserat propterea quod hæ liter eorum ministerio ordinatio Athanasij impugnabatur. Eusebius iste & Theogonius \contra Athanasium negotium suscipientes, illuc pergebant &/ cum his \in super/ communicabant {sic} & aurem ijs aurem præbentes, contra Athanasium negotium susceperant, {illeg} \qua de causa/ in hac Synodo depositi sunt. Nam sententiæ Episcopali depositos fuisse Eusebius ipse & Theogonius, in Epistola ad Episcopos quæ sequetur, agnoscunt : aliud verò Concilium quo deponerentur non occurrit. Litibus igitur \denuò/ compositis & his de gradu dejectis, reliqui Episcopi donis onusti domum redeunt, ut ex altero Eusebio supra audivistis: hos vero Imperator relegat in Gallias mittens ad Nicomedienses Epistolam cujus priorem partem supra posui. reliquam quæ ad præsens negotium spectat hic subjicio.

- Id unum, inquit[77], metuo ; recogito, quod vos in societatem criminis vacari va|i|deo. Per institutionem enim ac perversam Eusebij doctrinam, conscientiam a veritate aversam induistis. Sed haudquaquam tarda erit curatio, si Episcopo fideli ac syncero nunc tandem accepto, ad Deum oculos convertatis. Quod quidem jam in vestra est potestate,et ex vestro judicio pendere jam dudum oportuit, nisi supra memoratus Euebius, [78] illi|o|s hunc vehementer \mirè/ eum adjuvantibus, huc venisset & rectum ordinem disciplinæ conturbasset. – Quid nuper una cum Theogonio dementiæ suæ socio admiserit, quæso accipete. <56r> Alexandrinos quosdam {illeg}|q|ui ac nostra fide desciverant, huc abduci præceperam, propterea quod eorum opera ac ministerio, discordiæ fax excitabatur. Verum isti egregij scilicet Episcopi, quos Synodi [Nicænæ] clementia ad agendam pœnitentiam servaverat, non solum istos susceperunt, et apud se tuto degere jusserunt, sed etiam malitæ illorum socios se ac participes adjunxerunt. Quad|m|obrem adversus ingratos istos id agere decrevi. Abreptos videlicet quam longissimè deportari jussi.– Siquis vero mentionem illarum pestium facere aut in laudem eorum temere excitari præsumpserit, statim opera famuli Dei, hoc est nostri, adacia ejus comprimetur. Divinitas vos conservet, fratres dilectissimi. Hæc Constantinus : ex quibus constat hos qui contra Athanasium faciebant, ab Imperatore pro nova insurrectione Arianorum habitos esse : dicit enim eos qui discordiæ facem excitabant, a fide Nicæna descivisse. Patet etiam Eusebium mox causam suscepisse, Imperatorem verò iram suam, aliquandiu distulisse ubi viderat magnam vim episcoporum idem agere. Hos igitur lenitate potius secandos esse ducit, ideo ad se vocat \in Pannoniam ut pinar, ubi scilicet agebat mense Februari{illeg} et Martio anni 326/ & be{illeg}nigne tractando conciliat dein Eusebium & Theogonium qui simul \pariter/ advenerant \& \cum {illeg}{verum}/ cum aliquibus qui decreta Nicæna apertiùs aversarentur/ ab Athanasianis depositos opprimit, propterea quod communicaverant cum aliquibus /qui decretata Nicæna apertiùs aversarentur, et eos, ut Imperator insinuare videtur, hospitio exceperant.\ | pag. seq.| < insertion from f 56v > |pag \fol/ præc.Symbol (circle with a dot inside and two side bars, surmounted by a cross) in text| |Et| Epicopis igitur domum redeuntibus Imperator, ut ex Eusebio audivistis, sententiam quam arbiter dixerat per Epistolam significant [Ægyptis;] confirmans et sanciens ea quæ a Synodo [Nicæna] decreta fuerrant, eos adhortans ut concordiæ studerent. |Symbol (symmetical cross with crossed bars left and right and a small circle on top and below) in text| < insertion from the bottom of f 56v > Symbol (symmetical cross with crossed bars left and right and a small circle on top and below) in text Quibus Eusebij verbis confirmatur quod ex Socrate modo docuimus. Nempe quod Imperator Ægyptiorum sacerdotum Ægypriorum plurimi hac <57v> hac tempestate dereta Nicæna ægre ferrent. Cur enim Imperator dum litem hanc novam compenere studet, confirmaret et sanciret decreta Nicæna, simul adhortansut concordiæ studerent ; nisi quod animadverteret fidem illam huic dissentioni ministrasse, tam Episcopis quàm plebibus qui in Athanasium insurrexerant, ordintationem ejus ob fidem ipsam apertè impugnare?

Posthac \hujus Epistolæ commemorationem/ Eusebius sic pergit. Sed et alia plurima, inquit, ejusmodi scripsit Imperator, ac pœne innumerabilis < text from f 56v resumes > Sed et alia plurima, inquit, pergit Eusebius, ejusmodi scripsit, ac pœne innumerabilis exaravit epistolas ; nunc Episcopos præscribens ea quæ ad Ecclesiarum Dei utilitatem spectabant, nunc ipsas plebes per litteras compellens. - His ita gestis Imperator Deo carus aliud quiddam imprimis memorabile agressus est in Palæstina. Quidnam Beatissimum illum Domu|i|nicæ resurrectionis locum qui est in Hierosolymis, illustrem ac venerabilem cunctis mortalibus efficere officij sui esse existimavit. Confestim igitur oratorium ibidem extrui mandavit &c.– {illeg} (Eu Matris autem suæ [Helenæ tantum bonum humano generi procurabatur – quæ in orientem properavit ut terram veneratione dignam perlustraret. Hæ Euseb. in Vit. Const. l 3 c 23, 24, 25, 42, 43. Porro |ist|H|h|æc Helenæ peregrinatio expeditio contigit anno 326 ut Eusebius et Rufinus satis insinuant \indicant/, \/ < insertion from lower down f 56v > ‡ et ex epistola Constantini ad Macarium EpiscHies|r|osolymitanum \quam ipsa Helena (utinarrat Theodoritus l 1. c 18) {secum} in Orientem pertulit/ colligi potest, ubi \scilicet/ Imperator ait se Bal|s|ilicæ illius excitandæ negotium Draciliano dedisse. Dracilianus enim vices egit Præfecti Prætorio in Palæstina & vicinis locis anno 326, ut ex lege 1 |de| Hæreticis C. Theod. ad illum inscripta constat. Quo eodem {illeg}|a|nno vel in{illeg}|i|tiate sequenti|e| Helena etiam moriter – < text from higher up f 56v resumes > quo anno eodem anno vel sequenti Helena ibidem moritur, d \etiam/ mor{illeg}|i|tur. Mortua \est/ enim ante jacta fundamenta Constantinopoleos (Euseb. ib.) ac duodecimo anni|o| antequam Constantinum (Cedrenus) qui obijt anno 337, Maij 22 Concilio ita Ægyptiorum et {illeg} relegatio Eusebij quæ expeditionem Helenæ præcessà|i|te necessariò incide{illeg}t in initium \tempus vernum/ anni 326, \✝ pag sequ./ feribit septimo circiter mense post Conciliū Nicænum, non tertio ut vult Philost Scribit quidem Philostorgius Eusebium e Hinc igitur exilium Eusebij quod Philostorgius scribit tribus mensibus post Concilium Nicænum expletis contigisse, {illeg} in septimum potius vel octavum mensem rejiciendum esse.

< insertion from f 57v >

|fol. sup.| ✝ Posthæc Imperator iterum factus est Arbiter Ægyptiorum ut in sequentibus dicectur sed judicium istud multis modis ab hoc distinguitur. Hoc contigit ante expeditionem Helenæ, illud postea. In hoc Imperator ad se vocavit dissidentes Episcopos: in illo Episcopi unius partis ultrò venere|u|nt & solus Athanasius ex altera parte citatus est.In hoc pax composita est at dissidentes donis pacantur & adstringuntur \conglutinantur/: in illo Athanasij adversarij cum ira dimittuntur & apprima|u|ntur. In epistola hoc tempore scripta ad Ægyptios Imperator confirme|a|t & sancit ea quæ a Synodo Nicæna decreta fuerant: in ea quam Imperator illo tempora scripsit ad eosdem, nulla talis confirmatio et sa/n\ctio occurit.

Compositis \autem/ prædictis litibus - < text from f 56v resumes > Compositis igitur istis litibus, dum Helena pergit in Orientem Imperator ipse tendit in Italiam et vicennalia sua celebrat Romæ.

< text from f 56r resumes >

His gestas Imperator ex Oriente redit /Compositis litibus, dum hunc pergit in Orientem Iperator ipse tendit in Italiam & vi{illeg}|m|\ & vicennalia sua celebrat Romæ. Interim gaudia hæc maæstissimis quibusdam casibus temperantur. Nam Constantinus vix Italiam ingressus fuerat cum [79] Crispum Cæsarem, filium suum primogenitum, ob falsam criminis suspicionem veneno sustulit, dein propriam etiam conjugem Faustam balneo calido suffocavit, at a[80] alios quosdam genere proximos, et b[81] amicos innummeros occidi jussit: de quibus consule Baronium ad annum 324 sect 5 & <57r> sequ. qui uti testimoniorum (quæ ibi nomen addcucit) multitudine et evidentia victus cogitur hæc agnoscere. Rec|j|icit tamen factum ad annum 324, Chronicon Eusebij secutus, quod certo erroneum est, & hic factæ \proculdubio/ ab Hiernonymo interpolatum, nam Eusebius Imperatorem summis semper laudibus extollere & ejus vitia omnia celare solitus est. Tempus verum sic colligitur. Sozomenes lib. 1 c. 25, ex legibus a Constantino et Crispo simul editis, et notast temporum nomina Legislatorum ferentibus, expresse testatur Crispum desijsse anno vicesimo Constantin, qui quidem annis cœpit 8 Kal. Aug. A.C. 425, dum synodus Nicæna sederet; q q quæ et fæsto Vicennialium Nicææ celebrato interfuit. Tradit etiam Zosimus Constantinum hæc facinora patrasse tunc cum Roman profectus esset, et Gothofredus ex legibus Constantini loca ac tempora quibus dabantur ferentibus, cogitur agnoscere Constantinum non advenisse Roman ante mensem Iulium anni 326, proinde rejicere facinora hæ in tempore proxime post Concilium illud Nicænum, & repudiare celebrerrimum illud figmentum de bapt{illeg}|i|smo Constantini quæm Romæ anno 324 ex occasione horum scelerum ad reatum ante sessionem Synodi diluendum celebrari volunt. Præterea Marcellinus tradit Polæ in Istria peremptum Crispum docet scribet : at Pola proxima est Aquileiæ ubi Constantinum mense Aprili annis 326 positum fuisse testatur [82] Lex un. {illeg} Siquis eam cujus Tutor. Huic etiam tempori favet illud Baronij ann. 324. § 27 quo docet ex Zosimo Osium jam ex Ægypto Romam redijsse. Scilicet Osius \sub finem anni ad 324 ad Imperatorem/ Comitatum red{illeg} reversus primo Nicæ & comitatum secutus, primò Nicæam dein Roman perrexerat. Adhoc Ida Deni Idaciana Consularia facinus in consulatum Constantini Imp. 7, & Constantij Cæs. (huic anno scilicet congruentem) referunt quo et Constantinum Romæ Vicennalia edidisse scribunt.

<58r>

Tam immania verò erant hæc scelera, ut Ablavius \post haec/ Consule \vir apud Constantinum præcipens, &/ hoc autem ipso anno 326 Præfectus Prætorio, ut docet l {illeg} Lex 6 de Episcopis & Lex 5 de navicular ({illeg}|q|uod \superiorem/ Chronologiam confirmat) post{illeg} ea vero Consul, vir apud Constantinum præcipuus, disticho Palatinis foribus affixo, vocerit hæc tempora Neroniana: uti Sidonius Apollinaris, auctor gravissimus refert, his verbis.[83]Vt mihi, inquit, non figuratius Constantini domum vitam videatur vel pupugisse {versu} gemello Consul Ablavius, vel momordisse disticho tali clam Palatinis foribus appenso:

Saturni aurea aæcula quis requirat?

Sunt hæc gemmea, sed Neroniana.

quia scilicet prædictus Augustus, ijsdem fermé temporibus extinxerat Conjugem Faustæm calore balnei, filium Crispum frigore veneni. Ad hoc distichon alludens [84] Baronius, dum de causa fugæ Romani Pontificis agot, vocat hæc tempora infælicissima at ea plane quæ ore domesticorum meruerint Neroniana vocari. Quibus facile erat inquit, fluctuantem Constantini animum – levissimis suspicionibus in quos optimos agitari adeo ut si deploratissimis hisce tempribus carissimus filius Cæserum primus, amantissima uxor a|A|ugusta, et alij complures necem ab irato Principe subire {illeg} coacti sint, quid mirum si Romanus Pontifex fugam capessere adactus sit, vel in ea quam antea ob furorem Gentilium captasset, sese cum suis hactenus continuare ? Tempora planè (ut eadem sæpe repetamus quæ Ablavius testatur) Neroniana erant. Hæc Baronius: a[85] qui et ex b[86] Glyca, c[87] Zosino et d[88] traditione Gentilium apud Sozomenem, scribit Imperatorem ad Gentilismum fere redijsse, & jam demum post hæc <59r> facinora se totum ad Christianam religionem convertisse, ubi Flamines et Sopatrum Philosophum gentilem de expiatione peccatorum consulens, responsum tulisset, non esse traditum lustrationis modum qui tam fœdapiacula posset eluere; ab Osio vero confirmatum audivisset religionem Christianorum habere vim abolendi quodcu peccatum.

Ne sane isthæc a veritate prorsus aliena esse videntur. Nam qui Auruspices, non multo ante de ædibus suis fulmine tactis consuli voluit & eorum sententias ad se transferri, quid mirum si se alijs Gentilium ritibus aliquando immiscuerit, & præsertim hoc tempore ubi deterrimus factus est. Ne est quod qua|i|squam objectet pietatem ejus erga Christianos, nam certè in ipsa Synodo Nicæna nimium lusit, & sub prætextu religionis paci reipublicæ studuit; ut ex hoc unico argumento satis manifestum est ; quod postquam Hosio auscultans & Eusebium propter socistatem cum Licinio aversatus, deterruisset Episcopos haud paucos Eusebio adhærentes ne venirent ad Concilium, dein cæteros utrius" partis, inter sentententiam se, vehementer contendentes, in sententiam, non in quam illi sponte conspiraverant sed quam ipse prius elegerat, partim blandimentis, & auctoritate præsentiæ, partim fraudulentis interpretationibus, partim vero metu exilij uno die pertraxerat : non erubu|i|t consensum horum Episcoporum pro deci{illeg}sione Dei ipsius insperante spiritu sancto Patribus infusâ venditare. Nam in Epistola quam finita Synodo scripsit ad Ægyptios, hæc fatus est. Cum, inquit, trecenti et amplius Episcopi, tum ob modestiam tum ob solertiam admirandi, unam omnes et eandem fidem <60r> quæ veritatem et examen divinæ legis sola fides potest esse, unanimi sententia conformarint – revertamur ad carissimos fratres nostros a quorum consortio impudens ille diaboli minister [Arius] nos seperavit. – Nam quod trecentis placuit Episcopis hihil aliud existimandum est quàm Dei sententià; præsertim cùm in tantorum virorum mentibus insidens spiritus sanctus divinam voluntatem a{illeg}peruerit. Quocirca nemo vestrum ambigat nemo differat sed omnes {illeg} ad veritatis viam redite. Hæc ille: quæ confer cum epistola quam scripsit contra Arium ante sessionem Synodi, & dic sodes siquid aliud Imperator quàm histrionem egerit ; paci reipublicæ quomodocun consulens.

Haud crediderim tamen cum Baronio quod Imperator post admissa præfecta scelera declinaverit ad religionem Gentilium. Ex lustratione quam ambiebat, hoc non potest concludi, siquidem se ritibus gentilium superiribus annis immiscuerit, ubi ingentia beneficia quibus Christianos afficiebat satis ostendebant eum tum Christianum fuisse. Sed hoc potius dicendum videtur, quod cùm fuerit Princeps nominis ac gloriæ studiosissimus & hactenus utrius religionis arbitrum se præbuerit, at populus gentilis hac tempestate multò numerosior extiterit quàm Christianus ; apud illos se purgare statuit, non tam religionis ga|r|atia quam ad infamiam delendam. Quod cum assequi non posset, odium omne convertit in istam religionem, opes Idolis mox detrahit, inhibet sacrificià, Idola ipsa cum aris evertit, & \sui nominis/ urbem Christianam extruit quæ Romæ gentilis esset æmula. <61r> Vnde non mirum est si Gentiles eum a tempore lustrationis denegatæ ab eorum religione ad Christianam se contulisse scripserint. Cæterum an infælicia illa facinora quæ elui desiderabat, casu aliquæ |an| magno Dei judicio, vel secus, evenerint, penes alios est \sit aliorum/ judicium.

In {illeg} contentione illa quæ secuta \nata/ est \ex/ Orindinatione Athanasij, Meletiani cum simul cum cæteris commoti fuerant. Hi quidem tempore Ordinationis aberant |ab| Alexandria, ut Episcopi Ægypti in Epistola Synodica apud [89] Athanasium testantur. Omnem quippe eligendi & ordinandi potestatem Synodus Nic&na eis ademera{illeg}t, ut et aliudere quia|c|quam sine consensu Ep aliorum Episcoporum ge agendi. Hi igutur cùm titulum tantum, non auctoritatem Episcopalem, ex decreto Synodali sortirentur, non adierant Imperatorem cum cæteris \quantum animaverto/ ne una conciliati fuerant, sed Athanasium tenebant|ntes| excommunicatum, seorsim collectas agent|bant|. Et contra Athanasius eos vi agressus ad communionem impellere cogitabat. Vnde mox gravissimæ inter hos turbæ comflatæ sunt. Qua de causa [90] Athanasius sic in eos invehitur. At Synodo {illeg}|N|icæna, inquit, nondum quin menses præterierant cum beatus Alexander mortem obijt. Meletiani autem quos et quietos et gratos esse oportuit quod aliquo saltem modo recepti essent, more canum non obliti vomitus sui rursus Ecclesias perturbare incæperunt. Ita ille, commotionem reliquorum Episcoporum qui mox ad concordiam \et amicitiam/ rediêr{illeg}\e/ tacsus. Epiphanius verò qua Athanasius vicissim in Meletianos gesserat sic perstringtit. Athanasius, inquit, mox ut Episcopus creatus est, vehementi religionis ardore æstuans ac deplorando Ecclesiæ statu commotus, cum ubi conventicùla, ac populi divortia a Meletianis fierent – ille ecclesias consociare et ad concordiam redigere cupiens, increpandi comminandi et hortanti finem nullem facienbat auscultante nemine. Ex quo omnes illæ contra <62r> ipsum turbæ conflatæ ac comparatæ sunt ob eximium illius ardorem ac studium divinitus a Deo in sa|u|m a Deo collatum. Epiphan. Hæres. 69. In alio loco idem Epiphanius hæc plenius describit: in Alexandrum tamen conferens quæ conveniebant Athanasio. Alexander, inquit, post Meletij Confessoris obitum, adversus Ecclesiæ schisma vehementi quodam ardore succes|n|sus, Meletianos qui privatos conventus habebant, agitare ac vexare, ijs vim adhibere cœperat ne ab una eadem ecclesia contumaciterdesciserent : illi contra detrectantes tumultuari ac perturbare omni{illeg}|a|. Quare persequnete eos & urgente acrius Alexando nonnulli e sectæ primarijs, ac pietate & virtute facile principes, ut ijs incommodis mederentur ad comitatum profecti sunt ut Imperatori supplicarent ab eo privatorum conventuum sine ullo impedimento facultatem obtinerent. Ex his præcipui erant Paphnutius quidam vir magnus & Anachoreta & Confessor. Cum eo erat et Ioannes illorum Episcopos, necnon et Callinicus Peleusij Episcopos cum alijs quibusdam qui hujus concilij participes fuerant. Qui cum ad Imperatorem venissent, et adire vellent, pulsi ac rejecti sunt. Nam Palatini audito Meletianorum nomine, quid hoc sibi vellet ignorantes adire principem minimè permiserunt. Inter hæc Paphnutius Ioannes & cæteri Constantinopoli et Nicomediæ diutius moram trahentes, cum Eusebio Nicomediæ Episcopo familiaritatem contrahunt, ei rem omnem aperiunt, - per hunc conciliari {illeg} se Imperatori ac perduci postulantes. |Ita| Epiphan. Hæres. 68. Cǽterum Meletius obijt statim post Alexandrum, relinquens successorum Ioannem cum Athanasium pro Episcopo non agnosceret ,. Epiphanius verò per errorem \inadvertentiam/ /errorum\ <63r> produxit vitam Alexandri ad annos aliquot ultra Concilium Nicǽnum et inde huic adscripsit præfata quæ sedente Athanasio gesta sunt. Et quidem profectio Paphnutij \Ioannis/ & sociorum ad Imperatorem contigit anno 328 quo Imperator solo inter Concolium Nicǽnum et Tyrium \Imperat/ constitit |tam| Nicomediæ quam Constantinopoli, ut ex datis legibus \ejus/ tempora et loca ubi consistebat ferentibus videre est in Goth{illeg} apud Gothofredum in Chron. Cod. Theod; quo etiam primùm Constantinopoli constistere cœpit, fundamenta ejus jaciens.

Profecti sunt autem Meletiani ad Imperatorem non tantum libertatis impetrænda {sic} gratiæ|a|, sed maxime ut Athanasio crimina quædam objceret sicut refert Athanasius ipse a hunc modum. Meletiani, ait, {illeg} tale crimen per Isionem Eudæmonem & Callinicum de vestibus line{illeg}|i|s ementiuntur quasi ego canonenm ejus modi tributi Ægyptijs induceram & primus omnium exigerem. Sed id frustra fuit Presbyteri enim nostri Apis & Macarius, qui ibi forte præsentes aderant, eos audiente Imperatore de calumnia vicerunt. Imperator autem damnato Isione me literis ad se accersit. Re cognita Eusebius ijs acutor est ne loco se moveant. Ex ejus consilio rem apud Cæserem novis criminibus tentant, accusantes Macarium de calice, mihi autem non quodvis crimen, sed quod maximum omnium est imposuere, quasi hostis Imperatoris cremenam auri Philumeno cuidam mis{illeg}issem. Hæc ille : in quibus tamen referendis, insignis vafricies elucescit. Cur enim, quæso, Imperator Athanasium advocaret si Apis et Macarius accusationem de lineis vestibus modo delevissent reliqua autem crimina nondum fuissent objecta, {illeg} sèd Meletiani \condemnati ac/ d{illeg}|is|missi jam domum redituri e{illeg}|sse|nt? Nam Certè Imperator accersivit Athanasium ut {illeg} accusationibus Meletianorum responderet. : licet forte \Potuit tamen/ audita parte accusationum, cæteras defferri juberet ad us adventum Athanasij, ut pars utr simul audiretur. Sed magis miror quod Athanasius finxerit Meletianos, audita Athanasij citatione discessuros fuisse \discessum ornasse/ /discessum fugam {, e} ornasse\ & solis <64r> Eusebij monitis detentos e loco non movisse. Cùm Sihi Athanasium ea de causa accusavisse|erant| ut is in judici{illeg}|u|m vocaretur, scientes absentum non posse judicari & \si/ Imperator eore|u|m operâ Athanasium accersi{illeg} \erat/ ita ut \ut inter/ \utrum/ ille \jam judicearet {sic} nonne/ æ persistere tenerentur at Athanasius acceder{illeg}|e| {illeg} ? nonne hunc congressum expectabant? Quomodo igitur ad fugam parati ? Sed si ita fuisset Quam puerile hoc commentum ? Sed si ita fuisste, vnde, quæso, adversariorum secreta concilia & Athanasio innotuerint Certè q|Q|ui talia ascribit adversarijs quorum notitiam ad eum habere non potuit|ssit|, h (Quod Athanasio familiàre est:) hoc eo ipso ostendit se fingere.

Iam verò, quod ad objecta crimina attinet, qualia fuerint illa duo de vestibus lines|i|s ac de crumena auri, nemo satis prodit|d|it; (ne enim Athanasius in referendis Adversaniorum accusationibus {illeg} \omnino/ sincerus esse solet :) illud verò de calice hujusmodi erat \Athanasio|u|s cum sui{illeg} \sequacibus/ hoc modo describunt/.

Mareotis regio quædam Alexandrina est ubi Meletius ab initio schisma non induxerat. In pago quodam istius regionis Ischyras quide|a|m, quem Colluthi Presbyterum perhibebant, ad Meletianos defer|c|erat, & populos ibi congregabat. Cum id Athanasio tum Ecclesias perlustranti renunciatum esset : ille Macarium Presbyterum ablegat ad Ischyram accersendum (Athanas. Apolog. 2). Ischyros autem morbo decumbebat in cubiculo (Athanas. ib. & Acta Tyria ibidem a Iulio Papa & Concilio Serdicensi citata) Quare Macarius cumquibusdam de populo in locum sacrum irrumpens \mysticum/ calicem confregit : unde jurgium et pugna inter hos et populos Meletianorum conflata (Epiphan Hæres. 68) Gentilibus præterea \etiam/ concurrentibus qui postea una cum Christianis testes hujus rei extitere. Mensam sacram præterea idem Macarius evertit (Ægyptij apud Athanas. Apol 2) Et summam \Hæc Athanasiani/ hujus criminis Meletiani in Athanasium referebant \et recte quidem nisi quod Athanasius post mortem testium \ad crimen minuendum/ fi{illeg}ixit -se non adfuissed|t| ubi Macarius calicem fregit uter enim a Meletianis de hoc crimine accusabatur./ <65r> æque ac in Macarium, quasi \sive quod hic adfuit ut mihi videtur sive quod/ hujus \tantum/ mandatis obtemperans Macararius locum sacrum violare|vit|

Imperatur igitur Psammathiæ causa audita, Meletianos ut calumniosos rejecit, Athanasium in patriam reduentum cum epistola ad populos remisit (Athanas. Apolog. 2) In qua tamen epistola non affirmat Meletianos falsitatis convictos fuisse, sed eos tantum ut invidiosos & fidei circumventores acensat, et in Athanasio propriam existimationem attingi asserit, ut videre est in ipsa Epistola quæ extat apud Athanasium in Apol.2. Erat autem Psammathia s [91] suburb{illeg}\anum/ Nicomediæ ubi Imperator, uti diximus, consistebat anno anno 328.

< insertion from f 64v > ‡ Eodem tempore vel non multò post Eusebius Nicomediæ et Theogonius Nicææ in exilium missi sunt eo quod cum ex{illeg} Alexandrinus quibusdam qui ob finem deportati fuerant com in Bithyniam, communicati|b|ant fuerant, & causæ Meletianorum favere non desisterent favere. Philostorgius quidem refert horum Exilium ad tertium mensem post a Concilio Niceno, sed in eo certè fallitur nam Athanasius certe scribit A Eusebium ab ipse|a| morte Alexandri consilium \& fœdera/ secretò inijsse cum Meletianis. Figmentū quidem est hoc Athanasij ut ferè sunt omnia quæ contra in inimi{illeg}|c|os scribit. Etenim, quamvis E præterquam quod Epiphanius rem aliter descrip|b|it, {illeg} unde quæso secretissima Eusebij & Meletianorum consilia innotesceret|n|t ? Qui ea de inimicis refert quorum no{illeg}|t|itiam habere non potest, hac ipso demonstrat se somniari. Sed f quamvis hoc figmentum {somnium} \figmentum/ sit, tamen figmento non locus fuisset si Eusebius eo tempore exulasset. Exulantibus autem Eusebio et Theogonia, Imperator misit ad Nicomedienses [92] epistolam cujus priorem partem supra posui, reliquam quæ ad præsens negotium spectat hic subjicio.

– Id unum, inquit, metuo, id recogito, quod vod in societam criminis vocari video.[93] Per institutionem enim ac perversam Eusebij doctrinam conscientiam a veritate aversam induistis. Sed hauquaquam tarda erit curatio, si Episcopo fideli ac Syncero nunc tandem accepto, ad Deum oculos convertatis. Quod quidem jam in vestre est potestate et ex vestro judicio pendera [94] jamdudum oportuit nisi supra memoratus Eusebius, illis tunc mirè eum adjuvantibus, huc venisset & rectum ordinem disciplinæ conturbasset.

– Quid nuper una cum Theogonio dementiæ suæ socio admiserit, quæso accipite. Alexandrinos quosdam qui a nostra fide desciverant huc ab duci præcepteram, propterea quod eorum opera ac ministerio discordiæ fax excitabatur. Verum isti egregij scilicet Episcopi quos Synodi clementia ad agendam pœninentiam servaverat, non solum <65v> istos susceperunt, & apud se tuto degere jusserunt sed etiam malitæ illorum socius se ad participes adjunxerunt. Quamobrem adversus ingratos istos id agere decrevi. Abreptos v{illeg}|id|elicet quàm longissimè deportari jussi.

– Siquis verò mentionem illarum pestium facere, aut in laudem eorum temerè excitari præsumpserit, statim opera famúli Dei hoc est nostri audacia ejus comprimetur. Divinitas vos conservet frates dilectissimi.

Hac tempestate, scilicet anno < text from f 65r resumes > A{illeg} Hac tempestate, nempe [95] anno 329 vel 330, celebratum est Concilium Antiochenum \Episcoporū 250 (Niceph l 8 c 45)/, in quo Eustathius urbis illius episcopus depositus fuit ob Sabellianismum (Socr l 1 c 24. Sozom l 2. c 18) stuprum Philostorg. l 2 c 27 ). Theod l 1 c 27) & contumelias in matrem Imperatoris (Athanas. ad Solitar{illeg}|i|os sub initio p 812) Posthæc quidam ex Eusebianorum inimicis famam sparsêre quasi mulier quæ ab Eustathio gravida erat, fassa fuisset se quidem ab Eustathio gravidam, sed at non ab hoc Eustathio ; \sed ab Eusebianis conductam fuisse ut, hunc accusaret./ & hanc mulieris confessionem ut vere fact{illeg}|a|m Theodoritus post \post/ centum annos \primus/ retulit : quæ tamen si vera fuisse ad omnium aures statim pervolasset & tempore Constantij ubi h{illeg} contentiones inter Eusebianos et Athanasianos maximè efferbuêre ab omnibus \contra Eusebianos/ objecta fuisset. Quod tamen Sed in horum temporum scriptes {illeg} nihil tale {occurritem} Quod tamen \certe/ non evenit. Ægypti in Concilio Alexandrino decem adhinc annis celebrato, Eusebianos de gestis contra suos, in [96]epistola ad Ecclesias fuse accusarunt. Idem fusius fecere tam Occidentales quam Ægyptij in Concilio Serdicensi in alijs dualis Epistolis, ut et Iulius Papa in alia prolixa Epistola contra Orientales. Athanasius autem Eusebianis in nihilo pepercit et <66r> eosdem præterea alicubi de \hac/ depositione Eustathij ut potuit reprehendit. Nec tamen Athanasius vel alius quisquam his temporibus confessionem mulieris eis objecere novit. Qua arcanâ \igitur/ traditione, Theodoritus igitur post centum annos \hanc/ confessionem2 mulieris1 didicerit, reliquo alijs disquirendum.

\Hoc tempore, nempe septemdecim annis ante Synodum Sardicensem (Epist. Synod. Sard. Orient) a synodo itidem Antiochena (Epist. 2 Synod. Sard. Occid.) depositus est Asclepas episcopus Gazæ. Causa non memoratur. Sententiæ vero in eum latæ subscripsit Athanasius/ Cùm Meletiani aliquantisper quievissent, \ijdem/ denuò acrius insurgent, & crimini de calice addunt aliud de Arsenio quodam Meletianorum Episcopo, dicentes eum ab Athanasio interfectum esse. - Cæterum Imperator jam antea Psammathiæ de calice audierat. Quapropter Antiochiam literas ad Dalmatium Censorem misit ut cognosceret de causa homicidij. Censor igitur Athanasio perscribit ut se pararet ad criminis defensionem. Athanasius & {illeg} Quore Athanasius {certores} facit ejus rei comministros in sacris per Ægyptum et Diaconum amandat qui de Arsenio cognoseret (Athanas Apol 2 p 781 782 ) quasi scilicet Arsenius in vivis repenendus esset : at ita fabulam componite quasi Diaconis ille primùm audivisset Arsenium latere apud Pinnem presbyterum cujusdam Monasterij, dein Pinnes iste cum se detectum esse sentiret, ante adventum Diaconi curavisset Arsenium in navem conjici una cum Monacho Helia qui eum aliò aveheret: at ideò Diaconum|s|, elapso Arsenio, Pinnem & Heliam comprehensos seum Alexandriam deportavisset, & hi rem omnem Alexandriæ confessi fuissent. Deinde quo hæc omnia veriora viderentur \Athanas. Apol. 2 p 781, & 782. Quare Athanasius fingit Arsenium in vivis esse et in ejus rei testimonium sequentim epistolam quasi ab ipso Arsenio ad se scriptam producit Athanasio beatissimo Papæ Arsenius Episcopus Hypselitarum cui aliquando præfuit Meletius, una cum cum Presbyteris & Diaconis in domino S. P. P./ \Et nos quo diligentes pacem et unanimitatem -/[97] Hæc igitur \Athanasius/ perscrib{illeg}|e|ns Imperatori persuadit ei Arsenium in vivis esse. Quapropter Imperator inhibet judicium Censoris, & contra Meletianos sic rescribit.

Victor Constantinus Maximus Augustus,
Papæ Athanasio.[98]

Literis tuæ prudentiæ perfectis, in eam veni sententiam ut putarim te scripis nostris adhortandum ut populum Dei ad modestiam & misericordiam adduce <67r> res. Meo enim in animo hæc inter præcipia habeo ut et veritatem colam et in mente justitiam semper conservem ijs potissimum gaudeam qui recta vitæ via incedunt. De illis autem omni execratione dignis Meletianis, imanibus inquam et nefarijs hominibus, qui vesania correpti stupent & solummodo invidia & æm{illeg}|u|latione & tumulibus ad scelera motum haben, nefariam suam mentem declarantes, ista mihidicenda puto.Vides enim homines illos quos ipsi ferro interfictos aiebant in medio versari et vita frui. Quo ipso nullum inquam fuerit gravis præjudicium, quod tam clarè eorum causam oneret, quàm eos, quos ipsi necatos asseverabant, vivere et luce frui, qui ipsi pro se causam dicere possunt. Deinde id quo additum fuit Meletianorum criminibus, te nefario impete irrumpentem rapientem poculum quod in sacratissimo loco repositum erat, confregisse, quo scelere nullum unquam profectò gravius esse posset siquidem id ita factum et contestatum esset. At quodnam hoc genus criminationis ? quæve ista desultoria personarum transmutatio & reorum diversitas ? ut nunc in hunc nunc in alium crimen conferant? qua res ipsa luce clarior est, ipsos tuæ prudentiæ insidias tetendisse. – Hanc igitur non asperitatem sed veritatem jure appellavero. Postremò etiam illud adjungimus ut operam des quo ista quæ scripsimus subinde ad populum recitentur ut res in omnium notitiam veniat, & præcipuè ut illi qui ita agunt & ad istum modum conversantur resciscere possint, quod ista quæ nunc a nobis emendationis causa dicuntur, ne ipsa et factis demonstrabuntur vera esse. Iam cùm in hoc negotio tanta sit importunitas malitiæ importunitas, certum habeant me ita decrevisse, at hujus esse sententiæ, <68r> si quid tale iterum, moverint, non pro more Ecclesiarum, sed pro legibus publicis, memet meapte opera causæ cognitionem suscepturum, ac deinde cognoscent se non solum humani generis, sed etiam divinæ disciplinæ latrones esse. Deus te servet Frater dilecte.

Ita quidem Imperator sed hoc parum profuit Athanasio: Meletiam enim in Medium proferebant cadaver Arsenij ut quotquot eum norant, viderent interfectum, & \{sive}/ figmenta Athanasij retegentes \exponentes/ quibus judicium effugere conatus erat {postulabant}denuò persistebant in accusatione petendo ut res demum in judicio tractaretur. Instabant et Episcopi Orientis. \✝ pag sequ./ < insertion from f 68v > A quibus assiduè interpellatus Imperator, apud Cæsaream Palestinæ Synodum fieri jussit. Ad hanc Synodum vocatus Athanasius, non paruit – longi tempores mora Synodum fatigans & Imperatoris præcepta despiciens (Sozom l 2 c 25)Hinc Eusebiani præter alia crimina tyrannidis etiam et contumaciæ coram Imperatore eum accusant (Theod l 1 c 28) Cum per hanc novam tergiversationem confirmaretur eum causæ suæ diffidere, & ideò fabulam de reperto Asenio \antea/ composuisse ut judicium Censoris etiam effugeret \Imperator indicit Synodum Tyri in annum sequentum quæ causam demum cognosceret,/ ;& Eusebiam, ut mihi videtur, jam confidentores facti injurias Ario illatas etiam inculcare cæperunt; exponentes quomodo hic calumnijs circumventus & oppressus fuerat, id factione Athanasij Alexandri{illeg} animum inflammatis : at ita tandem effecerunt ut Imperator Arium revocaret ab {illeg} exilio & cunctantem accelelaret {sic} his literis. < text from f 68r resumes > Sed et aliud quoddam insperatum evenit. Imperator {illeg} \deser{illeg}|i|t/ fidem Nicæna vel potius Hosianam quam hactenus Imperator sub verbis \vocibus/ Nicænis propag{illeg} tenuerat, {illeg} \&/ se convertit ad Eusebianos. Cujus Occasionem sic narrat Rufinus.[99] Cùm Constantia, inquit, Constanti Licinia relicta cum diem obitura visitaretur a Fratre Constantino, at ab eo blande religiose compellaretur, extremam dicitur ab eo gratiam poposcisse ut Presbyterum \quendam/ in familiaritatem reciperet et quæ sibi ab eo pro spe & salute suggererentur, audiret : se quidem jam ex hac luce discedentem nihil curare : pro fratris vero statu esse sollicitam ne forte pro innocentium pœnis regni sui pateretur excidium. Quibus ille monitis a sorore susceptis & fidelem pro se germanæ sollicitudinem credens accomodavit aurem presbytero & interim accersiri de exilio Arium jubet. Hæc Rufinus \(l 1 c 11)/ qui et postea addit hunc Presbyterum fuisse cui Constantinus moriens testamentum tradidit, hoc est, ut Philostorgius refert [100] Eusebium Nicomediæ. Et quidam tale quiddam factum fuisse veresimilè est cùm Constantius Constantia {illeg} ante tempora Consilij Nicæni Eusebiana <69r> fuerit et \subinde/ Constantino carissima &|at| Eusebium consanguineum præ cæteris dilexisse videtur, sicut etiam Constantinus eum ab hoc tempore dilexit. Cæterum in eo Ruffinus æ ejus sequaces errant quod Arium mediatione mediatione hujus Presbyteri \ab exilio/ revocatum tradant. Imperator, \consultis Episcopis quos circum se habebat,/ primo revocavit Arium, & cunctantem acceleravit his literis

Victor Constantinus Maximus Augustus, Ario.[101]

Iampridem gravitati tuæ significatum est, ut ad Comitatum nostrum venires, quô majestatis nostræ conspectu perfrui posses. Ses miram satis non possumus, quod confesti id non præstiteris. Consenso igitur vehiculo publico, ad Comitatum nostrum venire accelera, ut nostram clementiam ac beneficentiam expertus, in patriam reverti possit. Data ante diem quintum Calendarium Decembrium.

Arius igitur, pergit Socrates, acceptis Imperator{illeg}is literis haud multo post Constantinopolim venit. Erat cum illo Etiam Euzoius, quem Alexander Diaconatus honore exuerat tunc cum Arum ejus socios deponeret. Eos Imperator ad conspectum suum admisit - - & libellum fidei suæ tradere eos jubet. Illi ergo compositum ab se libellum obtulerunt Imperatori ut sequitur qui sic se habet.

Religiosissimo Dei amantissimo Domino nostro
Imperatori Constantino Arius & Euzoius.

Sicut præcepit Deo carissima pietas tua, Domine Imperator, fidem nostram exponimus, scriptis profitemur coram Deo, nos & illos qui nobiscum sunt, ita credere uti subjectum est. Credimus in unum Deum patrem omnipotentem & in Dominum Iesum Christum filium ejus, qui ex eo genitus est ante omnia sæcula : Deum Verbum per quem omnia facta sunt quæ in cœlo et quæ in terra : qui descendit & incarnatus est : qui passus est et resurrexit & ascendit & ad cœlos, & iterim venturus est ut judicet vivos {illeg}e|&| mortuos. Et in spiritum sanctum, in carnis resurrectionem & in vitam venturi sæculi, regnum cœlo <70r> rum Et in unam Catholicam Ecclesiam Dei, quæ a primis cardinibus ad ultimos us terrarum fines porrigitur Hanc fidem ex sanctis Evangelijs accepimus, Domino discipulis suis dicente : Ite et docete omnes gentes : baptizantes eos in nomine Patris & filij et spiritus sancti. Nisi hæc ita credimus, ac nisi vere suscepimus Patrem & Filium & spiritum sanctum, sicut omnis Catholica Ecclesia & Scripturæ docent, quibus per omnia credimus; Iudex noster est Deus nunc et in futuro sæcula judicio. Quapropter pietatem tuam rogamus, Deo carissimè|e| Imperator, ut cùm Ecclesiastici simus & fidem ac sensum Ecclesiæ sanctarum scripturarum teneamus, per pacificam ac religiosam pietatem tuam uniamur matri nostræ Ecclesiæ, sublatis videlicet quæstionibus ac disputationibus {illeg} superfluis: ut & nos et Ecclesia mutuam inter nos pacem servantes, solemnes preces pro pacato Imperio Majestatis tuæ & pro universa stirpe {illeg} tua, simul omnes ad Deum fundamus. Hæc illi Hæc illi. c|C|ùm autem Imperator isthæc \isthæc communicaret/ cum Episcopis cuis quos car secum haberet, circum secum habuit, communicaret, \isthæc/ at illi subinde Arium benigniter tractarent Eusebius & Theogonius, his auditis, supplicem Epistolam mittunt {illeg}|ad| Episcopos illos, ut sequitur.

[102] Nos quidem a pietate vestra dudum condemnati indicto causa, judicium sanctitatis vestræ placidè & cum silentio ferre debemus. Sed quoniam absurdum es, argumentum calumniæ adversus semetipsum silentio suo præbere, idcirco significavimus vobis, nos et in fide unanimes conspirasse, & notione consubstantiali homousij diligenter examinata, omni studio in pacem incubisse, nullam unquam hæresim secutos. Cum ob securitatem & tranquilitatem Ecclesiarum ea suggessissemus quæ nobis in mentem veniebant & eos quibus a nobis satisfieri opos|r|tebat confirmassemus, fidei quidem subscripsisse, anathema <71r> tismo verò noluisse subscribere ; non quod fidemd reprehenderemus, sed quia minime credebamus, illum qui accusatus fuerat, ejusmodi esse ; cum partim ex ijs quæ ad nos per literas scripserat partim ex ejus sermonibus in conspectu nostro habitis, compertum haberemus illum talem non esse. Quod si sanctissimo Concilio vestro satisfcatum est, non repugnantes sed consentientes ijs quæ a vobis decreta sunt, etiam hoc libello consensum nostrum confirmamus; non quidem tædio exilij, sed ut suspicionem vitemus hæreseos. Nam si in conspectum vestrum nos venire, patiemini, invenietis nos in omnibus concordes & decretis vestris inhærentes : quando et eum ipsum qui ob ista accusabatur, placuit reverentiæ vestræ humaniter tractare & ab exilio revocare. Porro absurdum fuerit, cumis qui reus esse videbatur revocatus sit, se de illis quæ ipsi objiciebantur purgaverit, nos silere & argumentum adversus nosmetipsos ultro suppeditare. Vos ergo, sicut reverentiam vestra Christi amantissiman decet, Imperatorem Deo carissimum admonere dignemini, ei preces nostras offere, & in nostra causa, ea quæ vobis congruunt maturè decernere. Hæc Eusebius & Theogonius: quibꝰ mox Ecclesias suas receperunt.

Cæterum ex his omnibus opportunum erit observare sequentia. Primò quod Arius & Eusebius revocati sunt mediatione Episcoporum. Scribit que|i|dem Ruffinus[103] & post eum alij quod Constantia Licinij relicat cum diem obitura visitaretura fratre, at ab eo blandè religios compellaretur, extremam ab eo gratiam poposcit, ut Presbyterum quendam in familiaritatem reciperet, & quæ sibi ab eo pro spe & salute suggereretur, audiret : se qui <72r> dem jam ex hac luce discedentem nihil curare: pro fratris verò statu esse sollicitam, ne forte pro innocentium pœnis, regni sui pateretur excidium. Quibus ille monitis a sorore susceptis, accommodavit aurem Pre{illeg}|s|bytero et interim accersiri de exilio Arium jubet.. Et paulo post addit Rufdinus hunc Presbyterum \eum ipsum/ Eundem fuisse cui Constantinus moriens testamentum tradivit, hoc est, [104] Eusebium Nicomediæ. Quamvis Ruffinus in eo erret quod ponit Arium revocatum mediatione Presbytere|i|, potuit tamen Constantia pro Ario et Eusebio apud fra{illeg}|re|m intercedere: sed hos non tam Eusebiæ quàm Episcoporum mediatione revocat{illeg}os fuisse clarum est cùm Eusebius \& Theogonius/ in præfata Epistola ad Episcopos dicat|n|t ipsos revocasse Arium ab exileo & ideo non scribant ad Imperatorem ut ille sedaret Episcopos sed ad hos Episcopos ut illi pro se agerent apud Imperatorem.

Secundo observandum est Episcopos \pro Ario apud Imperatorem agentes/ hoc argumento perusasisse Imperatori, quod \prævaluisse & persuasisse Imperatori/ pro Ario apud Imperatorem egisse & effecisse ut ab exilio revocaretur hoc argumento, quod calumnijs circumventus & oppressus fuerat. Supra audivistis Arium ab Alexandro accusatum quasi filium prædicaret nudum hominem {illeg} natura sua cæteris hominibus æqualem & sola virtute exaltatum ; tempus etiam creatum fuisse ante filium ; & filium mutari posse ut diabolus: Arium tamen his omnibus contraria docuisse, & Eusebium Cæsareæ ideo Alexandrum reprehendisse Alexandrum quasi calumnias struentem Ario; quod et alios plures Eusebianorum factitasse non est dubium {illeg}. Alexandru|er|m his non obstantibus in accusationibus perstitiss|t|e & in sui defensionem hoc etiam addidiss|t|e quod Arius cum socijs dissimulando <73r> hæresin de qua condemnatus fuerat, fucum faciebat, & Episcopos rectè sentientes in sui patrocinium & errorem fictis verbis traducebantre conabatur. [105] Cum, inquit, ex cætu Ecclesiæ quæ Christi divinitatem adorat, eos ejeceramus: ipsi contra nos huc et illuc discurrentes, ad collegas nostros idem nobiscum sententies, proficisci instituerunt specie quidem pacem et concordiam expetere se simulantes ; reipsa cerò quosdam eorum blandis sermonibus in errorum suum traducere conantes. A quibus etiam verbosiores epistolas flagitant, ut eas legentes hominibus quos ipsi deceperunt, eos pertinaciter in errore perseverare faciant abs ullo pœnitentiæ sensu, in impietate obduratos, quasi qui episcopos idem secum sententias ac sibi suffragantes habeant. Ea porro quæ apud nos perpéram docuerunt & egerunt & quorum causa a nobi{illeg}|s| sunt expulsi, nequaquam illis confitentur : sed vel silentio ista tradunt, vel fictis sermonibus & libellis conscriptis velantes, fucum faciunt. Probabilibus ita et ad assentationem compositis colloquijs pestiferam suam doctrinam obtegentes, simpliciorem quem & fraudi expositum circumveniunt : ne interim parcunt pictatem nostram apud omnes calumniari. Vnde fit ut nonnuli literis eorum subscribentes, in Ecclesiam eos recipiant. Hæc Alexander ad Alexandrum Byzantij exponens in sequ \et asserens/ in sequentibus quon|d|{illeg} Arius, \quicquid pr{illeg}|æ|tenderit/ eadem pla{illeg} \revera/ docu{illeg}|it|{illeg} cum Ebione, hoc solum excepto quod filium {illeg} Artema, & Paulo Sam{illeg}|o|sateno. Ea igitur tempestate cardo disputationis in hac quæstione versabatur utrum Arius {ita} |ea| credidit quæ prædicabat, vel {illeg} {uti} contra existimabant Eusebiani, vel Ebionita fuit & fidem Eusebianorum fictis tantum verbis prætendis|er|is decipiebat orbem. ut contendebat Alex Vnde expectandum esset ut hæc Alexandri acusatio in Concilio Nicæno hæc Alexandri accusatio \tandem/ probaretur. Illud ante omnia faciendum fuit tum ut Alexander se purgaret ab infamia accusatioris calumniatoris qua laborabat <74r> apud Eusbenianos ; tum ut ipse Arium non tantum hæreticum esse sed et fraudis artificem demonstraret, at Eusebianos incautè hominem deféndisse ; tum deni quod istius accusatione|i|s probatione contentionem feliciter composuis|ita|sent \fuisset/. Ipsi enim Eusebiani videntes Arium et socios apertæ hæreseos & sycophantiæ convictos, juste depositos esse confessi fuissent ne amplius pro receptione ej eorum contendissent. Hujus ita accusationis probatione Alexander, inquam, Et socij apprimè incubuissent, si modo potuissent probare. Sed omnia secus evenerunt. Nihil prorsus suscipiunt probandun|m|d{illeg}. Pergunt tantum accusare. Et quasi ferre non possent blaphemias Arij; præcludunt aures, bili indulgent, tumultibus omnia implent omnia. Ant Ad us diem quo Imperator in synodum venit perpetui tumultus. Eo die nulla accusationum probatio, sed quid contra Arium statuendem esset, solummodo decernitur. At ita hominem causa inaudita condemnant, quasi eorum omnium reum dequibus Alexander eum condemnaverat accusaverat. Vnde illud Erat quando non erat, in hoc ipso c|C|oncilio, dum de fide disputabant coram Imperatore interpretati sunt quasi Arius per id intelligeret tempus creatum fuisse ante filium, ut ex literis Eusebij ad Cæsareenses suos patet : cum tamen hoc a mente Arij prorsus \adeo/ alienum fuisse certum sit fuerit ut malitiam eorum qui sic interpretati sunt, perversitatem, {illeg} \medicam/ malitiam, magis demonstrat quàm ignorantiam demonstret. Quis enim nisi perversus, audiens Arium docentem filium fuisse ante {illeg} mundum conditum & ante {illeg}|o|mnia sæcula at omnia per eum creata esse, contenderet eum dicto illo Erat quando non erat aliquid amplius <75r> intellexisse quàm Deum, \s{illeg}/, Deive increatam æternitatem fuisse ubi filius non erat ; vel ut compendius dicam Filium non fuisse ab æterno ? Rursus etsi Arius in libello fidei qu{illeg}|em| obtu Alexandro obtulit ipso initio anqu antequam causam exponebat externis episcopis expresse scripsit filium esse immutabilem : in Concilio tamen Nicæno anathemate percutitur siquis filium mutabilem prædicet : quasi hæc esset sententia Arij. Cum igitur res ad hunc modum gestæ fuerint, non mirum si episcopi Orientis, quàm \ubi/ primum fiduciam apud Imperatorem, nacti perfi{illeg} falsas accusationes quibus Arius opprimebatur, aperire \et quodnam erat tantorum dissidiorum verum fundamentum/ exponere inciperet. Quibus probe intellectis, nil \non magis/ mirum est si Imperator \insuper/ ad se vocavit Arium ipsum, ut hominis dispositionem & fidem ex \eo/ ipso addisceret. Iam vivo res ita gestas Eusebius & Theogonius in præfata Epistola bis testantur & primo his verbis. Fidei, inquit\unt/, subscripsimus, anathematismo verò noluimus subscribere; non quod fidem reprehenderemus, sed quia minime credebamus, illum qui accusatus fuerat ejusmodi esse; cum partim ex ijs quæ ad nos per literas scripserat, partim ex ejus sermonibus in conspectu nostro habitis compertum haberemus illum talem non esse.Hæc illi : non docentes quid Imperator ed episcopi sentire debent de Ario, sed ex ijs quæ jam ante sentiebant apologiam pro se ipsis scribentes, quatenus illi|ipse| \scilicet illi/ etiam jam compertum haberent Arium non talem esse qualem Synodus accusationibus A accusante Alexandro condemnaverat, proinde se non {illeg}|ul|tra culpandos ab illis|ipsis| \illis/ quod Anathematismo nollent subscribere, cum hoc fecerint non quod fidem reprehenderent sed quia minimè credebant <76r> illum qui accusatus fuerat ejusmodi esse, ex litteris & sermonibus compertum habentus illum tall|e|m non esse sicut illi etiam \omnes/ (nempe Imperator cum Episcopos) re examinata jam satis compentum habent. Et nequis dubitet hunc esse s{en}sum genuinum Verborum Eusebij & Theogonij ijdem, in hac ipsa epistola mox \hoc/ subjiciunt. {illeg} \Absurdum fuerit, inquiunt, cum is/ cum qui reus esse videbatur [Nempe Arium] jam revocatum|s| \-sit/ de exiliose de illis quæ ipsi objiciebantur purga{illeg}|vent| \nos silere/ Quo|i||bus| nihil expressius dici potest Quo nihil expressius dici potest. A easdem calumnias et purgantionem Arij alludens Concilium Hierosolymitanum paucis abhinc mensibus collectum, ita scribit ad Ægyptios. [106] Imperator, inquit, auctor fuit ut simplia et placido animo reciperemus Arianos, quos aliquandiu improba invidentia extra Ecclesiam detinuit, et viris istis de rectitudine fidei in literis suis testimonium præbet, quam cùm autea audiverat, ipse eandem ex viva eorum voce cognovit cognitam approbavit &c. Primò, inquiunt, Imperator au divit fidem eorum non eam esse de qua per improbam invidentiam condemnati et extra ecclesiam detenti fuerant sed veram & orthodoxam sug episcopis scilicet hoc ei suggerentibus; postea idem ex viva eorum voce cognovit.

Cùm autem ex eo quod Imperator probavit fidem Arij, supponi soleat Arium resipuisse & ad fidem Imperatoris accessisse unde et Formula{illeg} fidei quam obtulit Imperatori, ab Athanasianis vocatur libellus pœnitientiæ, idcircò jam tertio loco ostendemus Imperatorem e contra accessisse ad fidem Arij. Certe ho{illeg}|{c}| testantur antiquiores & fide digniores auctores. Sic Sulpitius lib 2 c 50. Duobus, inquit, Arijs acerrimis perfidiæ hujus auctoribus, Imperator etiam de pravatur : dum sibi religiones officium videtur <77r> implere vim persecutionis exercuit [sc. relegando Athanasium.] Hieronymus itidem in Chronico Eusebij dicit Constantinum in dogma Eusebij \Arianum/ declinasse. Lucifer Calaritanus autem his antiquior sæpius Arianismi Constantinum insimulat, & lib. 1 pro Athanasio, Constantium filium ejus sic inducit loquentem: Nisi pater meus bene fecisset conferre se ad Arianos, non ejus filij regnaremus. Sed præstat audire Constanstantinum {sic} ipsum, qui in Oratione ad Sanctorum cæs|l|um se|fi|dem suam salis expressit. Etenim in capite primo {hoc} fatus est s{illeg} sic Filium Dei allocutus est. ποιον δε' ὅλως σὸν δημιούργημα, ἔιπερ ὁ τῶ ν πάντ|ω|ν, καὶ τῆς σῆς οὐσίας ἄιτιος. ὁυτος γάρ σε ἐκόσμησεν : ὲπεὶ κός|σ|μος φύσέ|ε|ως, ἡ κατὰ φύσιν ζωή. Quale omnino \Quodnam {illeg}|ex|totae|{illeg}|/ et absolutè est opificium tuum ? siquidem ille omnium auctor, tuæ |quo| |etiam| substantiæ opifex fuit. Hic enim est qui te ornavit. Quippe ornamentum naturæ est vita naturæ congrua. In nono autem capite adhuc pla|e|niùs loquitur. Plato, inquit, primum quidem Deum supra omnem [107] substantiam esse docuit, rectè omninò. Huic alterum subjecit, καὶ δύο ὀυσίας τῷ ἀριθμῷ διεῖλε & duas substantias numero disctinxit; cum una sit utrius perfectio & secundi Dei [108] substantia ex primo proficiscatur Deo. Hic enim opifex est & moderator universorum, ac proinde omnia transcendit. Ille vero qui secundus ab eo est mandatis ejus inserviens, omnium rerum constitutionem ad eum tanquam ad causam refert. Ita juxta accuratissimam philosophandi rationem unus fuerit qui omnium rerum curam gerit ; et qui universis consulit ; Deus scilicet sermo, a quo exornata sunt cuncta. Qui cum vere sit Deus idem etiam est filius Dei. Quod enim aliud nomen præter filij appellationem ei quispiam imponens non simul summo scelere sese obstrinxerit? Quippe illa qui est omnium pater, mete merito. etiam sermonis sui pater existimatur. Et hactenus quidem Plato <78r> rectè sensit. Vides hic quomodo Constantinus Platonicam Philosophiam, perinde at alius quisquam Eusebianorum, cum approbabtione describit, quam tamen antea, ubi inter hanc & fidem fas|l|sò attiributam Arianis nondum satis distinguere didicere|a|t, edicto suo condemnaverat in Porphyriani vocitarentur. Adhæc in libello fidei quem Arius obtulit Imperatori, vox homousij plenè omittitur cætera omnia quæ Synodus Nicæna ad cautionem fidei sancxerant, prorsus omittuntur : ne aliquid ampliùs ponitur quam quod Eusebiani omnes & Arius ipse ab initio statuerant. Cum Eusebius Cæsar&|e|& fidei formulam huic sem hujusmodi Symbolum offerebat Imperatori in Synodo Nicænæ|â| : Respondet Imperator homousion inserendum esse. Ne potuit res tunc componi sine adjectione hujus et aliarum vocum a{illeg}|d|jectione. Ab eo tempore vox ista facta est criterion fidei, & exagitandur quotquot eam non admittunt & Imperator in eo totus fuit ut decreta Nicæna reciperentur. Certè igitur si Arius ut pœnitens & decreta Nicæna amplectens accessisset, Imperator non jussisset eum suo mo{illeg}|{r}|e fidem componere sed {illeg} ipsi \potius/ symbolo s|N|icæno subscribere: præsertium cum Arius signifi princeps fuerit eorum qu in quorum damnationem \contra quos/ hoc Symbolum componebatur a tot patribus compositum et sancitum fuerat. Cum igitur Imperator aliter fecerit, at Arius noluerit quisquam eorum ponere quæ in Symbolo Nicæno vel Anathematismo contra eum decreta fuerant, aut aliquid amplius quod imo contra ista nonnihil suggeressit, petendo ut sublatis quæstionibus ac disputationibus superfluis uniretur Ecclesiæ: <79r> quid clarius esse potest quam Arium in fide sua perstitisse, & ipsum potius Imperatorem pœnitentem factum decretus Nicænis \jam/ non ampliùs \mordicus/ inhæsisse, sed {in}|{a}| illam|i| ipsam|i| Arij fidem|i|, quam antea perperam intellectam, tantâ Synodi solennitate damnaverat, tot epistolis publicis defamaverat, tot edictis per orbem oppresserat, jam demum post post rerum probam examinationem, descpecto nomine ac gloria cujus erat studiosissimus, modestè succubuisse. Hoc etiam confirmat Synodus Hierosolymitana ad quam Arius & Euzous|iu|s su|ab| Imperatore subinde missi sunt. Nam in epistola ad Ægyptios \patres illi/ non dicunt hos ob malam fidem extra Ecclesiam detentos jam pæru resipuisse: sed improba invidentia extra ecclesiam detentos \fuisse/, et eorum fidei rectitudinem jam demum Imperatori innotuisse. At hoc dicunt non de Ario et Euzoio sole|i|s sed de Arianis omnibus qui per Ægyptum \aut alibi/ fugiebant communionem Athanasi{illeg}\orum/ quaso \significantes/ Imperatorē, per ea quæ ex Ario et Euzoio audiverat, rectitudinem fidei reliq sectæ totius college{illeg}t\issa/, Fuc Fucum ergo facu|i|unt egregie, qui libellum pœnintentiæ vocant fidem ab his duobus oblatam Imperatori vocant libellum pœnitentiæ.

At idem de Epistola Eusebij et Theogonij ad Episcopas intelligendum est quam aliqui libellum pœni {illeg}e tiæ vocant. Hi enim nullam movam confessionem scribebant sed confirmabant tantum quæ gesserant in Concilio Nicæno: Et hinc obiter, cùm id juxta receptam expositionem Eusebianorum. Nam Eusebiam erant ad quos scribebant |qua|i|rum utiopera Arius|m| \modo/ revocat{illeg}|verant|{illeg}t et se purgaverat humaniter tractaverant|, & præterea fidem quam Arius ab intio docebam|nt|, \Euseb. & Theognius/ aperte profitentur dum dicunt se non subscribsere|psisse| anathematismo quia non credebant eum qui accusatus erat ejusmodi esse, & addunt Arium se jam purgasse, hoc est non mutasse <80r> sententiam sed ostendisse falsa esse de quibus accusabantur se recte credidisse ab initio. Eam ipsam fidem ergo quam Eusebiani ad quos scribebant, quam Arius & socij ab initio professi sunt, Eusebius & Theogonius hac epistola profitentur : & proinde crassè errant quiEpistolam eorum vocant libellum pœnitentiæ.

Ex eo autem quod exprimant hanc fidem per vocem homousij, valium habemus argumentum quod Orientalis per vocem illam nihil amplius his ipsis temporibus quæ Concilio Nicæno proxima erant, per vocem illam nihil amplius intelligere solerent quam similitidunem substantiæ: Quam eà {illeg} quinetiam hanc interpretationem, uta|i| supra etiam proba{illeg}vimus, a Concilio ipso concessam ac decretam. Animum enim adverte ad verba Eusebij. Relege enim total epistolam Eusebij & Theogonij & dic sodes annon hic sit ipsissimus sensus: Quod in Concilio isto Arium qui accusatus erat, \scirent/ non ejuss|m|odi esse, sed orhodoxum: cum partim ex literis partim ex sermonibus hoc compertum haberent. Et ideò se non subsce|cri|psisse anathematismo: in fide tamen unamines conspirasse notione homousij juxta sententiam & interpretationem. Concilij diligenter examinata. Quare cum Arius qui reus esse videbatur revocatus sit se de illis quæ ipsi objiciebantur purgaverit, demonstrans se non ejusmodi fuisse sed rectam sententiam tenuisse ab initio: absurdum fuerit nos silere & argumentum adversus nosmet ipsos \ultra/ suppeditare quasi in eo quod Anathemati noluinus subscribere vel quod postea communicavimus cum hujusmodi viris quorum orthodoxia jam deprehenditur, hæresin aliquam secuti essemus. Quod si igitur in his non pec <81r> cavimus, sanctissimo autem vestro concilio vestro, per subscriptionem nostram juxta fidem in istis viris jam demum agnitam, satisfactum est, non repugnantes, sed consentientes ijs quæ a vobis decreta sunt etiam hoc libello consensum nostrum confirmamus : non quidem tædio exilij, sed ut suspicionem vitemus hæreseos, ne scilicet putetis n{illeg}|o|s ejusmo pro ejusmodi hæreticis habeamur qualis Arius olim habebatur, qui interalia filium patri dissimilem \& reliquis hominibus æqualem/ dicebatur prædicasse. Cùm igitur sententiam sanctissimi Concilij vestri teneamus, si in conspectum vestrum nos venire patiemini, invenietis nos in omnibus concordes & decretis vestris mordicus in hærenes. H{illeg}c\oc/, inquam, sensu \{illeg}/ Eusebius et Theogonius suggerebant \dictabant scribebant epistolam/, & quidem sincerè \proculdubio/ dùm verba sua \supplicites|r| f{illeg}/ accommodarent ad conscientiam Imperatoris & Episcoporum qui gesta Nicæna \callebant/ optimè. callebant. \Sed ad Athanasium redeamus/ < insertion from f 80v >       – sed ad Athanasium redeamus.

Tempore statuto, conveniunt Episcopi in Vrbe Tyro, et imprimis ab Imperatore postulant ut ex ijs qui non convenerant, aliqui, \præter generalem synodi indictionem,/ specialibus adhuc literis citarentur. Memores etiam turbarum quas istud genus hominum concitaverat in Synoda Nicæna, petunt etiam ut aliquis \adesset/ cum manu militari, adesset qui pacem conservaret & modestiæ inspector esset. Quibus impletis Imperator rescribit ad hunc modum. < text from f 81r resumes > Quare igitur cum Imperator \etiam/ et Episcopi etiam illorum revocatione isthæc agnoverint: communi omnium consensu vox homousij prout in Synodo exposita fuit quadrabat \nihil ultra/ cum fidem Eusebianorum exprimebat & proinde de sola Similit{illeg} {illeg} \Cùm igitur hi/ relaxando h{illeg} istos ab exilio, suffragio suo sinceritatem suplicantionis {sic} p{illeg} agnoverint. |Sed ad Athanasium redeamus|

\Cum Imperatoris esset significare Indictionem Synodi Metropolitanis Episcopis significari/ Ab ampliandum \hanc/ Synodum & majorem \si/ auctoritatem conciliandam, postulabant Eusebiani ut Episcopi plurium provinciarum convocarentur. Memores etiam Imperator turbarem quas istud genus hominum concitaverant in Synodo Nicæna, ab Imperatore mittet \petunt etiam ut/ Dionysius ex consulis qui pa{illeg} cum militibus, qui \Etiam ut aliquis cum mani militari adesset qui/ pacem conservaret & modestiæ inspector esset. Dein convenientibus Episcopis Imperator \Imperator/ sequentem epistolam ad eos dirigit synodum dirigit.

Constantinus Augustus sanctæ synodo
congregatæ in urbe Tyro.[109]

Congruum plane & felicitati temporum nostrorum <82r> consentaneum erat, ut Ecclesia catholica expers seditionis eset & Christi famuli ab omni nunc probro vacui essent ac liberi. Sed quoniam [110] nonnulli improbæ contentionis stimulis agitati ; ne dicam vitam professione sua indignam agentes cuncta turbate conantur, quod malum quavis calamitate gravius \mihi/ videtur : idcirco vos sponte, ut aiunt, currentes adhortor, ut absstituatis ; & ope vestra [111] indigentibus subveniatis, fratribus prericlitantibus medicinam adhibeatis, dissidentia inter se membra ad concordiam revocetis; delicta deni, dum tempu{illeg}|s| adhuc patitur, corrigatis : quo scilicet tot ac tantis provincijs per vos restituatur concordia, quam proh scelus ! paucorum hominum arrogantia evertit. Id porrò summo omnium Domino ac Deo acceptum esse mihi præ omnibus votis optabile, vobis postremò ipsis, siquidem concordiam restitueritis, honorificum imprimis & gloriosum. Nolite ergo cunctari ; sed alacritatem animi vestri magis ac magis intendentes, date operam ut præsentes dissentiones convenienti sententia terminetis: cum omni ut par est sinceritate & fide, quam servator ille quem colimus, in omni negotio tantum non inclamans et a nobis præcipuè flagitat in unum convenientes. Cæterùm quantum ad religionem nostram pertinet, nihil quod mearum partium sit, vobis decerit. Cuncta siquidem quæ literis vestris significastis, a me impleta sunt. Scripsi ad quod|s| voluistis Episcopos, ut venientes communi vobiscum cura ac sollicitudine fungerentur. Misi etiam Dionysium ex Consulari, qui et Episcopos illos qui vobiscum adesse debent <83r> commoneat, et omnium quæ gerentur, maximè vero modestiæ inspector sit. Liquis verò quod minimè arbitramur, præceptum nostrum etiamnum violare præsumens, adesse renuerit, mittetur quamprimum aliquis a nobis aliquis qui Imperiali auctoritate hominem in exilium pellens, docebit Imperatoris sanctionibus pro veritate editis minimè esse repugnandum. Quod superest, vestræ sanctitatis erit providere ut nec odio nec gratia, sed juxta Ecclesiacticas & Apostolicas regulas, delictis & ijs quæ per errorem contigerunt, conveniens remedium exquiralis: quo et Eusebiam omni probro liberetis & meas curas levetis, & pacis amænitate turbalis nunc Ecclesijs restituta, vobis ipsis maximam gloriam comparetis. Divinitas, vos servet fratres carissimi: Ita Imperator. Sed hi|o|c non obstante Athanasius moras trahit. Quare Imperat Tyrum |Sed tum quidem quamvis venire compelleretur, [112] triginta \quatuor/ circiter mensium spatio profectionem suam distulit. Postea vero majore vi adhibita coactus Tyrum venit. Eo enim (Sozom{illeg} l 2 c 25) Eò enim| Macarius, Sed \Et/ vinctus quidem, per milites deductus est, Athanasio verò Imperator scripsit ut adesset, at adeo necessitatem veniendi ei injunxit ut nisi veniret invitus adduceretur. (Athanas. Apol. 2. p788) \Cùm igitur judicium diutius declinare non posset/ Res suas igitur ut potuit componit Athanasius, et quia nusquam aderat|n|t \syncerus/ Pinnes ille et \syncerus/ Helias quos paulo ante præ tenderat comprehensos fuisse & Alexandriam deductos, at ibi confessos fuisse Arsenium in vivis esse : defectum \horum/ vivorum testium supplere cogitat sequenti epistola quam fingit a Pinne illo ad Iohannem quendam Meletianum qui Athanasium cædis Arsenij testimonium præbebat, esse scriptam.

Dilecto fratri Iohanni, Pinnes Presbyter salutem.[113]

Scire te volumus Athanasium misisse in Thebaidenem Diaconum ssum ut omnia scrutaretur <84r> ad Arsenium quærendum. Primum autem obvij reperti Pecysius Presbyter, Sylvanus Heliæ frater & Tapenacerameus, & Paulus Monachus Hypseles confesse sunt eúm apud nos esse. Id cùm rescivisseremus, curavimus illum in navem conjici ut ad partes inferiores cum monacho Helia aveheretur. Non ita diu post Diaconus cum quibusdam superveniens, Arsenium quæreus, in nostras ædes irrupit : verum illum ablegatum jam ad partes inferiores, quemadmodum dixi non invenerunt, me autem cum monacho Helia qui Arsenium avexerat secum Alexandriam deportaverunt, Duci nos obtulerunt. Ibi minimè licuit inficias ire sed confessus sum eum vivere & interfectum non esse. Eadem quo Monachus qui eum avexerat, fassus est. Hæc ideò tibi significavi pater ut scrires Athanasium tibi accusandum non esse. Dixerunt enim eum vivere et apud nos in ap|b|ditis haberi, re innotuit universæ Ægypto, ne celari potest.

Sequentem præterea Epistolam quasi ab Arsenio scriptam Athanasius composuit.

|[|[114]Athanasio Beatissimo Papæ, Arsenius Episcopos civitatis Hypselitarum cui aliquando præfuit Meletius, una cum Presbyterij & Diaconis in Domino S.P.D.

Et nos quo dilgenis pacem & unanimitatem cumEcclesia Catholica cui tu per Dei gratiam præfectus es, volentes Ecclesiastico canoni pro veteri instituto subjici scribimus tibi Papa dilecte promittimusin nomine Domini nos deinceps non communitaturos cum schismaticis, aut cum ijs quibus nondum pas ext cum Ecclesia Catholica sive Episcopi su|i|nt <85r> sive Presbyteri sive Diaconi, ne cum illis in Concilio coituros, ne literas pacatas ad illos daturos ne invicem ab illis accepturos ne citra tuam Metropolitani Episcopi sententiam, ullum de Episcopis aut alio dogmate communi & Ecclesiastic{illeg}|o| decretum edituros, sed cessuros canonibus ante susceptis ad exemplar et modum Episcoporum Ammoniani Tyranni Plusiani et reliquorum Episcoporum. Præterea obsecramus tuam humanitatem, ut nobis quamprimùm rescribas & de nobis ad nostros in sacris collegas, indices nos jam stare pristinis decretis, pacem agere cum catholica Ecclesia & regionum istarum Episcopis conjunctos esse : credimus tuis precibus ut gratias & efficabus apud Deum, istam pacem firmam indissolubilemperpetuò futuram, secundum Dei voluntatem Domini omnium per Iesum Christum Dominum nostrum. Totum cœtum sacrorum virorm qui sub tua jurisdictione est, nos et qui nobiscum sunt, salutamus, & quamprimum Deus permiserit excurram ad tuam humanitatem. Valere te exopto multis temporibus Papa beatissime.]

His compositis Athanasius , post enim Synodum {vinit} \Et in synodum vinit cum/ triginta septum circiter Episcopis Ægyptijs in Synodum veniunt cum & hominum multitudine stipatus. Et \imprimis hi Episcopi/ no{illeg}|o|a methodo judicium effugere cogitant. Cæteros enim Episcopos dicterijs cavillationibus & ad speciem compositis accusationibus adorti, turbas conantur excitara & omnia confundere. \Narrat quidem/ Philostorgius[115], {illeg} \uti/ siqua ei fides, narrat Athanasium, cùm Imperatoris minis ægre cessisset, tandem vero venisset Tyrum, se quidem sistere in judicio noluisse : sed meretricem quandam, quæ ipso ventris tumore intemperantiam suam prodebat, mercede conduxisse, & adversus Eusebium qui \illum/ <86r> in synodo præsidebat ({in Caesaris}{illeg}sem) per fraudem submisisse, tumull|t|u illo ac motu qui ex hujusmodi calumnia, ut verimile est, excitandus erat, elusurum se judicium & damnationem subterfigiturum esse, arbitrantem. Eusebium autem subinde quæsivisse ex meretrice utrum stupratorem suum nosset. Qua cùm affe|i|rmasset illum sibi probè notum esse, Rursus Eusebium quæsivisse num ille in præsenti Episcoporum consessu versaretur. Eam vero respondisse: Bona verba, Domine. Ne enim ego tantopere insanio, ut tales viros fædæ libidinis insimulem. Ex ijs vero cum veritas in lucem prodire cæpisset, totam fraudis machinationem patefactam fuisse. Hæc Philostorgius. Athanasiani vero historiam invertunt quasi Eusebianorum aliquis meretricem conuxisset quæ accusaret Athanasium adulterij, ea autem detecta fuisset cum Timotheo cuidam tanquam Athanasio per ignorantiam allocuta esset. (Sozom. l 2 c 25 Theod l 1 c 30) Sed hanc narrationem falsam esse ex eo satis convincitur quod scriptores his temporibus proximi, nempe Synodus Alexandrina in Epistola ad Ecclesias, Iulius Papa cum Athanasio et quinquaginta Epistscopis Occidentalibus in Epistola ad Orientales, et Synodus Serdicensis in Epistolis ad Ecclesias (qui omnes hanc Synodum Tyri pro viribus defamare & convellere conantur) deni Athanasius ipse in Apollogijs, {illeg} Epistolis et Orationibus \omnibus peribus/ ubi Eusebianis in nihilo parcit, hanc historiam alto silentio obtruêrunt, quod \certe/ neutiquam fecissent si res Eusebianis non autem sibimet ipsis in opprobrium cessisset. A recentioribus ita in excusationem Athanasij adinventa est ista Theodoriti et Sozomenis narratio.

Cæterum hujusmodi accusationes ad judicium fugiendum factas esse, satis demonstrat alia narratio Epiphanij. Potamon, inquit, \Episcopus/ Ægyptius, qui oculo ni per <87r> secutione propter veritatem orbatus erat, cùm vidisset Eusebium sedentem & judicantem & Athanasium stantem – invectus est voce magna contra Eusebium et dixit : Tu sedes Eusebi et Athanasius innocens stans a te judicatur ? Quis tulerit talia ? Dic mihi tu nonne necum fuisti in carcere tempore persecutionis ? Et ego quidem oculum amisi pro veritate, tu verò nihil mul|t|ilatum in corpore habere videris, ne testimonium propter confessionem tribuisti, sed stetisti vivens nulla parte detruncata. Quomodo discessisti e carcere nisi quod promi{illeg}|s|isti persecutoribus id quod nefarium est te factorum esse? Ha|æ|c Epiphan. Hæres. 68. Cæterùm quod ad accusationem attinet, certe plurimi erant Confessores qui cum Eusebio nullam notam confessionis ferebant in corpore : quandoquidem Gentiles permulti barbaritatem persecutionis execrati, his ultro faverent, & ipso etiam milites clamarent plurimos sacrificasse qui non sacrificabant, mox extrudentes eos & reclamantium ora nonnunquam pugno obfirmantes. Innumeri præterea nunc in uno nunc in alio carcere detenti vel in exelium missi aut ad metalla damnati sub finem persecitionis illæsi evasêre. Quæ cum ita fuerint, Eusebij causa Deo permittena est & defectus modedtiæ et charitatis in Potamone potius notandus qui Episcopum, contra quem accusatio sine duobus vel tribus testibus non audienda est, in tanto concessu, tam levi suspicionis argumento, ad turbas concitandas calumniare ausus est.

Hujusmodi dicterijs \et cavillationibus/ reliquos etiam Episcopos agressi súnt Ægyptij ut illi ipsi in Epistola Synodica paulo post commemorant. Nonne, inquiunt Eusebius Eusebiani studio Arianismi ad in concilium perrexerunt reliquis ejusdem secum sententiæ adductis? Nonne et <88r> nos contra eosdem homines eo nomine quod Arianicæ opinionis essent, scripta evulgavimus ? Nonne Eusebius Cæsareæ Palæstinæ Episcopus de immolatione Idolorum a nostris confessoribus accusatus fuit ? Nunquid non de Georgio pro{illeg}batum fuit, eum ab ordine sui sacerdotij a beato Alexandro rejectum fuisse ? Nonne cæteri de alijs at alijs criminibus notam censuram passi sunt? Quo jure igitur isti contra nos Synodum ullam constituere potuerunt? aut qua fronte talem conventum, Synodum appelare audent : cui Comes præsedit? & [ubi Speculator apparebat ? & aderat? & Carcerarius vice diaconorum Ecclesiæ nos introducebat ? Vbi Comes verba faciebat, cæteri præsentes in silentio erant, vel potius Comiti obsequium suum accommodabant ? ubi quod communiter [116] Episcopis placuit ab illo impediebatur? Ille imperio utebatur nos a militibus ducebamur vel potius jussis, \sententijs/ Eusebianorum \sententijs/ ipse Comes inserviebat. Hæc illi : Qui c|C|um \Viris/ Ecclesiasticis parere nolle{illeg}|nta|, exclamant quod alij aderant. Ipsa Imperatoris edicta rebelles diu spreverant, conqueruntur quod Imperator per ministros tandem coegit eos ad obedientam. Synodum Nicænam tumultibus impleverant; quod hic similia conati ad modestiam compellerentur, contendunt \exclamant dicentis/ Synodum non esse ubi Comes præsedeit|eb|at & {illeg} silentium \Episcopis/ imponebatur Quis unquam audivit tantam petulantiam. Aut lib|c|ebit Episcopos dictarijs & cavillationibus ad rixas ciendas & fuge|i|endum judicium convellere, aut judicium Synode|i| rejiciendum erit quia hoc licebat cum libertate rixare non licuit. Merito igitur Eusebius ijs talia conantibus respondit Si huc accedentes talia contra nos dicitis, vera sunt profectò quæ accusatores vestri objiciunt. Nam si hic tyrannidem exercetis, multò id magis in patria vestra facitis. Epiphan. Hær 68. |Hæc illi: ex quibus, quinam fuerint qui turbas illas Excitarunt in concilio Nicæno satis deprehenditur| <89r> Hæc illi : ex quibus quinam fuerint qui turbas illas stupendas excitarunt in Concilio Nicæno satis deprehenditur. Si in quenquam aliquid haberent objiciendumm certe non tumultuarie procedendum esset sed tempus idoneum expectandum quo causa in medium proferretur et a Synodo tranquille tractaretur, & interea Athanasius non aliorum dilata aliorum a non aliorum accusatione sed cause propriæ justificatione defendendus. Nam quicquid in buccam venerit evomere & in obvios quos latrare rixantium est et tumultuantium at adeo non decet modestos episcopos ut in infirma plebe turpe habeatur, etsi fortè magna ex parte vera fuerint quæ litigantes objiciant. Accusatos verò sic se erigere in judices legitima auctoritate constitutos multò intollerabilius est. Cum igitur ad hunc modum se gesserint Ægyptij, meritò Eusebius ijs respondit : Si huc accedentes, apud nos talia loquamini contradictoriè, vera sunt profectò quæ accusatores vestri objiciunt. Nam si hic tyranni dem exercetis, multo id magis in patria vestra facitis. Epiphan. Hæres. 68.

Cæterum cum Eusebiani mores hujus generis hominum dudum perspectos haberent et ideo Comitem adesse curassent qui modestiæ inspector esset, ab eo compescitur hæc Ægyptiorum petulantia, & Atha{illeg}nasius tandem, cum tergiversationibus nullus amplius locus superesset, cogitur accusationibus respondere. De cæde igitur Arsenij adducuntur testes, & ipsum cadaver in medio ponitur, ut qui vivum noverant, mortuum viderent et agnoscerent.

Post multos tamen annos ubi gesta Concilij e memorijs hominum pane exciderant, Athanasius, quo rei evidentiam minueret famam spargit inter suos quasi non corpus sed brachium tantum a corpore aliquo resectum & sale conditum, in concilium adductum fuisset & Athanasius accusatus quod ad usus <90r> magicos illud resecuisset. Deinde in harum fabularum confutationem narrant Athanasiani Arsenium ipsum ad Tyrum clam venisse, ut quæ illic gererentur coram spectaret, sed mox ab Athanasij amicis detectum, & in concilium abductum at illic pro Arsenio agnitum fuisse et utram manum ostensam omnibus : hunc Eusebianos veneficium esse exclamasse: sed hoc non obstante Arsenium ipsum inter cæteros Episocopos mox subscripsisse condemnationi Athanasij. Socr l. 1, c. 29, 32. Ruffin. l. 1, c 15, 17. Sozom. l. 2. c. 25. Theod. l. 1. c. 30. Sed hujus commenti falsitas ex multis reprehenditur.

Primò ridiculum est, id multiplici respectu: et {illeg} Quo{illeg} quoad ostentationem manus. Fuerintne Meletiani adeo inepti ut in testimonium contra Athanasium, manum solam circumducerent? Ecquis manum Arsenij agnosceret ? Ecquod inde testimonium contra Athanasium ? Potuitne Imperator tam futili argumento a promulgata sententia divelli et cogi rem novo episcoporum judicio tractandam permittere ? Ad mulierum lachrymas commovendas spectaculum quidem idoneum hæc manus, sed coram Iudice non tam reatus Athanasij quàm stultitiæ accusatorum argumentum extitisset : id eo magic quod hanc manum ad usus magicos resectam contendisse dicuntur. Persuadeant igitur nobis Meletianos et Eusebianos (quos in Historijs ut callidissimum genus hominum describunt,) ut et Imperatorem iosum fuisse mortalium omnium stollidissimos {sic}, vel desinant hujusmodi ineptias eis ascribere. Secundo commentum e|i|n eo ridiculum est quod idem Arsenius de cujus cæde Athanasius accusabatur, \ut refert Socrates, dicitur/ inter Episcopos Concilij Tyrij subscripsisse \dicitur/ condemnationi Athanasij. Si Arsenius ad istud impudentiæ processisset ut hoc faceret, fingi tamen non potest Eusebianos ad istud stultitiæ processisse ut id permitterent. Arsenium tanti sceleris impunitum <91r> tam aperte convictum, impunitum solummodo dimittere æternam infamiam Eusebianis conciliasset. , h Hoc ipso enim confessi fuissent se nefandorum conciliorum participes fuisse. Sed eum in communionem recipere, in c|C|oncilium insuper admittere, Iudicem Athanasij constituere, & in ejus rei testimonium æternum permittere ut subscriptio ejus in Actis Consilij reperiretur, adeo non congruit astutis hominibus, ut stollidissimis {sic} sine majori stultitia adscribi nequeat. Sed dixeris forte Socratem ab errante fama circumstantiam illam accepisse. Et rectà quidem : nam Iulius Papa et Patres Serdicenses qui viderant Acta Tyria, subscriptionem Arsenij neutiquam viderunt. Deerat enim illu|is| testimonium tam luculentum quod Arsenius in vivis esset. Tertio commentum ridiculum est respectu judicij Imperatoris. Si Imperator ubi \primum/ ex Athenasio audiverat Arsenium in vivis esse, ita commotus fuerit in Meletianos ut non amplius more Ecclesiastico sed Imperiali scelera eorim vindicanda pronunciaverit nisi deinceps conquiescerent : Si ipse (ut mox audietis) ob sola rerum inique gestarum suspicionem quam Athanasius ad eum confugiens ingesserat, iratus jussit Concilium Tyrium ad se venire & rationum gestorum reddere : quomodo quæso effingi possit Arsenium in vivis deprehensum et ab omnibus medio in concilio agnitum fuisse, et Imperatorem tamen jam non Eusebianis, non Meletianis fabulæ contextoribus, nedum ipsi Arsenio succensuisse, sed audita causa Eusebianis tanquam recte judicantibus aurem præbuisse & Athanasium ut reum condemnasse. Hæc sane neutiquam consistunt. Dic sodes ; noveritne Imperator Arsenium in vivis <92r> esse vel non noverit. Si novit, quo quæso prætextu qua fronte condemnare potuit Athanasium, \præsertim/ cum {illeg} |in| hac cædis accusatione judicium maxime penderet cardo judicij versaretur. Quod si non novit, quomodo quæso ignorare potuit, cùm Athanasius ipse ad esset qui rem omnem apperiret, cum gestorum testes essent innumeri, cum c|C|oncilium ipsum quæ in medio facta fuerant negare non posset. Omni igitur ex parte insipida et ridicula est hæc fabula. Quod unicum satis esse posset ad confutationem ejus.

Sed secundò fabula hæc sibi ipsi contradicit. Nam Athanasius epistolam tanquam ab Arsenio scriptam \produxit/ [117] in Concilio produxit \Tyri/ in qua Arsenius se cum Athanasio amicitiam et communionem \modis omnibus/ in posterum servare ultro pro{illeg}|m|itte{illeg}|it|; et quamprimum licent|bit|, ad eum excurrere : |et postea in Concilo Alexandrino idem Athana\sius/ cum octaginta Episcopis Ægyptijs cita{illeg}t hanc Epistola quasi ex ea constaret Arsenium eous amicitiam & communionem Athanasij expetere. At idē postea affirmat \{illeg}/ Iulius Papa cum quinquaginta Episcopis in Concilio Romano rursus afirmat.| Socrates verò et alij scriptores Ecclesiastici qui historiam de manu Arsenij describunt, \e contra/ referunt Arsenium adhùc \ad{illeg} us concilium Tyri/ cum Meletianis feci{illeg}|sse|tem, \et ideo/ clam venisse ad {illeg} Tyrū, {illeg} \ab Athanasius verò/ casu detectum e|a|t deprehen comprehensum, {illeg} \&/ Athanasianis {illeg}d invitò adductum in Concilium, & post ea in condemnationem Athanasij conspirasse. \subinde se denuo/ se Eusebianis adjunxisse. |Imo et auctor Fabulæ Athanasius idem ‡per-| < insertion from f 92r > ‡ perscribit in Apologia. Arsenius, inquit, primum quidem in Ægypto dum ibi occultaretur repertus est, postmodum eundum Tyri se abstrudentem nostri invenerunt & quod mireris, repertus deprehensus noluit se <92v> se agnoscere Arsenium esse nisi in judicio a Paulo ejus loci episcopo convictus. Ab eo enim tempore pudore impeditus scripsum negare non est ausus. Id autem e|i|deo faciebat quod pacta Eusebi{illeg}|o| servata cuperet, ne se reperto argumentum fabulæ dissolveretur. Viderit jam Lector quomodo hæ fabulæ de epistola Arsenij de Arsenio Tyri conspecto inter se constare possint. Certe si alterutra ver fuisset Athanasius fidem ei non abrogasset narratione contraria.

< text from f 92r resumes >

Tertio loco redarguitur hæc fabula \ex eo/ quod Synodus Sardicensis in Epistola priori apud Athanasium, Apol. 2. expresse testatur non manum Arsenij sed corpus in medio productum fuisse. , inquit, Eusebiani cædem Athanasium fecisse, et Arsenium Meletianum Episcopum e medio sustulisse, quam rem fictitio gemitu et falsis lachrymis ut vera videretur deplorabant, καὶ ἠξίουν τοῦ ζῶντος ὡς τεθνηκότος τὸ σῶμα 'αποδοθῆναι, jusserunt ejus qui viveret, quasi qui extinctus esset, cadaver exhiberi. Certe multum interest inter τὸ σῶμα καὶ τὴν χεῖρα cadaver et manum. Cùm igitur hæc Epistola ab Athanasio ipso & alijs trecentis Episcopis <93r> Athanasianis ex Ægypto Occidente tot orbe collectis scripta fuerit negari non potest τὸ σῶμα corpus vel cadaver Arsenij in medio productum fuisse in demonstrationem occisi hominis quem in vivis esse prædicabant : et proninde fabulam de manu, post tempora Concilij Sardicensis excogitatam fuisse. Qua autem tempestate excogitata fuit dicemus in sequentibus

Argumentum quartum ex eo habemus quod Athanasius in ipso Concilio Tyrio condemnatus fuit homicidij. Hoc ipsum Episcopi illi Octoginta Orientales qui ad Concilium Sardicense venere satis testati sunt in Epistola quam in reditu scripsere ad Ecclesias quæextat apud Baronium anno 347. Ibi enim inter alia Athanasij facinora de quibus in Concilio Tyri accusatus & condemnatus fu{illeg} depo {illeg} depositus fuerat referunt episcopum ab eo cæsum, quod certe neutiquam fecissent si res in proprium opprobium purgato Athanasio cessisset. Quinetiam Athanasius ipse et alij octoginta episcopi Ægypti in [118] Epistola Synodica hoc ipsum confessi sunt. De Arsenij enim cæde verba facientes, et asserentes Arsenium \se/ in vivis esse per scripta declarasse, addunt: Sed hoc nihil Athanasio profuit, qui oppressus calumnia ὡς τὸν ζῶντα πεφονευκὼς quasi verus homicida ab illis in exilium exterminaverunt actus est. Non enim parens Imperatorum sed horum calumnia illum in exilium exterminaverunt. Exulavit ita Athanasius propter cædam Arsenij, de hâc cæde coram Imperatore accusatus et a Concilio æque ac ab Imperatore de eadem condemnatus. Viderit jam Lector quomodo Athanasius ab omnibus homocidij hujus condemnatus fuerit, et tamen Arsenius vivus in media synodo p{illeg} productus at ab omnibus quotquot hominem norant, tam Eusebianis quàm Atha <94r> nasianis pro Arsenio agnitus.

Deni ex eo {illeg} redarguitur hæc fabula quod Athanasiani ipsi qui proxime post concilium Tyrium scripsere pro Athanasio scripsere & pro viribus vindicare|ntes| eum ab hac cæde contenderunt Arsenium in vivis esse : in ejus rei probationem nunquam asseruerunt Arsenium vivum in Concilio Tyrio productum fuisse. Quod tamen præcipium est, et ab omnibus eo tempore apprimè inculcatum et ingeminatum fuisset æque ac a scriptoribus recentioribus inculcam solet, si modo verum fuisset. Sed ipsas proferamus defensiones Athanasij, et imprimis illam quam Athanasius ipse cum octoginta Episcopos Ægyptijs in Synodo Alexandrina quin abhinc annis celebrata in Epistola ad Ecclesias composuêre. Arsenium \quendam/, inquiunt, occisum ab Athanasio criminabantur, & poculum mysticum fractum esse. \/ < insertion from f 93v > ✝ Ἀλλ' Αρσένιος μὲν ζῇ, καὶ μεθ' ἡμῶν ἔυχεταισυνάγεαθαι, καὶ ὀυκ ἄλλας ἀνἀμένει μαρτυρίας ἲνα ζῶν φανῇ, ἀλλ' ἀυτὸς ὁμολογεῖ ζῇν ὀικέιοις γράμμασι πρὸς τὸν συνεπίσκοπον ἡμών Ατανάσιον γράφων, ὃν ἀυτοῦ φονέα διεβεβαιοῦντο < text from f 94r resumes > At Arsenius iste in vita superest et nobiscum nostræ comminioni|o| f{illeg} \adjungi/ precatur, ne alia expectat testimonia ut vivus esse doceatur, sed ipse sese confitetur vivere, id in \proprijs/ literis suis ad coepiscopum nostrum Athanasium perscripsit \scribens/, quem isti Arsenij interfectorum asseverabant. Nec puduit impios hominem tanta intercapedine locorum & itineribus terra mari disjunctum, ab eo occisum comminisci, cujus per illa tempora locus ubi agebat nemini mortalium cognitus fuit ; adeò illa|e| nullo dum attactus malo ab accusatoribus celabatur : quem quoad licuit in alium orbem transtulerant occisuri eum libenter, ut vel homine, verè extincto vel cæde conficta Athanasium verè occidere possent. Sed divinæ hic providentiæ gratiæ agendæ sunt, quæ nihil injusti invalescere sinit, Athanasium sed sum omnium oculos Athanasium\rsenium/ subduxit \subjecit/ /produxit\ vivum et aperte calumnias eorum <95r> et figmenta reprehendentem. Qui nos ne quaquam ut interfectores suos aversatur aut ut injuriosos odit : nihi enim mali a nobis passus est, sed nostræ communionis avidus in nostre grege conversari cupit, quod ipsius scripta declarant. Sed hoc nihil Athanasio profuit, qui oppressus calumniia quasi verus homicida ab illis in exilium actus est. Nom enim p{illeg}|a|rens Imperatorum sed horum calumniæ illum in exilium exterminaverunt. \Et paulo post si cæsare indi{c}ebant et ab eo Acta robur accipere voluerunt Quj|o| jure ipsi judicium Cæsarij irritum fecere? aut quomodo cum Cæsar Meletianos sycophantas nefarios, Athanasium vero innocente{illeg}|iss|imum suis scriptis pronunciarit, & cædem de vivo homine confictam tragicè de flecit, ipsi Meletianos verum dicere & Athanasium reum esse definiunt, \&/ nulla cum verecundia hominem vivum pro occiso impetantes venditant, vivre quidem \et/ post-judicium Imperatoris, et quando illi ipsi ad sentend|t|iam conflandam in unum coirent, et us nunc nobiscum apud nos existentem./ Hactenus illi Hæc illi |: in| quibus etsi in id incumbant ut contra Concilium Tyri probent Arsenium in vive esse, tamen adeò non asserunt Arsenium adventasse Tyrum ut nec a seipsis alicubi visum dicant vel testem quemvis citent qui eum viderat, sed e contra vim omnem argumenti in epistola Arsenij collocant, dicentes eum non alia expectare testimonia quod in vivis sit. Asserunt quidem quod Deus \ob omnium oculos/ Arsenium produxerat vivum et aperte calumnias Eusebianorum redarguentem \eum apud se existere/: at hoc non de persona Arsenij sub omnium oculos posita sed de manifestatione ejus per Epistolam illam ob omnium oculos positam |de fama a qua {illeg} \vel opinione/ quid a tempore fraudis detectæ alicubi apud se ageret,|, intelligendum esse, contextus satis docet. Nam si |is| in eorum medio versatus fuisset \ab omnibus videndus/, aut in sua persona cum eis communicasset unquam ; non dixe|i|ssent eum ut illorum communione adjungeretur precari, quod eorum \istius/ communionis avidus in eorum grege conversari cuopit|er|et, nein ejus rei testimonium c{illeg}|i|tassent Epistolam ejus ante C tempora Concilij Tyri scriptam, sed affir eorum communionis participem \eum/ factum \fuisse/ afirmassent ejusrei seipsos cum alijs innumeris testes oculares existere < insertion from the left margin of f 95r > locum præterea ubi ageret & ab omnibus videndus esset nominarent, ne declinassent \ejus rei/ probationem ocularem dicendo eum non alia præter epistolam tesimoniæ expectare quod viveret sed jactassent se <95v> se Arsenium producere posse & lubenter producturos eum coram Imperatore & Adversarij alijs quibusvis testibus ut res toti orbi in confusionem adversariorem innotesceret / Neutiquam igitur omnisissent Arsenium in Concilio Tyrio < text from f 95r resumes > . Cum igitur Athanasiani arguendo Arsenium in vivis esse non dicant eum adfuisse Concil{illeg}|i|o Tyr{illeg}|i|o, |sed tantum eo tempore ac deinceps us ad Conciliani Alexandrinum apud se extitisse| non in eorum medio versare, vel <96r> cum eis inquam communicasse sed eorum communionem tantum expetere, id per epistolam ; cum nec ab ipsus vicum \dicant/ Arsenium nec ab alio quovis teste oculari, sed per epistolam significasse se in vivis esse, ne alia præter hanc epistolam testimonia quod in vivis sit expectare \rei probationem ocularem aperte declinantes/ ;|,| quodqnon obstante hac epistola patres Tyrîj eum oppresserint : quid elarius esse possit quàm quod Arsenius nusquam comparuit, quod|| Athanasius defensionem suam in Concilio Tyrio per solam Arsenij Epistolam molitus sit, et quod deni Athanasiani hac tempestate nullo alio usi su|i|nt argumento \testimonio/ præter illam epistolam ad probandum Arsenium in vivus esse.

Qui proximè Athanasium \proximo loco/ defendêrunt fuêre Episcopi \quinquaginta/ Occidentales qua \una/ cum Iulio Papa in c|C|oncilio Romano. cui Athan septem annis circiter post concilium Tyrium celebrato cui et Athathana {sic}sius ipse interfuit. {illeg}t i|I|lli \autem/ de calice fracto verba \pluri{illeg}|ma|/. facientes hæc alite \solummodo/ loquuntur de Arsenio Quin et Arsenius \Episcopus/, inquiunt, aliquando dictus ab Athanasio interfectus, quem jam cognovimus in vita esse & cum Athanasio amicitiam fovere, is ipse afirmat ea quæ acta sunt Marcotæ in absentia alterius partis acta fuisse. Ex quibus nihil amplius colligere liceat quàm aliam qu aliquam epistolam quasi ab Arsenio sciptam, ad decipiendos occidentales efficatam fuisse. Non enim dicunt {illeg}e|Eu|sebianos vel Ægyptios vel seipsos vidisse Arsenium (quod præcipu{illeg}|u|m erat si modo quisquam eum viderat) sed tantum se e|j|am cognoscere Arsenium in vita esse, & cum Athanasio amicitiam fovere.

<97r>

Tertio loco tam Ægyptij quàm Occidentales cum t|u|niversa turba Athanasiana ad numerum trecentorum Episcoporum pro Athanasio fusè scripsere in concilio Sardicensi, duplici epistola. Priori Epistola hæc h Athanasium sic defendunt Cum vociferarentur, inquiunt, Eusebiam & misere deplangerent \Quin et illa, inquiunt, calumnia qua postmodum usi sunt Eusebiani manifesta apparuit. cum Vociferabantur/ cædem Athanasium fecisse, & Arsenium Meletianum Episcopum ejus opera e medio sublatum : quam rem fictio gemitu & falsis lacrimus, ut vera videretur, deplorabant, jusserunt ejus qui viveret quasi qui extinctus esset cadacer exhiberi. Sed figmenta eorū non latuêre|u|nt. Notum enim erat omnibus hominem incolumen esse & inter vivos recenseri. Verum ne sic quidem, cum vidissent figmenta sua renudari, ipso Arsenio se vivum et minimè interfectum exhibente (ipse enim vivus Arsenius monstravit se min non sublatum vel mortuum fuisse) quiescere potuerunt, sed novas sycophantias veteribus accumulantes, omnit|b|us machinis id egere ut hominem calumnijs involverent. In altera vero epistola hæc scribunt Deprehendimus, inquiunt, ex a|A|ctis [Tyrijs] Eusebianos meros sycophantas esse & insidias nostris coepiscopis struxisse. Arsenius enim quem necatum aiebant ab Athanasio, vivit & in vivis esse [119] comprobatur. Quæ vero de isto de alijs in vulgus sparserant vana esse apparent. Hæc illi, generalibus terminis ludentes & fucum facientes, quasi ex eo solo quod Athanasiani epsitolam Arsenij ut sinceram reciperent, asserere liceret rem comprobatam et omnibus notam esse Arsenium vivere.

His|ce| tribus Concilijs complexi videmu{illeg}|r| omnem Athanasij defensionem quam amici : ejus ea tempestate <98r> afferre potuerunt. Iudicatum ess|t|e, inquit Athanasius, non semel secundum nos sed sæpius. Primùm quidem in nostra Provincia cum ad id coijssent propemodum centum Episcopi. Secundò Romæ nobis cæteris adversarijs Eusebij ad ejus criminosas literas in judicio comparentibus numero quinquaginta et amplius. Tertio iterum in magna synodo Sardicensi ed edictum religiosissinorum principum Constantij & Constantis ubi adversarij ceciderunt ut Sycophantæ, nostram verò innocentiam plures quam trecenti Episcopi conprobar{illeg}|u|tnt. – Nemo igitur rem a tot Episcopi escussam exporatam & clarissimis documentis convictam denuò putarit sub judicium revocari debere. Hæc Athanasius initio Apologiæ secundæ satis Quare cum ea omnia produxerim quæ {illeg} tribu|a|s isti|a| concilij|a| de causa Arsenij scripère, videor totam Athanasij defensionem citasse quam amici ejus proxime post concilijum Tyri \eo tempore/ {illeg}t hac de causa totias concurrentes effirmere \affere/ potuerunt. Qu A{illeg}|Quo| Cum igitur Athanasiani in his {illeg} in allatis \in tribus istis concilijs/ |Athanasium| \de industria A defendentes/ non asseruerunt Arsenium Tyri apparuisse (quod præcipuum erat,) nec a scripsis visum inquam vel ab alio quovis teste oculari, sed in terminis \tantum/ generalibus dicant tantum Arsenium in vivis vivere & hoc comprobatum et omnibus notum esse, ipso scilicet Arsenio id per scripta demonstrante : quid clarius esse possit quam Arsenium neutiquam apparuisse Tyri, ne quodvis quemvis testem \ocularem/ vel documentum \aliquod/ quod in vivis esset præter epistolam illam extisse extitisse tempore illorum Conciliorum extitisse, sed & proinde narratiunculam de manu \mortui/ sale condita, de \vivo/ Arsenio \{illeg}/ cum duabus manibus apparente, post ista tempora excogitatam fuisse. Ista enim Concilia in Cum ita Epsitola illa tempora istarum alij {cocaesim} alijs causa fracti calicis ubi major datur copia expostulandi adeo prolixe et particulariter Athanasium defendunt, ut plane demonstrent se nihil momenti alicujus omisisse quod in defensionem Athanasij <99r> affere potuere, et multò minus illud omnisisse quod præcipuum erat ; quod solum suffecisset ad victoriam de adversarijs reportandam suffeciffce|ss|et.

Cum igitur hæc epistola unicum extiterit argumentum quod Arsenius in vivis esset, videamus jam demum cujusnam illa sit auctoritatis. Eam satis sup|s|pectam quidem reddit licentia fingendi quam Athanasiani in fabulà modò detecta de manu Arsenij usurparunt. Planèverò adulterinum esse {illeg} hisce colligo argumentis. 1. Ex eo quod Arsenius se nunquam obtulit videndum. Promisit quidem in epistola illa se quamprimem liceret conventurum Athanasium, et ta numquam tamen convenit etsi manifestatio ejus per plures annos desideraretur ejus defectu causa Athanasij caderet. Potuitne Arsenius in vivis esse, et amicitiam cum Athanasio fovere, ut dicebatur at communionem ejus per epistolam \illa/ expetere reprobatis Meletianis et tamen permittere ut Athanasius condemnaretur de morte ejus in jus vocaretur & condemnaretur|s| & semel at iterum pelleretur, ut totus o{illeg}|r|bis hac tempestate de causa longo tempore gravissime concuteretur cum per solam sui manifestationem coram testibus idoneis his malis remedium affere licuisset. Ante hæc omnia ipse sponte promisit se conventurum Athanasium id nulla alia de causa quam ut cum eo communicaret. Iam verò ne gravissimæ quidem rationes quæ vel ad adamantinum cor flectendum \perfringendum/ sufficerent eúm flectere potuerunt. Hæc sane neutiquam consistunt.

2. {illeg} Convinctitur falsitas epistolæ ex eo quod Arsenius in ea petit ut Athanasius vicissim ad se re scriberat. Certe Athanasius si potuit rescribere novit ubi gentium Arsenius diversatus esset, potuit <100r> eum accersire vel etiam per vim adducere : ne hoc certè facere omisisset cum defectu Arsenij tantopere constringeretur ut ad Concilium Cæsereæ non ausus fuerit accedere ne Tyrum venerit antequam cogeretur & subinde defectu Arsenij bis exularit. Multitudo satellitum quibus stipatus Athanasius Tyrum venit, major erat multitudo quæ Sardicam confluxit satis evincit Athanasium sum me solicitum fuisse de causa sua. Dic sodes igitur quare tantas comparavit multitudines defensorum inutilium & Arsenium qui solus suffecisset, nisi quod nescriretur prorsus ubi gentium Arsenius vivus reperiri posset.

Deni fictam esse epistolam illam constat ex cadavere Arsenij quod in confutationem illus ejus Meletiani in medium produxêre, {illeg} eo ipso demonstrantes Arsenium demortuum esse & proinde nullam epistolam scripsisse Hac sane circumstantia Athanasius adeo confundebatur ut post multos annos ubi se a toto orbi condemnatum ve|i|deret, ut causam erigeret {illeg}tarit ipsam obliterare conatus fuerit mutando historiam et fingendo non corpus Arsenij sed manum tantum in Synodo Tyri productum fuisse. Hujusdi ar modi quidem artificijs causam quidem erigere \denuò erigere conatus est/ putabat, nec frustra ; sed ea jam detecta \Et/ Hujusmodi \quidem/ artificijs causam denuò erexit, quæ jam detecta novum reatûs argumentum suppeditant. Quis|quis| enim se dolis defendere satagit, reatus conscientiam prodit.

Cæterum ubi causa Athanasij hac sola Epistola suffulta ceciderat, universis Occidentis (ut dice in sequentibus dicetur) æque ac Orientis Episcopis tandem subscribentibus condemnationi ejus : ipse ut causam restitueret non tantum fabulam illam de mani mortui sale condita inter monachos suos disseminare instituit, sed et aliam quandam excogitat de testibus duobus excogitat. F rigit enim se quamprimùm de cæde Arsenij accusaretur at jusset|u|s \esset/ se defendere coram Censore Dalmatio,[120] certos fecisset ejus rei commi <101r> nistros per in sacris per Ægyptum, et Diaconum amandasse qui de Arsenio cognosceret : quasi scilicet Arsenius in vivis reperiendus esset. At ita fabulam componit quasi diaconus ille primum audivisset Arsenium latere apud Pinnem quendam Presbyterum cujusdam Masterij in Thebaide, dein Pinnes iste cum se detectum esse sentiret, ante adventum Diaconi curavisset Arsenium in nacem conjici una cum monacho Helia qui eum aliò aveheret : at ideo Diaconus, elapso Arsenio Primem et Heliam comprehensus secum Alexandriam deportavisset, et hi rem omnem Alexandriæ confessi fuissent, &|a|t sequentem \scripsisset/ epistolam ad Ioannem quendam Meletianum qui de cæde Arsenij testimonium præbebat.

Dilecto fratri Iohanni, Pinnes Presbyter domicilij Ptemengyris, quæ est in Anteopolitæ nomo, Salutem[121]

Scire te volumus Athanasium mi{illeg}|s|isse in Thebaidem Diaconum suum ut omnia scrutaretur ad Arsenium quærendum. Primum autem obvij repertiPecysius Presbyter, Sylvanus Heliæ frater & Tapenacerameus, & Paulus Monachus Hypseles confessi sunt eum apud nos esse. Id cùm rescivisceremus, curavimus illum in navem conjici ut ad partes inferiores cum monacho Helia aveheretur. Non ita diu post Diaconus cum quibusdam superveniens Arsenium quærens, in nostras ædes irrupit : verum illum ablegatum jam ad partis inferiores quemadmodum dixi non invenerunt, me autem cum monacho Helia qui Arsenium avexerat secum Alexandriam deportarunt, Duci nos obtulerunt. Ibi minime licuit inficias ire sed confessus sum eum vivere & interfectum non esse. Eadem quo monachus qui eum avexerat, fassus est. Hæc ideo tibi significavi pater ut scires Athanasium tibi accusandum non <102r> esse. Dixerunt enim eum vivere et apud nos in abditis haberi, res innotuit universæ Ægypto, ne celari potest.

Cæterum et hanc epistolam cum tota fabula confictam esse, id diu post post tempora concilij Tyri, hisce duobus argumentis colligo. 1 Quod in epistolis præfactorum trium conciliorum Alexandrini Romani et Sardicensis quæ Athanasium de industria defenderunt, id prolixe satis ubi materia pertulit, ne verbum quidem habetur de Pinne illo vel Ebia aliove quovis teste oculari, cum tamen historia ista, si vel vera vel tunc excogitata fuisset, magis ad rem fecisset quàm defensio per epistolam Arsenij cui soli insistunt. 2. Quod Athanasius ipse et alij octoginta episcopi Ægypti in prædicto Concilio Alexandrino \quædam huic fabula contraria/ scripsere ad hunc modum [122]. in Epistola ad Ecclesias Arsenius, inquiunt, in vita superest, ne alia expectat testimonia ut vivus esse doceatur sed ipse sese confitetur vivere, id in literis suis ad coepiscopum nostrum Athanasium perscripsit, quem isti Arsenij interfectorem asseverabant. Nec puduit impios hominem tanta intercapedine locorum & itineribus terra mari disjunctum ab eo occisum comminisci cujus per illa tempora locus ubi agebat nemini mortalium cognitus fuit ; adeo ille nullo dum attactus malo ab accusatoribus celabatur : quem quod licuit in alium orbem transtulerant occisuri eum libenter, ut vel homine verè occidere possent. Sed divinæ hic providentiæ gratiæ agendæ sunt quæ nihil injusti invalescere sinit sed sub omnium oculos Arsenium produxit vivum et aperte calumnias eorum & figmenta redarguentem reprehendentem. Qui – nostræ communionis avidus <103r> in nostro grege conversari cupit quod \ipsius/ scripta declarant. Ad hunc modum Athanasius cum suis rem describebant tempore Concilij Alexandrini. Hæc{illeg} autem, descriptio \inquam, narratio/ contraria est ille de Pe|i|nne et Helia id dupliciter. Primum in eo quod vim omnem defensionis, uti dixi, collocantes in Epistola Arsenij, dicant eum nulla alia testimonia quod in vivis esset expectare. : quod uti non dixissent Aliorum enim testimoniorum exp|s|pectationem non sic exclusiss{illeg}|en|t si {illeg} alia illa Pinnis & Heliæ testimonia viva tunc excogitata et ab Athana inter Athanasianos propagata fuissent. Secundo in eo quod describant Meletianos Arsenium \in/ regiones remotissimas terra mari a Provincia Alexandrinorum dissitas & quasi in altoro orbe sitas transtulisse antequam accusabant Athanasium de cæde ejus quod per ea tempora locus ubi agebat nemini mortalium cognitus erat, donec tandem divina providentia eum omnibus manifestavit calumnias Meletianorum literis suis reprehendentem, & Athanasij communionem optantem. Etenim in fabula de Pinne et Helia dicitur Arsenium non in ultimas regiones vel trans mare abductum fuisse, sed in Monasterio Thebaidis, hoc est intra diæcesin Alexandrina{illeg}|mo| delituisse, ne ipsum se primum detexisse reprehendentem calumnias Meletianorum per epistolam sed a Diacono Athanasij detectum fuisse. Certe \igitur/ si historia ista de Pinne et Helia tempore concilij Alexandrini adinventa et recepta fuisset Athanasius cum suis in concilio isto talia quæ ei tam manifestò contrariantur neutiquam scripsissent, nedum eam alto silentio prætermisissent. Proinde postea adinventam fuisse necesse est. Quo autem tempore tam hæc quam altera fabula de manu Arsenij adinventa \alijs multis fuit/ & quomodo per orbem ope Monachorum sp{illeg} \propagata/ patebit in sequentibus.

<104r>

Hactenus de causa cædis. Restat cum fracti calicis \& ecclesiæ {directæ} causa/ expendenda. In hujus facti probationem adducti sunt testes. Rem pernegat Athanasius. Ad pleniorem rei cognitionem mittit Concilium in Mareotem sex Episcopos C|T|eognium {sic}, Marim, Theodorum, Macedonium Vrsat|s|ium et Valentem, qui minarum spectatores essent & rem omnem incolarum ea de re testimonia audirent at omnia referrent ad Concilium Hi Ischyram loci violati Presbyterum secum adducunt qui testes gestorem indicaret. E contra Athanasiani insidias sibi strui clamitant |Contendunt Episcopi Ægyptij qui una cum Athanasio Tyrum venerant aliquos de seipsis una mittendos esse : ea de scribit ad Synodum affirmans Meletianos ante 4 dies {illeg}|v|{ersem} misisse qui {illeg}|t|uæ factionis homines de tota Ægypto subornarent et Mareotem congregarent : ubi {multo} proinde se mittendos esse qui peregrinos & hæreticos \homines/ de numero testium secludi curarent. At Synodus horum animum turbulentum et factios{illeg}um experta solos duxit mittendos esse quos{ū} confidere. H{illeg} Hi ubi ventum est.| Vbi ventum est Alexandriam Philagrio Ægypt{illeg}|i| Præfecto dant literas ad Conciliu|o|m Inter Et mox turbas concitant Alexandrini, sed strictis militum gladijs repressi sunt, et monachi una cum sacris virginibus qui seditionis auctores erant partim flagri cæsi partim fustibus in pedes impactis contusi. Inde qui missi erant Mareotem6 profiscuntur5 una1 cum2 Philagrio3 Præfecto4, & loco speculato auditis in colorum testimonijs rem omnem referunt ad Consilium, vera esse confirmantis quæ testes antea Tyri asseruerant {illeg} locum speculantur & quæ regianis incola & incolas {illeg} examinant non clanculum sed {illeg} coram populo, adstantibus tam Gentilibus & Iudæis quam christianis. [Conveniunt Presbyteri et Diaconi regionis Mareoticæ cla] Adducti sunt testes omnis generis, tam Cathechumeni quam baptizati, tam Gentilis quam Christiani. {illeg} Conveniebant |etiam| Presbyteri ac Diaconi regiones Mareoticæ qui in Athanasij comitatu inhæserant ubi facino Poculum confractū est et Ecclesia subversa at adeo scelerum socij erant Hi clamabant se interesse debere examinationi testium ut ex eis gentiles {illeg} hæreticos & hostes As|t|hanasij rejicerent \rejiciendos indicarent. Hos omnes rejiciendos esse clamabant hoc est omnes præter suæ factione homines/. Interim de peregrinis nullos jam ne postea quærelas reperio. Mera erat \videtur/ /erat\ illa <105r> suspitio Ægyptiorum ad turbandam Synodum injecta {illeg} qui certe in exigua illa pago non multi esse possent ; præsertim si eos excipias qui cum Athanasio conspirantes, vel participes erant facinoris vel amore Athanasij metuve tacerent. Hoc pacto diminuto admodum numero testium sperabant se posse judicium evadere. At testiam in quæstionibus de fact{illeg}|o| non error in religione \erronea testiam religio/ sed mens perfida solummodo testimonium irritum facit. [Gentiles et hæretici quivis, nisi suis in personis perfidiæ convicti fuerint testes esse possent in quæs causis civilibus de facto ubi quæstio est de facto] Proinde Clerici illi Mareotici cum nemini|e|m perfidiæ convincerent sed tantum de religione testium cavillarentur ut inepti rerum pertubate|o|res abire jussi sunt. Qui ideo graviter commoti pro scripto protestantur contra Acta Episcorum Mareotica \Episcoporum sex in Mareota/, & aliam insuper epistolam perscribunt d Synodum in qua conqueruntur de Episcopis ad hunc modum. Ideo, inquiunt, nos summotos esse volebant ne suborntos ab ipsis criminatores aut Ecclesiastica non esse de Ecclesia non esse, aut si essent Ariomanitas esse doceremus. Scitis autem dilecti fratres non valere inimicorum testimonia. Ita illa. Interim de testibus perigrinis nullæ jam ne \vel/ postea quærelæ. Mera erat illa suspicio Ægyptiorum Episcoporum ad turbandam Synodum excogitata.

In eadem epistola Clerici Alexandrini < insertion from f 104v > At hi dicedere rursus compelluntur. Qua{illeg} de causa non commemoratur. Proculdubio quod \pro mare/ turbulenter et seditiosè se gerent|re|nt. h|H|inc autem graviter commoti; scripto litteras {illeg} quos|| de suis miserunt ad Concilium cum litteris hæc continentibus.

Sanctæ Synodo beatorum Episcoporum catholicæ Ecclesiæ Mareotici omnes Presbyteri et Diaconi in domino salutem[123]

Adminamur quomodo Ischyras pro Ecclesiastico habeatur, qui nunquam ex sacris comministris fuit : sed primum jactavit se Colluthi Presbyterum, verùm ita ut neminem haberet qui ipsi crederet exceptis duntaxat cognatis suis. Ne enim ecclesiani obtinuit unquam ne clericus ab ullis, nisi qui longius ab illius pago habitarent, unquam sit creditus, solis duntaxat ejus cognatis exceptis. Idem cum talem sibi titulem vendicasset, in Alexandrina Synodo in præsentia Patris nostri Hosij depositus est, et in ordinem Laicorum redactus, at in eo statu reliqua|u|um jam inde tempus permansit : ad istum igutur modum inanis illa fama Presbytrij excussa est. – Ante omnia vero dicimus illum nullam unquam ecclesiam in Mareote habuisse, qua in re Deum testem facimus ne calicem ullum confractum esse ne mensam a nostro Episcopo Athanasio vel alio quovis qui cum illo degunt confractū eversam esse, nihil in istis verbis esse nisi calumniam ; et ista quidem ut conscij pro testimonio loquimur, utpote qui nec longis finibus ab Episcopo distamus & comites ei in lustranda Mareote adhæsimus. N{illeg}quam enim ille – Hæc et Ischyras ipse sua manu testatum confitetur. Nam cùm ille post defectionem ad Meletianos nobis reconciliari & conjungi vellet ; quemadmodum et Pistus qui ipse quo talia de Athanasio sparserat in vulgus : neutrum tamen quamvis propria manu testarentur nihil tale factum es{t} & se subornatus a certis hominibus ut talia dicerent, recipere voluerunt. – Verum cum eo res tenderet ut eorum sycophantia in Athanasium in apertum proditura videretur, qui cum Theogonio sunt conspirant mimici existentis, cognatus ejus et Ariomanitas ita instuere ut quæ ipsi vellent loquerentur Nemo enim ex populo cuiquam contra Athanasium locutus fuisset nisi terrore Philagrij Ægypti Præfecti, importunitate < text from f 105r resumes > Arianorum vehementer instantium victi coactiessent ad ea facienda quæ ipsis liberet. Siquidem nos ad calumnias refutandes eo venientes non admiserunt : nobis rejectis eos quos idoneos putaverunt ad calumniam instruendam recep{illeg}|e|runt: qui metu Philagrij Præfecti in partes eorum concesserunt : at ideo nimirum erat quod nos summotos volebant, ne scilicet subornatos ab ipsis <106r> criminat{illeg}|o|res aut de Ecclesia non esse, aut si essent Ariomanitas esse doceremus. Scitis autem dilecti Patres in sactris literis præcipi, non valere inimicorum testimonia. Cæterum a nobis vera dici, attestatur manus ipsa Ischyræ, attestantur quoa|i|psorum facta qui nobis nihil istiusmodi criminum conscijs præsidio Philagrij et armorum terrore ea confecerequæ volerunt. Hæc ut coram Deo testamur, hæc ut certi de futuro judicio Dei loquimur. Nostra quidem omnium voluntas fuit ad vos excurrendi, sed tamen in eo acquievimus ut nonnulli ex nostric istuc venirent {illeg}|c|um literis nostrorum qui hic remanserunt. Ingenuus, Theon, Ammonas, Heraclius, Bocco{illeg}, Trypho, Petrus, Hierax, Serapion, Marcus, Pollarion, Gaius, Dioscorus, Demetrius, Thyrsus {illeg} Presbyteri. Pistus, Apollos, Serras, Pistus, Polynicus, Ammonius, Maurus, Hephæsti, Apollos, Metopas, Apollos, Seropas, Meliphthongu{illeg}|s|, Lucius, Gregoras {illeg} Diaconi.

Hujusmodi præte{illeg}s hoc genus hominum Epi qui ipsi scelerum participes fuerant ideo propriam causam agebant, Episcopos Ægyptios et quotquot cum Athanasio faciebant aliosq per orbem concitabant contra decreta Synodum. Proinde opera pretium fuerit epistolam hanc paululum expendere, et examinare. Tota enim Athanasij defensio inititur testimonijs horum Presbyterorum & Diaconorum Mareoticorum, & propterea vel stabie|t| vel corruet pro synceritate vel perfidia horum testium.

Imprimis igitur asserunt Ischyram fuisse \se oli{illeg}|m| jactitasse/ Presbyterum Colluthi, et in Synodo Alexandrino coram Hosio depositum et in ordinem laicorum redactum. At hoc totum calumnia est. Colluthus quidem in Concilio isto {illeg} de ordine Episcopi ad ordinem Presbyteri redactus \dejectus/ fuit, qui ab eo ejus Presbyteri facti sunt Laici. Q <107r> Quam recte vix decerim; siquidem Hosius et Alexander qui eos dejecerunt Sabelliani fuerint, statuentes fil{illeg}ium esse internam illam \Patris/ sapientiam ut rationem si{illeg}e qua Pater insipiens fuerit et irrationalis. A|Sed| Ischyra|æ|m inter nomen inter Presbyteros depositos extit{illeg} repertum fuisse Sed Ischyram nominatim depositum fuisse pernego. Sic enim Athanasius quo cum Episcopis Ægyptijs quin abhinc annis de Ischyra scripsêre. Ischyrus, inquiunt, neab Ecclesia ordinatus est Presbyter, ne cum a Meletio constitutos Presbyteros Alexander in Ecclesiam recipiebat, in eorum numero unquam habitus fuit, aut ab eo creatus. Quo pacto igitur Presbyter Ischyras? aut quo tandem auctore constitutus? Nunquid scilicet a Collutho? Id enim restat. Certer si \in/ priori Concilum|io| Alexandrinum|o| Ischyras ut Presbyter Colluthi depositus fuisset, vel si populari fama certis testimonijs constitisset Ischyram se aliquando presbyt pro Presbytero Colluthi venditasse, {illeg}|a|c \deinceps/ deposito Collutho, sponte se Presbyteratu abdicasse : posterius hocce concilium neutiquam illud tacuisset et ratiocinij|o| collegisset ad {illeg} collegisset Ischyram a Collutho ordinatum fuisse : idtam futili, argumento \nempe/ quod nomen ejus non reperiretur in catalogo clericorum quoa Meletius tradiderat Alexandro ; quasi Athanasius tot fraudum artifex non posset nomen ejus exprimere. |Certe catalogus iste imperfectus est nam Arsenij qui Episcopus Meletianorum fuit nomen in eo non occurit.| Cæterum Ischyram pro presbytero Meletij \a plebibus/ habitum fuisse & |et| idt{illeg} \C{illeg}/ agnitum \fuisse/ a Meletianis {illeg}colligo ex eo quod ac Concilium \{hoc ea}/ Alexandrinum contra {disputato}, quodIulius Papa et Concilium Sardicense hoc solo argumento contra Presbyteratum ejus {intentum} disputantes \agnitum fuisse & accusationem quod Ischyras se Presbyterum Colluthi olim jactitasset ne quidam apud Athanasianos fidem obtinuisse ex eo colligo quod Concilium Alexandrinem \disputam/ contra ordinationem Meletij disputat accusationem istam reticet quod Iulius Papa et Concilium Sardicense/ \cui Hosius interfuit/ ne verbum quidem habent de Ordinatione ejus{illeg} Collutha|i| sed contra \Presbyteratum/ Presbyteratum ejus \Ordinationem ejus Ischyræ Ischryræ/ disputantes hoc solo utuntur argumento quod nomen ejus non extaret in Catalogo Presbyterorum Meletij.

Alterum in quo clerici Ale Mariotici fraudulentur egere est quod asserant Ischyram nullam unquam ecclesiani in Mareote habuisse, et ea in re Deum testem <108r> invocantes. Quis enim ista legens putaret Ischyram illam vel sacellum vel domunculum aliquid habuisse Deo dicatum in quo preces agere \coram populo celebare/ soleret: et ta{illeg}men idem Ægyptij Clerici Mareotici paulo post in alia epistola \paulo post/ ad Curiosum & Præfectum Ægypti data, ubi l locum {Deum}{illeg} Deo dicatum \ubi sic agnoscunt/ prorsus negare non ampliùs liceret, sic minuunt. Dicit, inquiunt,[124] Ischyras se eam Ecclesiam habere, quæ nunquam Ecclesia{illeg} fuit, sed [125] domuncula in prædijs \parva domestica/ cujusdam pupilli nomine Isionis. E villes Mareoticis describet Athanasius hanc ubi habitabat Ischyras minimam fuisse. Vnde non mirum est ecclesia parva fuerit : præsertim cum Eccliæ decima persecutione passem subversæ vixdum restatuerentum. At non magnitudo sed {consecrato} \dedicatio/ Ecclesiam efficit. Et nisi locus hic ad populum congregandum dedicatus fui|e|sset deerit ratio Athanasius eum dirui e{illeg} juberet. Quinimo {nis} Ischyras hoc in vico diu functus fuisset non potuisset vix innotuisset apud exteros (ut f{illeg}te{illeg}tur Presbyteri Mareotici) ante depositionem Colluthi \Cert{illeg}|e| Non magnitudo sed dedicatio {illeg}Dei domum \Dei/ efficit. || < insertion from f 107v > ‡ Sed audi jam vafriciem horum Clericorum. Domuncula hæ non non {sic} erat Ecclesia quæ diruta dicebatur, sed locus in quo Ischyras Syna{illeg}|x|es celebrabat post dirutem Ecclesiam. Sicut enim non est probabile Athanasium diruere voluisse possesionem privati hominis, vel Ischyram tale quid fingere : sic hi Clerici de possessione ista loquuntur tanquam domuncula non diruta quam Ischyras tunc habebat. Sic enim, scribunt ἥν τε λέγει ἔχειν Εκκλησίαν μηδὲ πώποτε Εκκλησίαν γεγενῆσθαι, ἀλλ' ὀικητικὸν ὀικημάπον \μικρὸν ο/ quam dice|i|t se habere Ecclesiam, nunquam Ecclesiam \factam/ fuisse domunculam domestiam pravam. Et paulo post : Non est Ischyras Presbyter οὔτε ἐκκλησίαν ἔχει ne habet Ecclesiam. Ita illi: quasi Ischyras non accusasset Athanasium de diruta aliqua ecclesia, sed affirmasset {eccl} domunculam quæ in prædijs Isionis extabat ecclesiam esse & in ea calicem confractum, & ad rem fuisset hæc negare. Dirutam Ecclesiam cujus ruiæ factum, l{illeg}tæ sunt testabantur non ausi sunt attingere, sed hac in parte allam simulantes ignorantiam, objectionem immutant & corrumpunt quo locus aliquis respondendi daretur. Viderit ita Lector num hi veram accusationem ignorarent \potuerint/ vel \non potius/ scientes cum dissimularu|i|nt & \more cavillantium/ oblique responderint. Nam s|S|i posterius: hoc ipso conscientiam2 reatus1 fatentur prodid{illeg}t|er|e. Non ostantibus horum Presbyterorum \ergo/ cavillationibus horum Clericorum habuit Ischyras Ecclesiam. Sed et ex eo quod ante Synodum Alexandrin{illeg}|a|m in qua Colluthus Hosio præsente depositus fuit, – < text from f 108r resumes > Quin in et hic fr{illeg}s latet Non fuit ista domuncula Ecclesia ubi calix fractus dicebatur sed locus in quo Ischyras post dirutam Ecclesiam synaxes peragebat. Nam Ischyras ab his ipsis Presbyteris dicitur ecclesiam istam domunculam istam habuisse tempore concilij Tyri, quando Ecclesia dirum dicebatur [126]. Fucum ergo faciunt Presbyteri dum negantes domunculum illam ecclesiam esse et silentio prætermittentes {illeg} domum illam quam Ischyras dicebat Athanasium diruisse et Fuit ergo ecclesia sed et Ecclesiam vocabat. Ecclesiam fuisse et ab Athanasio dirutam jacere. Non obstantibus er{illeg} cavillationibus horum Presbyter{illeg}rum {sic} habuit Ischyras Ecclesiam./ in Synodo Al in \Sed ex eo quod ante/ Synodum Alexandrinam in qua Colluthus depositum|s| fuit, sacerd Ischyras ab eis qui longius ab per hoc pago suo habitabant pro Presbytero habebas|t|ur fuit, sequa|i|tur eum munere sacerdotali in pago illo d{illeg} functum fuisse \ante depressionem Meletianorum in Concilio Nicæno/. at adeo Ecclesiam notam jure tenuisse.

Tertio loco perfidissem|{imùs}| agunt Presbyteri \Clerici/ Mareotici citando scriptum \confessionem/ Ischyræ. quod {illeg} fuerat Ea enum \conficta fuerat/ ab his ipsis Presbyteris ac Diaconis Mareoticis conficta fuerat. Idem \meritò/ suspica{illeg}il|ndum| est de confessione Pisti: sed {cum} ea non extat. {illeg} Illa verò quam Ischyræ tribuerunt sic se habet.

Beato Papæ Athanasio Ischyras in Domino salutem.

Quoniam me Domine Præsul in te adendo objurgasti ut in ecclesiam reciperer, onjurgasti me de ijs quæ <109r> antea locutus fueram, quasi ego ultro hoc fecissem et non vi potius huc addactus essem, ideò hanc satisfactionem tibi scripto porrigendam putavi ut cognosceres vim mihi factam esse, tum ab Heraclide \tum/ ab Isaac & Heraclide et ab Isaac etiam \porro/ Leotis & \a/ sacijs eorum, etiam verberibus cæsum esse. Ego autem Deo in testem adhibito pro excusatione mea dico, me nihil{illeg} eorum quæ illi a te facta jactitant conscium esse, ne ullum calicem confractum scire, aut sacram mensam subversam esse, e ad omnia ista calummianda eorum vi adactum esse. Hanc autem pro me accusationem facio, tibi eam scripto trado, optans me unum eorum esse qui ad tuos conventus pertinent & tuis judicijs parent. Valere te in Christo exopto. Tradidi autem manum meam tibi Episcopo Athanasio in præsentiæ Epis Presbyterorum Ammonæ Dicellæ, Heraclij Phasci, Bocconis Chenebri, Achq|i|llo Myrsenes, Didymi Taphosiris, & Iusti a Bomotheo. Diaconorem autem eorem qui Alexandrini erant Pauli Petri et Olympij: Mareoticorum verò Olympij Ammonij, Pisti, Demetrij et Gaij.

Ex nominibus subscriptis constat quorum pars reperitur in \calce/ præcedentis epistolæ, constat hos fuisse clericos Mareoticos et Alexandrinos Athanasio ad hærentes, adeohanc epistolam si modo fictitia sit, horum f{illeg} rum fraude \& conspiratione/ compositam fuisse. Iam verò fictitiam esse ex his colligo. {illeg}\[127]Scribit Athanasium|s| Ischyram cum a suis reprehenderetur ad se lamentabundum accessisse ut gratiam cum eo miret et in communionem reciperaetur, ea de causa hanc Epistolam ultro scripsisse. At/ Improbabile est Ischyram ubi cæperat Athanasium publicè accusare, sponte omnia tam apertè \et rotunde/ retrahere voluisse, & proprium facinus nemine cogente, nulla de causa quam ut \ex animo amincorum/ gratiam & communionem cum Athanasio iniret confessum esse. Hoc enim perinde est ac si quis ut gratiam cum pio aliquo et magno episcopo iniret, confid|t|etur se gratia omni et communione Christianorum at hominum so <110r> cietate prorsus indignu esse : quo nihil {magis} ineptius effingi potest. Deinde improbabile est Athanasium postquam hæc Ischyras & Pistus similiæ confessus fue|i|sr|s|et et Pistus eadem confirmasset, has negligere has confessiones negligere voluisse, & non potius eorum beneficio advocatis ad se Ischyra et Pisto, eorum \se/ testimonijs \eorum/ {illeg} {illeg}|v|iva voce \prolatis prolatis/ coram Præfecto Ægypti & populo Alexandrino se purgare, & conjurationem Isaaci Heraclidis alterius Isaaci & & sociorum opprimere. Scribit enim Athanasius \Athanasius enim {illeg} Epistola Ischyræ subjungit/ quod cum hæc confessus fuisset Ischyras æque tamen illi istiusmodi crimina passim jactitarunt. Quis igitur nisi stupidissimus tantam conjurationem, spretis testibus, neglexisset. Rusus quâ quasi fronte potuit Ischyras, etsi mortalium in pudentissimus fingatur postquam \Ischyras conscijs amicis suis qui Athanasio adhærebant/ confessionem subornatioris propria manu coram tot testibus conscriptam miserat Athanasio, at idem \& hoc/ Pistus insuper |ideo| fec{illeg}|isset|, {alsus} fuisset Athanasium denuo accusare perinde ac se nihil unquam confessus fuisset ? Adhæc ausus fuisset \ at hoc amicos Ischyr{illeg} {illeg}tere non poterat qui adhærebant Athanasio : qua quæso fronte \ausus fuerit/ idem Ischyras, etsi mortalium omnium impudentissimus fingatur ausus esset/ Athanasium denuò accusare perinde ac si nihil unquam confessus fuisset, {illeg} ? |Qualem successum ex istiusmodi patefacta {illeg}s{illeg}tione conjuratione expectarint Meletiani? præsertim cum Imperator & quotquot cū adhærebant eo faciebant hos ab initio suspectus haberent tanquam homines schismaticos in Concilio Nicæno oppressos at adeo in Concilium \istúd/ ejus propugnatores nihil non molituros.| aut si hoc ausus fuisset [id tanta cum confidentia ut post multas difficultata|e|s superatas judicium Imperatoris procuraret, ne tum quidem minis Imperatoris sed deterreretur sed synodum amplissimam semel at iterum ea de re convocari efficeret \efficeret/ s|a|tAthanasium ab ipso tandem Imperatore Meletianos ab initio suspectos haberet, tanquam homines schismaticos in concilio Nicæno oppressos, \at/ adeo Concilio ejus propugnatoribus infensos? Viderit Lector quomodo hujusmodi homines suspectissimi, nulla fulti veritate, sed ad fraudem compositis accusationibus, ijs a principalibus accusatoribus in conspectu multorum testium patefac{illeg}|is|{illeg} potuere <111r> ingentem \illam/ factionem Athanasiamam auspicijs imperatorijs erectam, \confidenter/ aggredi, tandem subvertere potuere.] Adhæc tradit Athanasius in Apologia hanc literes \confessionem/ ab Ischyra scripta{s}|m| fuisse antequam Imperator causam cognosceret Psammathiæ et postea. At si ista tunc composita fuisset & innotuisset Imperatori, certè ista ipse mentionem ejus fecisset in epistolis quas istis temporibus scripsit ad Ægyptios pro Athanasio, siquidem hoc longe clarius et validìus argumentum fuisset contra accusatores Athanasij quam istud de desultoria personarum accusatione cui soli |Imperator| insistit. Rectiùs igitur dixeris confessionem istam compositam fuisse sub initio Concilij Tyri et majorem {illeg} antiquitatem non nisi post multos annos ei ascriptam.Sed et ipsius {illeg} confessionis composito inartificiosa est et inepta. In ea enim dicitur Ischyras vim passus ab Hercalide Isaaco, Heraclide, altero Isaaco et socijs, at verberibus cæsus et sic ad Athanasium calumniandum eorum vi addactus. Atqui sosoleántne \homines/ vi et verberibus falsos testes comparare annon potices blanditijs & muneribus? Quisquis aliquem verberat, ex eo non socium conciliorum sed hostem expectet. Deni ex conclusione confessionis fraus manifestatur. Ea sic concludit. Tradidi autem manum meam tibi Episcopo Athanasio in præsentia Presbyterorum Ammoni|æ| Dicellæ, Heraclide Phasci &c. Ex his verbis patet auctorem Epistolæ \confessionis/, subscriptiones istas Ammonæ, Heraclidis, & cæterum, subjunxisse ad fidem faciendam \confessioni impetrandam confessioni/ ad demonstrandum quod ea scripta fuit manu ipsius Ischyræ. At hoc non potuit esse concilium Ischyre ad impretrandum fidem Athanasij, Ischyras enim no{illeg}i|lle|t Athanasium nihil magis <112r> expetere, nihil promptius amplecti quam ejusmode|i| confessionem, at difficultatem non esse in fide ejus impetranda sed in gratia consequenda pe Sed ad cujùs fidem impetrandam? an Athanasij ? {illeg}|C|erte non. Soleántne accusati absolutionum spernere ? soleant vel fidem testibus se absolventibus difficulter adhibere ? Soleánte testes solliciti d|e|sse de fide eorum quos absolvunt? Qui pro aiquo testimonium affert testimonium nunquam nunquam {sic} sollicitus est de fide ejus pro quo testimonium affert, sed de fide aliorum apud quos ipse cupit hunc per suum testimonium absolvi. Non igitur adjecti sunt testes ad impetrandam fidem Athanasij sed ad impetrandam fidem Athanasij sed ad inpetrandam fidem aliorum apud quos autor confessionem ad pla{illeg}|c|andum Athanasium et commiu {sic}onem ejus consequent|d|am scripsisse fingitur, atadeo non nisi de fide Athanasij sollicitus esse posset. Sed et confessio illa Epistola fuit: epistolas vero \a nobis scriptas esse/ nunquam confirmamus testibus. Veritatem eorum quæ scribimus p{illeg}|o|ssumus quidem testibus confirmare ; at ita potuit Ischyras de vi sibi ab Isaacis duobus Heraclide et socijs illata, non absurde testes cita in epistola citasse: sed quod quisquam sua manu epistolam aliquam scripsit, testibus conformare, prorsus abhorret ab usu. Nemo dubitat unquam de auctore Epistolæ acceptæ nisi forsan ubi damnum fides sibi in damnum cedere possit : quod non fuit causa Athanasij. Nemo mettens epistolam suspicatur auctor accipientem de se auctore dubitature|u|m esse nisi hoc sibi prius significetur, & postuletur ut signo aliquo ostendat se epistolam scripsisse : quod non fuit causa <113r> Ischyræ. Testes igitur hic adjicere alienum fuit a rei natura & non nisi commentum per inperitorum hominum, qui non aliter sperabant Epistolam pro legitima venditari posse. Sed fingamus Athanasiam ægre crediturum fuisse Epistolæ, athoc Ischyræ innotuisse, eum propterea sollicitum fuisse de fide Athanasij. Talia quidem fingere absurdum est, sed fingamus tamen. Anne igitur Ischyras epistolam testibus confirmaret ? Certe non Fidem scripto facilius impetrare posset neutiquam. Fidem scripto facilius impetrare posset Certe non. Quis cum Athanasio, non ita pr{illeg}|ri|dem collocutus fuerat, non opus habuit {illeg}|t|estibus sed part{illeg}|e|m aliquam colloquij istius \vel circumstantiámve/ commemorando, signum certissimum dare posset quod is ipse {scr} \qui istorum conscius erat/ epistolam scripsit. Cum igitur I{illeg}gitur in Ischyras initio Auctor Epistolæ nonn Ischyras initio epistolæ \istiusmodi/ nonnulla commemoret quæ {illeg} inter se et Athanasium in colloquio isto (ut fingitur) commemoret intercesserant; & \quæ ad suspicionem Athanasij \tollendem/ sufficere possent &/ plura, magis particularia commemorare potuisset si de fide Athanasij dubitasset: adjectio testium \superfluum omnina fuit testes adjicere & consilijs Ischyræ neutiquam consentaneum/ ad fidem Athanasij \ad fidem impetrandam Athanasij eorum qui ab ore Athanasij pendebant sed ijs potius triba endum/ superflua fuit, & non Deo fine ab Ischyra facta, sed ab alijs \potius/ qui opus habeant hujusmodi testibus ad hoc est ab ijs qui fidem ambi{illeg}|eb|ant non Athanasij eorúmve qui ab ore Athanasij pendebant, sed aliorum apud qua|i|s epistolam sine testibus \epistolam/ pro genuina æ{illeg}|grè| agnosceret|n|t. Quinimò testes adjicere alienum fuit \erat/ a scopo Epistolæ Ambiebat enim Ischyras f amicitiam & communionem Athanasij, ut fingitur. Et ad hanc obtinendam Cum enim Ischyras amicitiam et communionem Athanasij per epistolam illam amp|b|iret, certe nihil magis desiderare posset quam ut in colloquium veniret <114r> {cum} Athanasio, siquidem eo pacto et non aliter res s|{illeg}|uas cum eo componere speraret. Quin {illeg} Quin et alia ratione non tantum superfluum fuit testes adjicere sed et alienum a scopo epistolæ Qui dubitantem adire potest & viva voce scriptum suum agnoscere, non opus habet testibus, ne de ijsdem sollicitus esse solet, nisi forte scriptum testibus confirmare mallet quàm dubitantem adire. At Ischyras certe \juxta tenorem epistolæ/ nihil magis ambiebat quam ut adiret Athanasium, & rebus suis cum \eo tandem/ compositis reciperetur in gratiam \favorem/ et communionem. Hic enim scopus fuit Epistolæ. Quamobrem epistolam ita composuisset ut Athanasius, ea non obstante, opus haberet ejus collol|q|uio et vivum ejus adeo testes de industria omisisset ut At imò et confessionem suspendisset, ejus spem potius fecisset, ut Athanasis vivo ejus testimonio magis indigeret et ambiret. Aut si forte Ischyras minùs speraret se per propriam Epistolam accessum ad Athanasium impetrare posse : subscriptiones Clericorum Mareoticorum neutiquam comparasset, sed postulasset potius ut hi etiam scriberet & proprijs epistolis pro se intercederent apud Athanasium. Deni hæc epistola absurdior et magis suspecta redditur ex multitudine testium. Si Athanasius manum Ischyræ nesciret Cur quæso non duo trésve \undecim adjecti sunt cùm duo tresve ad Athanasium persuadendū/ sufficere possent.Certè viri scelera tam fœda confitentis pudor & modestia testus quàm paucissimos adhibendos esse moneret.

Omni igitur ex parte aliena est hæc epistola a causa Ischyræ, ei inneptissime {sic} tribuitur : cum consilijs verò amicorum Athanasij optime quadrat. Hi ut cùm viderent epistolam quàm \prius/ Arsenio adscripserant, male succedere, hanc Ischyræ testibus quamplurimis confirmandam esse duxerunt : neutiquam <115r> animadvertentes quam absurdum fuerit hujusmodi epistolam Ischyræ tribuere, sed hoc unicum agentes ut testimonijs tot Clericorum testimonijs fidem ei facerent

Interum cum epistola illa fingi non posset nisi conscijs illis quorum nomina suscripta reperiuntur; hinc satis liquet clericos Mareoticos qui Athanasio afhærebant conjurationem inijsse et A causam Athanasij mendacijs fraudibus defendam suscepisse : Nec mirum cù cum hi ipsi in præcedente epistola quam ad Concilium Tyri scripsêre confessi fuerint se in Athanasij comitate hæsisse ubi poculum fractum et mensa subversa dicebatur, adeo scelerum socios fuisse propriamcausam æ æque ac {}am Athanasij {def} egisse.

In eadem epistola clamitant hi Presbyteri Mareotici testes ab Ari{illeg}at{illeg}tes \a Theogonio et socijs/ ita institutos fuisse ut quæ ipsi vellent loquerentur : {illeg} Neminem ex populo quicquam contra Athanasium locutum fuisse nisi terrore Philagrij Ægypti Præfecti importunitate Arianorum vehementer instantium victi coacti fue|i|ssent ad ea facienda quæ ipsis liberet : {illeg} se rejectos, {illeg} eos quos idoneos putabant ad calumniam instruendam receptos esse, qui metu Philagrij p|P|ræfecti in partes eorum concesserant: & episcopos p|P|ræsidio Philagrij & armorum terrore ea confecisse quæ voluerunt. Quæ omnia perinde sunt ac si Isch dixissent Ischyram, ubi cum sex Episcopis iter suscepis in Ægyptum, consilia sua in testibus non tum paratis sed postea vi et armis Præfecti cogendis et comparandis fundasse : quo nihil durius & absurdius effingi possit. Testes verò nullos coactos fuisse sed liberè testimonia dedisse ex eo satis constat quod a Præfectis er Episcopis examinati sunt in conspectu populi. Aderant <116r> enim tam Gentiles & Iudæi quam Christiani ut Iulius Papa ex Actis Tyrijs commemorat. Nequemquam a|e| testibus subornatum esse vel vi coactum defensores Athanasij e{illeg} hoc tempore \ex hoc postea/ probare potuerunt unquam vel \(quantum scio)/ probandum susceperunt. Ne quæ scirent locuti sunt {illeg}|C|lerici Mareotici sed quæ suspicio et vehemetia passionis inge ingesserant|.| , a|A|berant enim et eorum quæ gesta fuerant notitam non habebant. Vnde factum est quod \ubi testes examinati sunt & inde/ de gestis illis generaliter tantum loqua|u|ntur : nullam testis coacti vel subornati instantiam afferre et exponere valentes.

Contra testes o|O|bjiciunt præterea hi Presbyteri quod \e testibus/ aliqui eorum non erant de{illeg} ecclesia : sesemotos dicunt ne hos indicarent: Quam objectionem Iulius Papa explicans {ait} Gentiles & Catechumenos de corpore et saguine christi interrogatos fuisse. Sed qualis hæc objectio? {illeg} Si quæstio revera fuisset de corpore et sanguine Christi vel de fide aut disciplina \myster mysterijs/ Christianorum, nefas fuisset exteros interrogare. Sed quæstio fuit de facto. Certe non interrogati sunt Gentiles {an} {illeg} domus duædes {illeg} diruta fuerit Templum Dei Dei veri, an mensa subversa fuerit altare Dei Dei vere sacrum {vel} |am| populum Deo vero consecratum \fuerit/ ad celebranda vera mysteria de consecratione & sanctitate Ecclesiæ dirutæ mensæ subversæ et poculi confracti sed vel de natura mysteriorum quibes hæc inserviunt, sed \an/ ædes tali in loco diruta fuit ubi \in qua/ convenire solerent Christiani, an mensa aliqua in tali regione istius ædis subversa & an poculum {illeg}|i|bidem confractum, at qua|i|bus præterea fuerit forma & figura {illeg} eorundem & quamodo quove tempore & a quibus personis \circumstantijs/ hæc {illeg} {illeg} su{illeg}|bv|ersa et confracta sunt. <117r> Horum autem testes esse possent quotquot aderant Gentiles æque ac Christiani, Hæretici æqu{illeg}|e| ac orthodoxi. quandoquidem n|N|on \enim/ religio cujusvis sed perfidia solummodo testimonium de facto inv reddit invalidum \Non enim religio cujusvis sed perfidia initum facit testimonium de facto./ Aderant autem omne genus hominum. Nam testatur Epiphanius ex calice confracto consecuta esse jurgia et pugnas: |&| in \ejusmodi/ tumultibus autem adesse solet confusa multitudo. Et non religio cujusvis sed perfidia tantum testimonium de facto reddere potest invalidum. Si quemvis e testibus \aliquando/ perfidum fuisse ostendere potue{illeg}|isse|nt, ita ut testimonium ejus |de facto| \ne quidem in causis/ in quæstionibus civilibus de facto deinceps nil valeret merito fuissent audiendi : sed dum {illeg} religionem solummodo objectant, ut inepti cavill cavillatores {illeg}{illeg} \jure {reprimuntur}/ sunt rejecti sunt repudiati sunt : Siquidem ejusmodi quæstiones non de facto non pendeant ex \veritat{illeg}|e|/ religione|i| sed ex sensu. Cùm ita Et non religio cujusvis sed perfidia initum facit testimonium de facto. Aut si religio objicienda sit, certè hoc ipso tolletur testimonium Clericorum Mareoticorum: quippe qui Atha{illeg}nasio adhærebant docenti \cum P Samosateno/ filium esse internam illam sapientiam & rationem Patris, a qua Pater d{illeg} \denominatur/ sapiens & rationalis.

Dum hæc geruntur Mareote, Athanasius Tyri de alijs præterea criminibus accusatur : ut quod Ischyram, ait Sozomenes, sæpernumero in vinculis detinuisset, eum calumniatus apud Hyginum Præfectum Ægypti quod Imperatoris Imagines saxis appetierat, in carcerem trudi fecisset. Callinicum verò Episcopum Ecclesiæ catholicæ apud Pelusium qui cum Alexandro collectas celebraverat, deposuisset, eo quod cum ipso communicare \cum ipso/ recusaverat, nisi prius de mystico poculo quod confractum ab ipso suspicio erat sibi satisfactum fuisset. Et Marco quidam qui Presbyterij dignitate <118r> exutus fuerat, Ecclesiam Pelusij regendam commisisset: ispum verò Callinicum militarem custodiam & tormenta ac judicia subiri fecisset. Euplus præterea, Isaac, Achillas & Hermæon Episcopi partis Ioannis eum de verberibus illatis accusabant. Omnes porrò in commune ei objectabant quod quorundam perjurio ad Episcopatum pervenisset {illeg} cum omnes Episcopi prius consensissent ut \n/ullus ordinaretur, qui non prius objecta sibi crimina coram ipsis diluisset \inter se pepigissent neminem ordinandum esse prius quam jur{illeg}ia quæ inter ipsas erant diri|e|missent./. Et ipsos quidem ab eo deceptos, idcirco a communione ejus recessisse: illum vero nequaquam dignatum esse ipsis satisfacere, sed vi ipsos cogere et in carcerem conjicesse. – \Et ex numero eorum qui amici putabantur insperati prodibant accusatores./ Lectus est etiam libellus popularium acclamationum, quasi plebs Alexandriæ propter illum ad Ecclesiam convenire detrectaret. Sozom. l. 2, c. 25. Accusatus est præterea Athanasius quod diebus sacratissimis Paschæ tyrannico more sæijt ducibus at comitibus junctus qui propter ipsum aliquos in custodiam recludebant aliquos verò verberibus flagellis vexabant, cæteros diversis tormentis ad communionem ejus sacrilegam adigebant (nec actus commissi ab innocentibus unquam fuerant) sperans hoc modo suos suam prævalere posse factionem ut per Duces et Iudices per carceres ipsos, verbera diversa tormenta invitos ad communionem suam cogeret, nolentes adigeret, repugnantes at resistentes sibi tyrannico more terreret. Epist. Concil. Sardicens. Orient. apud Baron. an. 347. § 79. Deni accusatus est quod ad Concilium Cæsariense anno Superiori ab Imperatore ut causam diceret citatus, et auctore|i|tatem Concilij <119r> et Imperatoris mandata contumax et rebellis contempserat

His examinatis et reversis Lex Episcopis ex Ægypto at{illeg} quæ Tyro de {illeg} gestis A{illeg} calice confracto testificata fuerant confirmantibus, instabat jam sententia Athanasij L{illeg} Concilij Quam ut declineret Athanasius, s{illeg} postulent Ægyptij ut causa reservaretur ad judicium Imperatoris : Athanasius vero {nocte} se subducens ad Imperatorem properum, & Synodum graviter accusans, in causa fuit ut Imperator \vero/ his literis \Interim sex Episcopi oculata fide cuncta aspicientes at vera cognoscentes, ad concilium ex Ægypto redeunt et Athanasij crimina quæ ab accusatoribus objiciebantur, suo testimonio vera confirmant. Vnde in Athanasium dignam pro criminibus sententiam dicunt. propter quod Tyro fugiens, Imperatorem appellat. Epist. Concil. Sardicens. Orient. apud Baron. an 347. §.80. ||/ < insertion from f 118v > Synodus autem Athanas Episcopatum ei abrogavit, interdixitne forte posthac Alexandriæ habitaret – – – – – vide fol 3, 4, 5 < insertion from f 120v > vide pag 3 sup. Synodum autem Athanasium (|[| post discessum ubi volunt Athanasiani at ante discessum{illeg} ut ex Epistola Orientalium supra retulimus)|]| \[enim [absentem eum/ damnavit {illeg}; &] Episcopatum ei abrogaver|it|{illeg}t: interdixerat|it| ne posthac Alexandræ habitaret, ne forte, ut aiebant, tumultus ac seditiones illic agens excitaret. Iohannem vero & eosqui cum illo erant, tanquam injustè vexatos, in communionem receper|it|{illeg}t, suum in clero gradum singulis restituer|it|{illeg}. Deinde gesta Imperatori [per præfatos sex Episcopos ut opinor{illeg}] significabat \Sozom. lib. 2. c. 25./ His accedentibus, \ca/ audit etiam {illeg} causam t|a|udit etiam Imperator, & interrogatione habita significant: & ad omnes ubi episcopos scribunt ne communione jungantur cum Athanasio, neve ad eum literas < text from f 118v resumes > sequ :us ad – – – – – – et doctrinam complectatur \suis firmarunt/.

Dum Synodus Hierosalymam properat \præfata Hierosolymis geruntur/ Athanasius q{illeg}|u|i Tyro clam se subduxerat, Constantinopolim venit|e|ns, postulan|t|s ab Imperatore ut vel nova Synodus indiceretur vel ipse causam audiret. Vnde Imperator graviter commotus, Synodum ad se venire & gestorum rationem reddere jubet his literis. < text from f 119r resumes > \Imperator vero qui Constantionopoli agebat, gravissime commotus, Synodum/ Synodum ad se venire & gestoram rationem reddere jubet {illeg} his literis.

Victor Constantinus Magnus Augustus
Episcopisqui Tyrum converant.[128]

Equidem nescio quænam sint a c|C|oncilio vestro cum tumultu ac procella judicata. Videtur tamen turbulenta quadam confusione veritas quodammodo fuisse perversa dum vos ob mutuam inter vos contentionem, quam quidem insuperabilem esse vultis, ea quæ Deo accepta sunt minimè perspicitis. Verum divina providentia perficiet ut et ista contentionis mala manifesissimè de
prehensa dissipentur, & nobis perspicuè demonstretur, an vos isthic congregati aliquam veritatis curam gesseritis, & utrum judicia vestra ab cujusquam odio et gratia tuleritis. Proinde vos omnes ad pietatem meam confestim venire volo ut rerum a vobis gestatum rationem coram me per vosmet ipsos accuratè reddatis. Porro qua de causa hæc ad vos scribenda esse censuerim, vos ad me his literis acces|r|siverim, ex his quæ subjiciam intelligetis. Ingredienti mihi cognominem et omni ex parte felicem patriam meam Constantinopolim, ac forte tum in æquo sedenti, repentè Athanasius Episcopus una cum quibusdam alijs quos circa se habebat, in medio aggeris publici adeo inexpectatus occu{illeg}|rr|it, ut <120r> stuporis quoq occasionem præberet. Testis est mihi Deus omnium speculator, me primo aspecto, quisnam esset agnoscere minimè potuisse : nisi quidam nostrorum, quisnam ille et quid passus esset percontatus nobis renunciasset. Ac tum quidem nec collocutus sum cum illo nec familiariter congressus. Cum autem ille quidem p id postularet, ego vero recusarem ac propemodum juberem illum submoveri, ille majori cum libertate nihil aliud a nobis postulavit, quam vestrum adventum, ut vobis præsentibus de his quæ passus, fuerat, libere conqueri posset. Quod cum mihi æquum & temporibus meis congruum videretur, libens hæc ad vos scribi jussi ; ut quotquot ad Synodum in urbe Tyro collectam convenistis, sine cunctatione ad comitatum clementiæ nostræ properetis ; sinceritatem at integritatem judicij vestri rebus ipsis demonstraturi coram me, quem ingenuum esse famulum Dei nequaquam ipsi negaveritis. Meâ certe operâ divino numini inservienteubi terrarum pax viget ; ipsis etiam Barbaris Dei nomen sincerè venerantibus qui ad hoc us tempus veritatem ignorverant. Porro qui veritatem ignoratm, is Deum quo ignoret necesse est. Verumtamen, sicut antea dixi, ipsi etiam Barbari, mea opera qui ingenuus sum Dei famulus, Deum, jam agnoverunt, eumvenerari didicerunt : cujus quo providentia me ubi protegi ac servari rerum ipsarum experimento didicerunt. Quæ res præcipue ad notitiam Dei eos induxit. Et illi quidem metu nostri Deum venerantur. Nos autem qui sacramenta clementiæ ejus ostentare videmus, non enim dicam custodire : nos, inquam, nihil aliud agimus quam quæ ad discordiam et odium pertinent, & ut absolutè dicam, quæ ad humani generis perniciem tendunt. Verum accuritè ut dixi, & universi <121r> {illeg} plures Episcopi Tyrum convenissent, ipse {illeg} {mu}ltitudine advenisset & turbas ac sedi{illeg} excitaret: nunc quidem objectis cri{illeg}: nunc singulos Episcopos {illeg}terdum quidem cùm {illeg} < insertion from f 120v > quamadmodum Ægyptij i{illeg} Concilium Alexandrinum in epistola sua apud Athanasium commemorat, his verbis καὶ γράφει μὲν βασιλεὺς καὶ ἀγανακτῶν καὶ προσκαλεσάμενος ἀυτοὺς, επαγγελλόμενός τε ἀυτ{illeg}||ς ἀκροάσασται ὁ καὶ τὴν σ|Σ|υνόδον κελεύσας γενέσθαι. Sy Epist. Synod. Alexand. < text from f 121r resumes > {illeg} <122r> tyrij Servatoris, quod religionissimus Imperator Deo omnium regi & Christo ejus ædificavit; majorem nobis animorum lætitiam, Dei gratia, literæ ejusdem Imperatoris religiosissimi Imperatoris præbuerunt; quibus nos ad ea quæ oportuit instigans omnem invidiam ab Ecclesia Dei expellit & omne odium procul abigit, per quæ Christi membra jampridem dissidebat|n|t; au{illeg}|th|or fuit ut simplici et placido animo reciperemus Arianos quos aliquamdiu improba invidentia extra Ecclesiam detinuit. Te|s|timonium autem prebet in literis suis Imperator d|D|eo charissimus de rectitudine fidei virorum istorum, quam cùm antes audiverat, ipse eandem ex viva eorum voce cognovit, coguitam approbavit et eam rem nobis manifestam reddidit, eo quod literis suiipsius literis orthodoxas eorum virorum opiniones scripto comprehensas subjungens, quas omnes agnovimus sanas & Ecclesiasticas esse. Quapropter \jure/ admonuit ut viri isti reciperentur & coadunirentur cum Ecclesia Dei ut vos ex epistolæ illiu exemplaribus cognoscetis, quæ nos ad pietatem vestram misimus. Credimus vobis ipsis veluti propria membra vestri corporis recuperantibus magnum ex ea re gaudium lætitiam oborituram dum ipsis viscera vestra fratres scilicet ac patres agnoscitis & recipitis, non solum Presbyteris Arianis sed u{illeg}verso \universo/ populo vobis cum omni multitudine vobis restitut{illeg}|o| q{illeg} cum omni multitudine quæ ob causam istorum virorum longo jampridem tempore a vobis dissidebat: Decet vos cognitis quæ hic acta sunt quod isti viri nobiscum communicaverunt & a tanta sacra Synodo recepti sunt, quampromptissimè eos, ut membra Ecclesiæ coeant & in pace sint, consalutare; maximè, quod promulgata & publicè edita eorum fides indubitatam et apud omnes approbatam Apostolicam traditionem <123r> et complectatur. Hæc Episcopi ad Ecclesias Symbol (rotated double-barred cross) in text < insertion from f 122v > Symbol (rotated double-barred cross) in text Hæc Episcopi ad Ægyptio Ecclesias. Templum viro quod Imperator Hierosolymis in loco passionis ædificaverat, dedicant Sept. 13 Constantio et Albino Coss A.C. 335 (Vt docet Valesius in Epistola de Anastasi & Martyrio in calce annot. in Euseb.) Ex eo vero tempere, inquit Sozomenes, solemnem quotannis fæ|e|stivitatem admodum splendidè Hierosolymitana celebrat Ecclesia: adeo ut Baptismi quo sacramenta eo die tradantur, & per continuos septem dies collectæ fiant; multi ex omni ferè terrarum orbe conveniant qui hujus festivitatis tempore ad sacra loca perlustranda undi accurunt. Sozom. l. 2. c. 26.

Fuit autem hæc Synodus < text from f 123r resumes > His gestis Synodus dedicationem Basilica concelebrat ac deinde missis \denuò aliquibus/ Constantionopolin ubi Eusebius Tricennalia Imperatoris Panegyre{illeg}|ic|o quod a conce{illeg}|l|ebrat, singuli domum revertuntur in ni Imperatoris Tricennalibus concelebrat \{m}axima cum solemnitate/ ac deinde dissolvitur, Eusebio Cæsarreensi Constantinopolim denuò pergento, ube|i|

His gestis {Synodus} \Episcopi/ dedicationem Basilicæ solemniter {a}bsolvunt \{ab}solvunt. [129] Idibus mensis Septembris/ ac deinde domum revertuntur, Eusebio Cæsariensi Constantinopolim denuò pergente ubi Imperatoris tricennalia Paneæ|q|yrico concelebrat quod extat in operibus ejus \His gestis Concilium Hierosolymitanum dissolvitur./ Fuit autem Hæc Synodus ipsâ Nicænâ major, Eusebius enim in Vita Constantini ubi ex universis Provincijs, Macedonia, Pannonia, Mæsia, Bithynia, Cilicia, Cappadocia, Syria, Mesopotamia, Phænice, Arap|b|ia, Palæstina, Ægypto, Libya, Thebaide, ipsa etiam Perside collectam commemoraverat, præcipius cujus Provinciæ Episcopis coeuntibus \quos \{e}x omnibus itidem provincijs/ innumerabilis hominum, multituto sequebatur/; paulo post addit: [130] Hanc omnium, inquit, quas novimus maximam Synodum secundam congregavit Imperator Hierosolymis, post primam illam quam in urbe Bithynæ nobilissima collegerat. Hæc Eusebius hoc ipso fere tempore quando per multitudinem testium pertote|ū| orbem \sparsorum/ non lic{illeg}|u|{illeg}{illeg}|it| fingere. || < insertion from f 122v > ✝ Ei adstipulator Constantinus, qui cum 49 Espicopi Ægypti afhæren|r|ent Athanasio, hos pro nullis habibit præ multitudine reliquorum, ut ex subsequenti responso quod Antonio monacho datum est percipies. < text from f 123r resumes > Post multos verò annos Athanasiani Concilium minuêre conati sunt, u|i|ta ut Socrates \demum/ tradiderit non nisi sexaginta Episocopos in eo convenisse. |#| < insertion from f 122v > # Ala|i|a quo ratione Baronius Concilium minuere conatur. Cùm enim Constantinos in literis ad patres Tyrios diceret se scripsisse ad {illeg}|qu|os Patres isti vellent ut coeuntus levarent eorum curas: infert Baronius Synodum non generalem fuisse sed Arianorum delecte conflatam. Verisimilior quidam est inferentia quam innumere aliæ ejusdem auctoris, at miror tamen quod sic infert Nam cum Imperator sententiam prius dixisset pro Athanasio, non omnino probabile est quod ipsum propriam sententiam subdolij rationibus retrahi voluisse & op{illeg}|e|m suam in id contulisse. Vidimus certe quantum succensuit Synodo ob solam quam Athanasius injecit iniqui judicij suspicionem. Paci præterea Ecclesiarum & Imperij apprimè consulebat, quæ ex concilijs subdola ratione collectis neutiquam speranda erat. Adhæc ne Athanasius <123v> ne sciptor {sic} quivis antiquus hoc objecit: quod tamen maximum fuisset argumentum contr{illeg}|a| hanc synodum et neutiquam omittendum a contrarijs Alexandriæ Romæ & Sardicæ Concilijs netiquā {sic} omittendum, si modo locum habuisset. Magis {illeg} Si non objectum est ab ijs qui Concilio interfuerant & optime intellexerant literas Imperatorias, vel cum intelligentibus conversati erant: quon{illeg}|a|m quæso fundamento objecerint posteri? Magis itacredendum est verborum istorum sensum fuisse hujusmodi: quod Orientales, cum viderant factionem Athanasij, decem annorum tyrannide fact{illeg} prævalidam evasisse & pertinace{m} admodum evasisse adeo ut sine autoritate et viribus longe maximis ægre posset opprimi: Synodum ad id ambirent quæ ex amplitudine & universalitate robus sibi & auctoritatem apud omnes obtineret conciliaret; et ideo peterent Episcopos ex pluribus Provinc plurium Provinciarum citari. Hunc sensum confirmant et amplitudo Synodi et Episcoporum ex longinquis Provincijs concursus, id sine inter quos nonnuli reperti sunt \etiam/ fidei Athanasiæ fautores ut {illeg} Macedonia Alexander Thessalonicæ & ex Thracia Paulus Constantinopoleos: qui tamen una cum cum {sic} cæteris sententiam in Athanasium \Catem/ subscriptionibus tulere \suis/ firmarunt. Accusabatur præterea Marcellus quod somnitati He|i|erosolymitanæ noluit interesse, quod|as|i Synodi communionem refugeret; non autem potuit accusari nisi citatus fuisset. Vnde obiter colligere videor solos provinciarum Episcopos Metropolitanos citatos fuisse, eos rem subordinatis episcopis indicasse: nam si Imperator subordinatos etiam citasset, certe

< text from f 123r resumes >

Ariocum socijs Alexandriam p{illeg}f veniente

Interum ubi Arius cum socijs Alexandriam venit, [131] urbs ista in gravem tumultum conjicitur, insurgentibus \insurgentibus/ Athanasianis qui \cum Arij & sociorum/ reditum \cum socijs/ Arij et Episcopi \sui Athanasij/ exilium graviter ferebant moleste ferrebant, insurgentibus. Quare Arius revertitur Constantinopolim, et Imperator animadversa|o| quod sine vi et armis Arius restitui non posset & novus Episcopus in locum Athanasij subrogari, a proposito destitit <124r> Ne alium Episcopum subrogari permisit etsi id plurimum desidarent Eusebiani \Quare Synodus tandem sine creatione novi Episcopi dissolvitur. Quamdiu synodus hæc duravit non constat. Ecclesiam vero Hierosolymis dedicavit Septemb. 13. Constantio et Albino Coss. A.C. 335 (ut docet Valerius in Eps|i|stola de Anastasi quæ extat in calc calce annotationem in Euseb.) Ex eo vero tempore, inquit Sozomenes, solemnem quotannis festivitatem admodum splendide Hierosolymitana celebrat Ecclesia; adeo ut Baptismi quo sacramenta eo die tradantur et per continuos septem dies collectæ fiant; multi ex omni fere terrarum orbe conveniant qui hujus festivitatis tempore ad sacra loca perlustranda undi accurrunt Sozom l. 2. c. 26./ Cum autem populus urbis Alexandrinæ qui Athanasio adhærebat, assiduè vociferaretur, Deum in supplicationibus publicis oraret pro reditu Athanasij; & Magnus Antonius Monachus frequentes de eo literas ad Imperatorem scripsisset rogans ne Meletianis fidem haberet, sed eorum accusationes calumniarum loco duceret: Imperator tamen flecti non potuit. Verum ad Alexandrinos quidem literas scribens dementiam illis & levitatem exprobrobravit {sic}: Clericis verò et sacris virginibus ut quiescerent præcepit affirmans se nequaquam sententiam mutaturum sententiam nec revocaturum esse Athanasium utpote seditiosum & Ecclesiastico judicio condemnatum. Antonio autem rescripsit se adduci non posse ut sententiam synodi despiceret. Etenim, inquit, quamvis pauci quidam per odium aut gratiam judicaverint, haudquaquam credibile est tantam prudentium ac bonorum Episcoporum multitudinem pari modo affectam fuisse. Athanasium enim contumeliosum et arrogantem esse, discordiæ& seditionis auctorem. – Cum igitur Imperator Ecclesiam di|u|as in partes divisam esse accepisset, et alios quidem Athanasium, alios \vero/ Ioannem fovere, gravissimè indignatus est, & Ioannem quoqu{illeg}|e| multavit exilio. Sozom l. 2. c. 31.

\Alios quo/ Præter Athana Athanasium et Ioannem alios quo plures Episcopos Ægyptios exculasse scribunt aliqui at id colligere videntur ex his Ægyptiorum verbij Quomodo, inquiunt, Eusebiani qui calamitatum misereri docent, ne in exilio quidem nostrûm quiescunt? Omnium enim confessione communis Episcoporum nostrorum {illeg} exterminatio facta est, et illos pro exulibus habuimus <125r> omnes, at nunc tanquam cum Athanasio patriæ redditos \qui/, iterum pro superioribus doloribus lacrimisquibus ejus vicem misserati sunt, maximam hilaritatem recipi{illeg}|u|nt{illeg}.

< insertion from f 124v >

Et paulo post ad hæc verba respi{illeg}|c|ientes: Nostram, inquiunt, læte{illeg}|it|iam [quæ sc. quæ contigit in ordinatione Athanasij] quid opus est scribere, cum jam antea testati si{illeg}mus quicquid ei acciderit nobis videri accidere. < text from f 125r resumes > Ita {illeg} \Ægyptij/ in epistola synodica, Sed |apud Ath.| quis \igitur/ non videt hac \priora/ verba figuratè accipienda esse, quasi in Athanasio dicere vellent, In Athanasio exulante omnes patriæ restitutos esse propter gaudium subsecutum. Attamen præter Athanasium Presbytere|i| quator Alexandrini, qui Tyrum non venerant, exvularunt, ut Ægyptij in eadem Epistola Synodica docent. : Qua de causa \exularunt/ non dicitur, sed {illeg} insurrectio Alexandrinorum \in sex Episcopos {illeg}/ \insurrectio/ Arium \facta/ causam satis aperit. Non mirum est enim si Imperator \istiusmodi/ {illeg} seditionem|s| tam gravem|s| ultus sit quorundam exilio.

Finita Synodo Hierosolymitana, pergit Eusebius Cæsariensis Constantinopolim [132] et {illeg} panegyrico quod in operibus ejus extat {conce} celebrat Imperatoris tricennalia {illeg}{eunt} et alij \Eusebium comitati sunt et alij/ Episcopi ad causam /Interim in concilio Constantinopolitano {illeg} Athanasium\Marcellius cujusdam /quidam\ Episcopus Ancyræ dijudicandam /in judicium vocatur.\ Hic enim cum adversus Asterium quendam scribere vellet, Christum perinde ac Paulus Samosatensis, nudum hominem esse non dubitavit asserere. Quod cum intellexissent Episcopi qui tum Hierosolymis erant congregati, – ab eo exigerunt ut libir a se const|c|ripti rationem redderet. Cum deprehendissent illum Pauli Samosatensis errore implicatum esse, jusserunt ut mutarent sententiam. Ill{illeg}|e| pudore suffusus librum suum se combusturum promisit. Verum Concilio cum festinatione dimisso, eò quod Imperator Episcopos Constantinopolim venissent, Marcelli causa itetum discussa est. Et cum ille improbum librum sicut antea <126r> antea promiserat comburere recusaret, Episcopi qui aderant ipsum quidem deposuerunt: Basilium verò ejus loco Ancyram miserunt. Porro hunc Marcelli librum Eusebius tribus Voluminibus confutavit, pravam ejus opinionem coarguens. Socr. l 1. c 36.

Hac Tempore Hac tempestate moritur Arium Genus mortis Athanasius in Epistolam ad Serapionem sic describit Hac tempestate moritur Arius. Post viginti & quin annos < insertion from f 125v > Paulum|s| præterea Episcopus|m| Constantinopolus|m| a Presbytero suo Macedonio de turpi vivendi ratione accusatum deposuit hæc Synodus, & Imperator relegavit in Pontum, ut Athanasius in Epistola ad Solitarios comme\mo/rat inquiens: De Paulo \calumnijs/ in Eusebianos \in Orientales/ pro more sic debacchatus: De Paulo vero Constantinopolitano Episcopos: nemini arbitror ignotus|m| esse. Quanto enim clarior civitas tanto minus factum celari poterit. Etiam huic quo crimen objectum est. Id falsum esse inde colligas quod qui illum reum fecit Macedonius, qui nunc illius loco Episcopus est ordinatus, nobis in ea accusatione præsentibus cum reo suo cujus Presbyter erat communicavit. Se qui affirmans se in ea accusatione præsentem fuisse. Huic successit Eusebius Nicomediensis in episcopatu sed hoc tempore an paulo post mortem Constantini non dixerim. < text from f 126r resumes > Annis verò abhinc viginti et quin \amplius/ Athanasius famam spar|s|git quasi in latrina viscertibus effusis perijsset. Chartam eo \Et primò quidem imprimi|a|s enim/ Libellum enim in quo commentum hoc descripserat, per e imprimis per eremum mittit, a monachis legendum: mandans eis ut ne chartam de nemini rem aperirent ne {illeg} libellum describerent sed lectum restituerent & quæ ex eo didicerant libelli{illeg} nullam ederent exemplum ne describerent sed lectum ad se remitterent. Deinde epistolam ad eosdem monachos epistolam \mittens/ quæ inscribitur ad Solitariam|os|, ea de re hæc loquitur. In plenam, inquit, condemnationem hæresis Arianorum, sufficit domini judicium de morte Arij, quam jam ante per alios didicissi|to|s. Quæ enim Deus stauit quis dissipap|b|it? et quem ipse condemnavit quis justum pronunciavit? Quis enim ex tanto signo non cognoscit. Deo odiosam esse hanc hæresin etiamsi homines propugnatores habeat? Cùm igitur nostra illa legeritis, orate pro nobis, & invicem ad id exhortamini, & statim ista ipsa ad nos remitte|i|te, nullum ejus exemplar edite aut vobis describite, sed contenti estote ut probi trapezitæ sola lectione etiamsi sæpe legere cupiatis. Non enum tutum est ad posteros pervenire nostra ista scripta quæ ut balbutienses & indocti confeci <127r> mus < insertion from f 126v > mus. Et postea. Si Constantinus Arium sub oculos suos admisit, eum tamen cum perjurum & effusis visceribus disruptu{m} jacere cognovit|s|set, nulla benevolentia prosecutus est, sed eum re cognita damnatum et pro hæretic habuit. < text from f 127r resumes > His initijs \in eremo/ spargi cæpit fama de infælici interitu Arij, quæ cum ad aures monacha|i| cujusdam \extra eremum de {illeg} gentis/ quem Athanasius ad Episcopatum evexerat, nomine Serapione|i|s nomine, pervenisset; petijt is ab Athansio mortis ejusdem descriptionem. Et ejus postulatis Athanasius ad hunc modum, in Epistola quæ ad Serapionem inscribitur responde{illeg}|t|.

L Athanasius Serapioni fratri et Collegæ
in Domino salutem

Legi literas tuæ reverentiæ, quibus adhortaris ut tibi scriberem ea qua contra me hoc tempore acta sunt: & de impijssima hæresi Arianorum, causa authore earum rerum quas patimur et quo fine Arius vitam clauserit. Ex tribus istis postulationibus duo quidem libenter feci misi tuæ pietati [133] ea quæ ad monachos scripsi. Inde enum tum nostra adversa tum res hæreseos cognoscere poteris. De tertio autem capite niminum de morte Arij, multa mecum perpendi, metuens ne si id agerem hominis morti insultare viderer. Veruntam en quia disputatio apud vos de hæresi habita in hanc quæstionem desijt: An \in/ communione celebrata {cum} Ecclesiæ, diem suum obierit Arius, ut quæstio de morte dissolvatur dicam quod res est, in pari numero collocans, et rem gestam indicare & contensiosos comperscere. Persuadeo enim mihi, cognito mortis ejus miraculo, no ausuros esse, qui prius dubij erant rem denuò in dubium vocare, sitne Ariana hæresis Deo odiosa an non? Ego quidem non aderem Constantinopoli cum ille vita defunctus est. Aderat autem Macarius Presbyter, et ex ejus relatu didici \qui mihi rem narravit/. Accersitus autem erat ab Imperatore Constnatino Arius opera et studio Eusebianorū quem ingredientem Imperator interrogavit an fidem Catholicæ ecclesiæ servaret. Ille autem se rectè credere jurejurando affirmavit \et libellum fidei suæ porrexit/, suppressis ijs ob <128r> quæ de ecclesia rejectus erat per Alexandrum Episcopum, et adductis in speciem verbis Scripturæ. Illum igitur ita juratum se nihil eorum ob quæ ab Alexndro rejextus erat, fecisse, a se dimissit Imperrator his verbis: Si recta est tua fides, bene jurasti: si autem impia est & tamen jurasti Deus te ex juramento tuo dijudicet \e cœlo te judicet./ Ita eum digressum a principe voluerunt Eusebiam solita sua vi \consueta ipsis violentia/ in Ecclesiam introducere: sed contradicebat \reclamabat/ Constantinoploitanus Episcopus beatus Alexander, non debere, inquiens, hæresis inventorem in communionem recipi. Ibi jam minabundi Eusebiani, quemadmodum, inquiunt, eum vobis invitis curavimus ab Imperatore evocari, ita crastino die, etiamsi vonis minimè ex sententia sit, in communionem Ecclesiæ adducemus. Sabbat{illeg}um autem erat cum hæ loquerentur. Quibus auditis Alexander magno cum mærore Ecclesiam intravit, & porrectis ad Deum manibus lamentatus est, pronus in vultum cadens, humi jacens ita oravit. Aderat autem cum eo Macarius, socius orationes, qui ejus verba excepit \ipse quoDeum orans & Alexandri vocem audiens./. Postulabat autem horum alterutrum: Si Arius, inquit, crastino dei in synaxim introducetur nunc dimittas quæso seRvum tuum domine, & non pium una cum impio perdas: sin autem Ecclesiæ tuæ parces, nova|i| autem quod |ei| parces, respice in verba Eusebianorum, ne des in exitium et vituperium hæreditatem tuam, & tolle Arium, ne eo recepto in Ecclesiam, videatur simul cum eo & hæresis recipi, neve deinde impietas propietate habeatur. Hæc precatus Episcopus, plurimum cogitabundus et anxius inde recessit {e}t res mira incredibilis evenit. Eusebianis \Nam cum/ <129r> minantibus Episcopus orabat. Arius autem Eusebianis fretus \Eusebiani minas, intentassent, Episcopus, quidem preces ad Deum fuderat: Arius verò Eusebianorum præsidio confidebat, &/ multa blatterans in secessum abijt quasi ad usum alvei et derepente, juxta quod scriptum est, pronus factus, medius crepuit \collapsus protenus animam exhalavit/, utro et communione et vita fraudatus. Hic finis Arij. Eusebiani autem magnopere confusi socium conjurationis sepelierunt. Beatæ verò memoriæ Alexander, gaudente Ecclesi{æ}|{a}|, cum pietate & sana fide communionem celebravit una cum omnibus fratribus, preces fundens, & magnopere glorificans Deum \Deum orans & impense glorificans/: non quod de morte hominis lætaretur, absit; omnibus enim constitutum est semel mori, sed quod ea res humana judicia superaverit. \miraculum istud cunctis mortalium judicij præstantius apparuerat./ Ipse siquidem dominus judicem se præbens minis Eusebianorum & Alexandri præcibus, hæresin Arianam condemnavit, ostendens eam indignam esse communione Ecclesiæ, omnibus manifestam reddidit eam, tametsi ab Imperatore et ab omnibus mortalibus adjuvetur, ab Ecclesia tamen damnatum esse: declaratumest, officinam Arianorum non Deo gratam sed impiam et mimicam esse. – Hoc igitur suffici{illeg}t ad cohibendos contentiosos. Ista igitur illis, qui tum hanc quæstionum moverant recicentur una cum ijs quæ de compendio de hæresi hac ad monachos scripta sunt ut inde edocti mage|i|s ac magis impietatem ac malitam Arianorum reprobent. Nemini autem harum literarum exmemplar, edas, aut tibi ipse transcribas: nam hoc ipsum monachis quo injux|n|xi. Sed pro tuo candore siquid scriptis deest, addas, at ita ea ad nos quamprimum remittas. Ex epistola mea ad fratres cognoscere poteris quid in scriptis meis sim pass{illeg}|u|s; quapropter tutum non est scripta edi idiotæ. Hæc Athanasius ad Serapionem. Quam timidè verò et et circumspectè {illeg} gessit eo disseminavis|t|, scripta ipsa hic citata satis <130r> docent, {illeg}ubi eadem \quatenus hæc/ vel de{sc} in lucem emitti vel a sui ipsius gregalibus describi prorsus inhibet. Et In causam prætendit quidem scripta indocta et inerudita esse, sed {illeg}riorem causam \longe aliam fuisse/ quis non videt? Veritus est uti ne si scripta \si statim/ in manus Eusebianorum veniret externorum hominum venirent, Eusebiani confutarentur \redargueretur/ ab Eusebianis, & fabula ipso exordio dissolveretur. Scripta igitur edi inihibuit ne a sui gregalibus solummodo legi voluit ut res in horum animis confirmaretur antequam locus daretur confutatione|i|: ne eadem ab his ipsis describi permisit, ne initij rumoris hujus \originis hujus famæ/ vestigium, \extaret/ aliquod \extaret/ apud posteros. extaret. Et certe nisi hæc scripta præter mentem Athanasij tandem {illeg} venissent in lucem, impossibile fuisset originem ejus patefacere origo ejus m{illeg}\posteros/ æternum nos latuisset. Etenim Ecclesiasti Historici qui centum annis circiter post mortem Arium scripsêre, rem descributn quasi fama ejus ab ipso mortis tempore per orbem dimanare cœpe|i|sset. \sed hi crederent famam hanc rei \hanc/ statim a morte Arij per orbem volasse. Et certe dolo Athanasij, ita credi mox cæptum est, ut {illeg}|{d}|e scriptoribus ecclesiasticis qui subinde floruerun videre licet constare potest. Sic enim hac de re scribit Socrates. Cùm Arius, inquit, ita Athanasium/ Cum hæc \Arius sic perijsset/, inquit Socrates,[134] ita accidissent \s ita perijsset/, ingens terror ac mæstitia animos eorum qui cum Eusebio Nicomediensi erat|n|t occupavit: fama hujus rei non modo per totam modo civitatem sed per universum ut ita dicam orbem terrarum dispersa est. Vt hoc, inquam, crederetur Athanasius quis non videt Athanasium scripte|o||| quibus ipsé primus omnium famam viginti annis & amplius post mortem Arij \post multos annos/ cœpit spargere, editionem ac descriptionem prohibuisse? Et certe nisi scripta illa præter mentem Athanasij in lucem prodijssent, & ad manus nostras pervenissent, origi|o|nem famæ istius nos latuisset. Eorum vero beneficio clare discimus Athanasium omnium primum famam viginti {an}nis et amplius post mortem Arij spargere cœ <131r> pisse: tempore nempe Concilij Med|i|i|o|li|a|nensis, aut paulo post, quando ipse a sede Alexandrina modo ejectus epistolam scripsit ad Solitarios. Quo solo {illeg}tis demonstratur rem totam commentitiam esse Nam si ea vera fuisset, & Alexander cum tota Imperator fama ejus ab ipsa \statini a morte/ Arij morte per orbèm dimanasset, præsertim si Imperator eo ipso tempore notiam ejus habuisset & \ea propter/ Arium s{illeg}|cu|m sui suffragatoribus ut hæreticos & a Deo condemnatos execratus fuisset, at \eadem de eodem/ Alexander cum tota sua ecclesia son|l|enni precum et Eucharistiæ celebratione Deo gratias egissent, ut refert Athanasius. Et contra verò per primos viginti annos altum fuit hujus rei silentium. Synodus Alexandrina cui Athanasius ipse interfuit & moderabatur, quæ in Eusebianos omni convitiorum genere \immodestissimè/ sævit, hunc Arij exitum ignoravit prorsus. Ignoravit et Synodus Romana et Sardicensis quæ et ipsæ Eusebianis in nihilo parcunt. Ad usultimam Athanasij ejectionem, {illeg} tam altum fuit i|I|nter ipsos Athanasij socios & Macarij gregales & socios tam altam fuit hujus rei ignorantia, ut illi ipsi disputare solerent utrum Arius in communione Ecclesiæ mortuus sit, an non. donec tandem Athanasius commentum tanquam arcanum quoddam quod a Macario acceperat inter proprios Episcopos et Monachos cœpit spargere: commentum \arcanum/, inquam, quod non a fama aliqua quæ unquam obtinuerat, non a testium multitudine, sed a solo Macario, Eusebianorum hoste acerrino, & ab ipsis ob scelera excommunicato, solus acceperat. Et primò quidem hoc arcanum timidè & circumspectè proposuit veritus ne scipta quibus origo famæ proderatur <132r> {i}nciderent vel ad posteros pervenirent. Postea vero ubi famam sparserat, in Oratione prima mortem Arij obijcit confidentur objectat Arianis Eusebianis tanquam rem notam et receptam; ne jam amplius veritus est quæ de hac re scripserat in lucem edere. Et quamvis tanti viri auctoritate a{illeg}to & sui gregalium prædicatione ab hoc tempore per orbem propa{illeg}i|ga|ri cœpit hæc, non tamen statim ab omnibus recepta est. [135]Theodoritus enim qui historiam nonaginta duobus \centum/ annis post mortem Arij d scripsit \composuit/, dicit se \ideo/ rem \istam/ descripsisse quio non erat omnibus con|g|nita.

Hisce satis detegitur commentum. Sunt tamen \alia/ eju{illeg} |s||dem| non levia indicia, quæ be|r|evitur percurram.

\Secundo/ |3 Tertio| Dicit Athanasius se historiam a Macario qui interfuit didicisse. At Macarius iste tum modo in Concilio Tyrio, ejusdem sc{illeg}|e|leris cum Athanasio convictus fuit & multo magis easdem excommunicationis & exilij pœnas luit. Quomodo igitur potuit hic jam paulo post adesse Constantinopoli et in medio Im Eusebianorum \at/ sub E \ipsius/ Imperatoris oculis, communionem cum Alexandro urbis istius Episcopo {&} exercere? < insertion from the right margin of f 132r > Quinetiam Alexander cujus precibus Arius dicitur extinctus, mortuus erat, ante \et Paulus in ejus locum suffectus ante/ Concilium Hierosolymia|t|num, ut Valesius in Observationibus Ecclesiaticis l 2 c 1 abunde satis probat. Sed dices quidem obitum Arij non in hoc concilio \Constantinopolitano/ sed in alio quodam quod præcessit Concilium Hierosolymitanum contigisse. Et ita quidem sentit Valesius animadverso quod his{tor}ia m{mor} <132v> tis ejus non possit aliter consistere. At respondeo ne sic quid {illeg} re{illeg}|s| consistere. Eusebius & Theogonius in epistola eorum supra re |re|citata quam ex occasione Arij \alicujus tunc/ evocati scripsere satis describunt Arium istum eundem fuisse \illum ipsum/ quem Athanasiani apprimè accusabant hoc est \Arium/ principalem eum se purgasse, innocentem {illeg} probasse \ostendisse/ & benigniter receptum fuisse ab Episcopis: quod perinde est ac si di{illeg}|xi|ss{e} non Arium tantum sed causam Arij purgatam fuisse. Similiter Synodus Hierosolymitana scribit Imperatorem ub Athanasius dicut hunc \mortem Arij describ{t}/ Arium ubi Imperator eum evocabat ea negasse de quibus accusabatur ab Athanasi Alexandro & fidem scripsisse sacris literis conformem. Et pari Synodus Alexandrina \Hierosolymitana/ paritur scribit Imperatorem prius ex fama jam vero ex viva illorum Arianorum voce rectitudinem fidei illorum virorum \hactenus per invidentiam oppressorum/ didicisse. Quæ omnia congruunt illi evocationi Arij ubi ipse cum Euzoio porrexit Imperatori Symbolum supra recensitum: quippe quod expressionis sacris literis consentiantes, omissi ijs d|o|mnibus de quibus Arius condemnabatur, solummodo continet. Arius itanon multo ante Synodum Hierolomytanum {sic} evocatus est & symbolum quod Imperator literis suis Tyrum missis adjunxit fui{t} illud ipsum quod Arius et Euzoius ei porrexeratet. Nam si Imperator tunc primum ea viva illorum \Arianorum/ voce fidem didicerit quam|od| antea solum \solummodo per famam/ audiverat (ut Synodus testatur) certe Arius et Euzoius non {illeg}s{illeg} \ante/ hoc tempore|us| venerunt in conspectum Imperatoris ad se purgandos. Quod si Imperator horum Synbob|l|um literis suis annexit, certe viri is|p|si symo|b|olum comitati sunt, siquidem symbolum missum fecerit est ad Episcopos ut illi causam hor \ex ejus occasione/ vire|i| denuò examinarentur. Quinetiam Athanasius ipse testatur Arium interfuisse Concilio Tyrio Hierosolymitano. Cùm enim in Epistolæ de Synod{illeg}|is| Arimini & Seleusiæ {sic} {illeg} recitasset epistolam Concilij Hierosolymitani |qua Ariani recepti sunt| immediate subjungit: Tale Synodorum exoridum fuit in quo quam celerrimè sua studia quæ ulterius dissimulare nequibant, prodidêre, siquidem eo ipso quod post Athanasij exilium scribebant Ἄρειον καὶ τοὺς σὺν ἀυτῷ Arium & eos qui cum illo erant recipiendos esse, satis indicarunt se non alia de causa Athanasiuo {illeg}dias struxisse quam ut Arianos reducerent. Quis non videt \ex his/ non <133v> tantum Arium \hic/ receptum fuisse sed etiam hanc primam fuisse Syno{dum} in qua Eusebiani receptionem Arianorum aggressi sunt. Ex sequentibus tamen Athanasij verbis videtur Valesius colligere priorem aliquam hujusmodi Synodum fuisse, sed non recte, nam verba sic tantum sonant: Quod Patres Hierosolymitani Arianos [ubi per Ecclesias] in communionem recipiendos, \esse statuissent, cum/ ipsi prius [non in priori concilio sed in hoc ipso] hoc facientes fecissent. His adde quod Episcopi Orientales paulo post in Concilio Antiocheno dicunt se Arium recepisse. quod fidem ejus rectam esse sentirent. Idem scribunt Historici. omnes \In eodem consentiunt/ Rufinus, Socrates & So\zo/menes scribunt eum Tyri receptum, inde profectum in Ægyptum & reversū Constantinopolim. Theodoritus quidem omittit \silentia prætermittit/ ejus receptionē sed quodperinde est tradit eum ex Ægypto redijsse Constantinopolim & {illeg} ibi mox occubuisse. Dei fabulam ipsam de morte interitu Arij Athanasius clare accomodavit ad tempora post Hierosolymitanum c|C|oncilium. Affirmat enim \ille/ Constantinum ab eo \a/ tempore Arium \mortis Arij/ habuisse Arium \hominem/ pro homine condemnato & hæretico. Quod nullo modo {illeg} intelligi potest de temporibus ante Concilium Hierosolymitanum siquidem Imperator \benigne/ commendavit causam Arianorum isti Concilio et ductor fuit ut in eodem reciperentur.

< text from f 132r resumes >

Secundo |1| d|D|icit Athanasius Constantium {illeg} /cognita\ morte Arij, hæret{illeg}|sin| agnovisse ac tanquam divino judicio damnatam execrasse. Quod falsum est. Nam supra audivistis Constantinum in Oratione ad sanctorum cœtum eadem cum Eusebianis sapientem; eum in fide ista mortuum esse hoc ipso satis demonstratur quod ubi sensit se moriturū esse, ab Eusebio Nicomediensi Eusebianorum Principe baptizatos fuerit, & eidem Eusebio testamentum ultimum a consanguineis de sine consanguineorum notitia conservandum et in manus filiorum tradendum commi{illeg}|s|it. Quæ duo demonstrant hunc Eusebium a reditu ab exilio in summo apud Constantinum honore & existimatione semper extitisse.

Tertio /Secundo\ in hoc mendax est Athanasius quod <133r> {affir}met Arium non receptum fuisse \ab Eusebienis/ in communionem sed Eusebianos sed pridie quam ab {huse} recipienddus erat perijsse \Eusebianos Constantinopoli sollicitos fuisse de recepeptione ejus/ /sed in Concilio Constantinopolitano recipiendum fuisse.\ Non enim Arius tantum sed et Ariani omnes \antea/ recepti fuit|era|nt in Concilio Tyrio, adeoEusebiani de eorum receptione non possent amplius esse solliciti. [Hæc duo, receptionem in Concilio Constantinopolitano, Valesius sentiens non posse consistere, conjectatus est alterum Alrium Tyri receptum fuisse, alterū Constantinopl|o|li recipiendum. Sed pace tanti viri Arius principalis, qui dicitur Constantinopoli defunctus, fuit receptus Tyri. Hoc non tantum testantur Ecclesiastici historici |omnes| Ruffinus, Socrates, & Sozomenes; ut et ex parte Theodoritus, quippe \qui/ hunc Arium de Alexandria \(quo missus fuerat a Concilio Hierosolomitano {sic})/ Constantinopolim reversum esse docet & ibi fœda morte occubuisse docet. Sed et (quod majus est) Eusebius et Theogonius in superiori epistola quam exules sub initio c|C|oncilij Tyri scripsere, satis insinuant \describunt/ Arium illum qui tunc una cum Euzoio de exilio revocatus fu\fu/erat ulum \& postea missus Tyrum erat Tyrum/ eum ipsum fuisse quem Athan Athanasiani apprimè accusabant & pro eo hoc ess|t|e Arium principalem. Congruit et Symbolum quod Arius ille una cum Euzoio porrexit Imperatori, cum Symbolo quod Athanasius describit principalem Arium Imperatori porrexisse, nempe expressioni|e|bus \de sacris literis desumptas omissis illis/ de quibus Arius accusabatur omissis sola|u|mmodò continet. Sed d{illeg} \supponamus (licet) non concedimus)/ hunc alterum Arium fuisse ut vult Valesius. Quid inde sequetur? Nam \Certe/ Concilium Tyri non hunc vel illum Arianum tanquam pœnitentem recepit sed A|r|ianos omnes tanquam \qui fuerant/ per calumniam deposit{illeg}|is| {abso{illeg}lvit} tanquam |qui| recte sentirent{illeg} & \solummodo/ per calumnias & falsas accusationes solummodo \fuerant/ deposit{illeg}|is|. fuerant. Ipsam causam declarant justam et ideo non dicunt recipimus Arium et Euzoium, sed \generaliter τοὺς περὶ Ἄρειον/ Arianos, hoc est quotquot in causa isfue \eo nomine/ fuerant \unquam/ depositi; , sive aderant ipsam sententiam Concilij Nicæni retrahentes, ut \grave/ ch|c|hisma Ægyptiorum tandem componeretur.]

Quarto DeniCommentum Athanasij inartificiosum <134r> {est} et impium in quantum Alexander inducitur mortem Ario \solemnibus/ precibus a Deo postulas|n|s. Doctrinam non christi sed eorum qui docent hæreticos occidentos esse sapiunt hæ preces. Nisi enim licitum fuerit {illeg} Hæreticùm {illeg} {or to} \ob Hæresin/ occidere & ecclesiæ commodū occidere, illicitum erit mortem ejus appetere: & homidicida |is| erit in corde qui appetit, æque ac adulter est in corde teste Christo, qui famem {illeg}m \qui adulterinum congressum/ discupit qui congressum adulterinum discupit. Viderit itaLector probis utrum Deus precibus tam improbis annuerit, annon potius Athanasius pro p|m|odulo pietatis suæ fabulam composuerit: fabulam quia|i|dem quæ a vera religione tam longe distat|n|tem ut inde discamus Athanasium ne verbis quidem ad artem composite|i| veram pietatem depingere novisse & multo minus actionibus suis co actiones suas ad hujus normam componeret novisse exprimere & exhibere novisse. Nemini mirum igitur esse debet quod hic Athanasius Arsenium occiderit alios diverse|i| ode persecutus fuit|ise|tit. Quid enim non audebit, qu{illeg}|i| ob Ecclesiæ commodum, hæreticorum mortum appetere pium esse, dux|c|it {illeg}q at mortui memoriam tam fœda |calumnia vio{illeg}lave ausus sit? Crimen apud ipsos Gentiles semper in execratissimum|is| semper habitum.|

Cæterum per hanc Fabulam \calumniam/ Athanasius se patrem Pontificiorum \præbuit/ triplici respectu: præbuit quatenus scilicet religionem pro\mo/vendam esse {vult} \docuit/ /statuit\ per pias fraudes, per cædem hæreticorum, & per ficta miracula: per pias fraudes dum his artificijs nomen Eusebianorum & religione \& nomen/ Eusebianorum \Arij/ infame reddere conatus est; per cædem dum mortem hæretici appetere & precibus ambire pium esse pro pietate habuit; per ficta miracula, hujusmodi \quale/ enim evat, quod Deus p Alexandri precibus annuens Arium sut|s|tulit. Vtinam \verò/ solus hanc religionem sapuisset & non genus hominum (monachus intelligo) ijsdem moribus eruditus|m| in Ecclesias \imbutum/ immisisset in Ecclesias! Sed ad rem.

Discrepantiam Postquam hoc Athanasij figmentum <135r> tot insidijs detexi, vix luebat Episcopos et permanentibus integris sacerdotibus, per pugnas & cædes Gentilium; nihil respiciens leges desperationi tribuens totum: vnde per vim, per cædem, per bellum, Alexandrinorum basilicas deprædatur. Concil. Sardic. Orient. His rebus conturbati admodum Orientalies Episcopi vulnus non negligendum duxerunt sed missis ad singulos tres Imperatores per ipsorum aliquos epistolis, hæc nova Athanasij facinore præter ea de quibus condemnatus fuerat, aperiunt. Ad julium quoRomanæ Vrbus Pontificem eadem perscribunt per Legatos Macarium Presbyterum & Martyrium Hesychium diaconos: per quos mittunt etiam ad eundem Iulium Acta Tyria, sperantes ut iniqui judicij supicione omne|i| candidè sublata Occidentales acquiescerent. At Iulius alti{illeg}|u|s concilium jam cæperat agitabat in m At Iulius altiora concilia volvebat in mente. Impugnando et subvertendo Impugnatis & oppressis Ecclesijs Orientalibus |fine| |{fere}| sperabat {illeg}\{fere ut}/ se propriam auctoritatem per prop totum \{orbem}/ extenderet extendere posse. Ne Impugnando et opprimendo Ecclesias Orientis sperabat se propriam auctoritatem per totum orbem extendere posse Ne tempus maj|g|is opportunum {illeg} expectandum videbatum|r| quam cum Occidens fere tota cum Ægyptiorum Parte bellicom|si|ori sub ejus auspicijs tanquam pro decretia contra hominum olim damnatorum`susceptores militaturā|a| erant. His \enim/ victis, quæ regio non venerabretur victoris auctoritatem? Mittit ergo Iulius [136] ad Athanasium |Legatos| |qui| Acta Tyria per Legatos qui semel aperirent \ad eum literis {perferent} {illeg} novas etiam et/ |&| Orientalium querelas \cum literis Orientalium/ novas aperit \novas per eos {illeg}on \simul/ expone{illeg}|rent| per nuncium simul exponit./ Et Athanasius autem aliqs|u|os vicissim mittit ad Iulium qui \se/ Legatis Orientalium se opponerent, {illeg} interea subinde deinde convocat Episcopos eius|Ægyptios|, quotquot ad sui partes pertrahere <136r> posset et celatis [137] Acta Tyria, \celans/ {illeg} res suas ut potuit exponit|en|s eis ut sequentibus literis subscriberunt.

<137r>

{tu}ebat Episcopos, salvis et permanentibus integris sacer{d}otibus, per pugnas & cædes Gentilium; nihil respiciens leges, desperationi tribuens totum: unde per vim, per cædem, per bellum, Alexandrinorum basilicas deprædatur. Concil. Sardicens. Oriental. Episcopo|i| igitur Orienti|a|lis his rebus valde conturbati vulnus non negligendum duxerunt, sed [138] missis ad singulos tres Imperatores per legatos Epistolis, de||c nova Athanasij facinora præter ea de quibus condemnatis fuerat, aperiunt. Ad Iulium \quo/ Romænæ urbis Pontificem Legatos mittunt eadem |præs {sic}| scribunt misso ad eum \per Legatos/ Macario|ū| Presbytero|ū| & Martyrio|ū| Heschiao|ū|d|D|iaconis, misses insuper \per quos mittunt etiam/ Actaa|ū| Concilij Tyria quibus \eo ut/ iniqui judicij suspicio omnis tolleretur. E contra Athanasius Synodum [139] \octoginta/ Episcoporum {illeg} \Ægyptionū/ convocat Alexandriæ & horum nomine \mittit ad Ecclesias/ Epistolam |illam| ad e{illeg} apologeticam ad Ecclesias. \quæ extat initio in Athanasij Apologia secunda sub initio/ Ex Prolixior est epistola quam quæ his|c| describatur: et ex eadem quæ \Quicquid/ ad Histori{illeg}|a|m spectant alibi \suis in locis/ /alibi\ citavi. Quare satis fuerit {illeg} scopum et p{illeg}contenta \argumentum/ ejus hic breviter describan|er|e, et quid de ijsdem sentiendum sit exponere.

Imprimis ita de \accusationem/ Eusebianis|orem| conqueruntur \conqueruntur/ tanquam de sævis et truculentis sanguinent persecutoribus vehementissime conqueruntur p{illeg}

Imprimis igitur de judicio Synodi Tyri denovis Eusebianorum gener \accusationibus/ generaliter conqueruntur tanquam de sæva quadam ac truculenta persecutione qua sanguis Athanasij appeteretur & persecutionem hanc pro viribus ampliantes ita rem exprimunt quasi in uno Athanasio exulassent omnes. Deinde ad particularia descendentus affirmant Athanasij reditum a cædibus & carceribus immunem fuisse, & Athana Eusebianos cædem eorum Athanasio tribuisse qui per Iudices sublati erant, id antequam Athanasium|s| in Ægyptum venerant, at hoc Eusebi <138r> anos in literis suis accusatricibus agnovisse. At hic candorem in Ægyptijs desiderare videor. Potuerunt enim Eusebiani dum \recensendo/ mala omnia quæ restitutio Athanasij attulerant, ea etiam adnumerare quæ {illeg} sui gre factione & sui gregalium fama adventus ejus vel literis \acceptis/ erectorum in Alexand ante perpetrata sunt fuerint: sed quod hæc ipsi Athanasio ascri de his Athanasium ipsum accuso horum crimen ipsi Athanasio expresse referrent, & tamen in ijdem literis agnoscerent hæc in tribunalibus perpetra ante adn|v|entum Athanasij in Ægyptum perpetrata, consistere non potest.

Posthæc Ægyptij affirmantes Athanasium ob solam fidem persecutum esse, de|i|cunt Eusebianos, \ante Concilium Nicenum/ cum viderunt eum {illeg} apud Alexandrum assiduum esse et in pretio haberi ante Concilium Nicænum iras in eum vertisse quod quod esset eum \eo quod/ assiduum|s| esset apud Alexandrum & \ab eo/ in pretio haberetur: dein odium eorum magnopere crevisse ob ea quæ gessit in Concilio isto, & ideo postquam Episcopus factus esset insidias in eum struxisse. Tum de ordinatione ejus disserentes, \de eadem/ objectionem defor {illeg} \{illeg}nt/ {immutant} imperfecte referunt vel potius immutant corrupte \tamen/ referunt |ea de re mutilant & Meletianorum referunt, sed corrupte admodum, Meletioanorum|., quasi \ea/ in Athanasij laudem cessisset. Dicunt enim omnem multitudinem \omnem populum/ Catholicæ ecclesiæ in unum coactum, quasi in speciem unius corporis & animæ clamonibus vociferationibus postulasse Athanasium Ecclesiæ Episcopum dari, id publicis votis a christo expetisse & ordinatores ut facerent, per multos dies et noctes jurejurando obtestatos fuisse cùm interea nec ipsi ab ecclesia discederent neordinatoribus discendi facultatem permitterent a|A|t \hoc/, ainunt, nostrum est, totius civitatis & universæ <139r> provinciæ testimonium. Hoc modo veram objectionem d{illeg} cui responerde non possent, dissumulant & fuco ob{illeg}|d|ucunt. Certe enim objectio in hoc constitit, quod cum elec Episcopus \ordinandus esset/ ab [140] universo populo \ordinari deberet/, solis exceptis qui criminis alicujus convicti & nominatim excommunicati fuerant, qui certe non multi esse possent: Athanasius \ordinandus esset/ ad electionem Athanasij concurrit tantum pars \aliqua/ populi quæ cum eo faciebat, cæteris exclusis: deinde cum penes Ordinatores esset \deberet/ electum \vel/ probare vel rejicere, hæc pars populi vociferationibus & ea clamationibus coegit, \t{illeg}/ eos in Ecclesia per plures dies |plurimum {illeg}| conclusos Athanasius|m| tandem ordinare, id contra juramentum quoddam at aliqui scribunt ordinatorum, uti < insertion from f 138v > una cum Athanasio < text from f 139r resumes > |Ecclesiam ubi Episcopi aliqui collecti erant occupan{illeg} foras clausit ac clausas tenuit per plures dies donec tandem perpetuis clamoribus eff{illeg} flexerit, & compulerit donec tandem vociferationibus et exclamationibus efficerent ut Athanasius ordinaretur plurimum reluctant ordinatorum Episcopos ut Athanasium ordinarent Athanasium id contra juramentum quoddam quo se paulo ante obstrinxerant, uti Ægyptionem verbis facile colleserit.| tradunt nonnulli. Hanc fuisse veram Objectionem Lector quivis candidus ex ipsis

Ex occasione hujus objectionis, Ægyptij {vicissem} \proximo loco/ reprehendunt Eusebium quod is de sede e|i|n sedem perge{illeg}i|ri|/>t \perrexerat/ |transiêrat| cum tamen hoc non raro fieret in Oriente. Sic enim Eustathius traslatus est a Concilio Nicæno de sede Beræensi in Anti Antiochensem, & Gregorius Nazianzenus de Nazianzo venit Constantinopolim \et in ea sede per ipsum Episcopum Alexandrium confirmatus est./ Eusebio præterea et Philo Theogonio objiciunt præterea ijdem \Commemorant pratera Ægyptij superiorem Eusebij et Theogonij/ Ægyptij superiorem deposionem comm superiorem {illeg}\Eusebij et Theogonij/ depositionem ob communicationem cum Arianis: Deinde ad Ordinationem Athanasij reversi hæc scribunt. Contra Athanasium Episcopumm, inquiunt, mendacia fingere non reformidant Eusebiani, {illeg} hisce prorsus similia quæ Præsentibus \accusationibus/ mendacijs, inquiunt, similia sunt quæ tunc finxere Eusebiani; fuisse scilicet in Athanasij introitu seditiones, luctus, populorum acclamationes lamentationes; indigne ferentium illius creationem. Nihil enim horum contigit, sed omnia contraria, gaudia scilicet, animorum alacritates, & populorum desiderio videndi hominis accursus. Vb{illeg}|i| per Ecclesias lætitiæ et gratulationes ad dominum. Et similiter paulo ante dicunt|eba|nt /dicunt\, Omnem multitudinem omnem <140r> populum Catholicæ Ecclesiæ in unum collectum clamoribus potulasse ut Athanasius ordinaretur. hæc legens non stuperet hæc legens & conferens cum perpetius dissidijs Ægyptiorum? \/ < insertion from f 139v >     Potuitne urbs Alexandrinorum studium diversarum sententiarun {sic} in pectore fovere, et tamen dissentionis mis|n|ister præcipuus ex una parte sine luctu alterius eligi in Episcopalum promoveri? Potuit {illeg} Diaconus in istum gradum promoveri {illeg}|c|ontra co|a|nonem |apostolicum| istius Ecclesiæ et tamen Presbyteri duodecim ex quorum numero Episcopus erat eligendus non dolere {illeg} illatum abrogationem privilegij, {illeg} probi omnes violationem Canonis {illeg} \non/ probi omnes non dolere violationem canonis, nec ipsi duodecim Presbyteri, ex quorum numero e|E|piscopus eligendus erat, violationem Privilegij? Potuit puer ordinari vixdum viginti quin{illeg}|an|nos natus & id factione tumultuantis populi, reluctantibus plurimum ordinatoribus, & tamen nemo inveniri ejusdem sententiæ cum ordinatoribus probus inveniri qui facinus dolerent, nemo prorsus ejusdem sententiæ cum ordinatoribus? Imò alij verò non \tantum/ Ordinatores \diu {plurum} reluctati sed {sic}/ sed et alij quamplurimi Athanasium aversatio sunt ita eum ut sedis invasorum excommunicarunt, & facta est inde dissentio gravis, ita ut quæ sedari non posset antequam Imperator ipse Episcopos utrius partis evocaret & tam donis et muneribus |deliniret| quam verborum lenocinijs. Audi igitur Eusebianis igitur hæc objicientibus, audi quam probe respondent Ægyptij. < text from f 140r resumes > Sed hic S|e|xclusis de catholica ecclesia istis quotquot Athanasium vel ob calumnias Ario illatus vel ob violentiam electionem aut \&/ scelera aversati sunt, propriam tantum factionem vocant Ecclesiam universam, & quia horum nemo Athanasium aversatus esset, Eusebianos reprehendunt ut falsos accusatores, quasi hi dixissent illos \ordinationem/ ipsos, qui per vim effecerant ut Athanasius ordinaretur, eundem ejusdem ordinationem \ejus/ lu|x|gisse. Et quamvis ex hac ordinatione tanta per totam Ægyptum consecuta fuerint dissidia ut Constantin{illeg}|u|s Epsicopos litigantes ad se vocaret, contentionis se judicem præteret & ac donis muneribus placaret \ipse rem minimè negligendam putarit/ hi tamen quia multi anni jam elapsi fuerant, & Ecclesiæ Occidentalis ad aliæ ad quos mittebant hanc epistolam longinquæ erant & res Ægyptiorum minime callebant, tam tam illa omnem illam contention disputationem contentionem silentine alto involvunt silentio quasi de ordinatione Athanasij loquuntur sunt \uuntur/ quasi tranquillissima & {illeg} Christianis omnibus gratissima fuisset. Ex his Viderit Lector quanta fides in cæteris debeatur huic Synodo.

Posthæc a{illeg} Concilium Tyri {illeg} transeunt Ægyptij & |imprimis| hoc reprehendunt quod Dionysius Comes in eo præ cum militibus in eo præsidebat Eusebius Georgius cæteri alij \Patres/ de alijs at alijs criminibus notam censuramab Ægyptijs passi sunt: quodComes cum militu|ib|us præsidebat in Concilio & loquendi \id est cavillandi et rixandi/ libertatem Epis {illeg}nebat tollebat. sed sed|i|psos pôtius culpare debuerint, qui per invictam petulantiam et rixandi tumultuandi studium quod jam ante se infames reddierant apud Orientales, ita ut hi necessitate quadam <141r> compulsi fuerint modestiæ inspectatorem ab Imperatore postulare.

Deinde {quod}{illeg} de Arsenio verba facientes, dicunt hunc in vivis esse & communionem illorum exoptare, & ne alia expe{illeg}|ctare| testimonia quod viverit, sed ipsum hoc confessum esse, proprijs literis ad Athanasium scribendo. Deinde quamvis ex his pateat eos nec vidisse Arsenium ne aliud habuisse argumentum præter illo Epistolam ijs literas ejus quod viveret, affirmant tamen Arsenium sub omnium oculos productum esse vivim & apert{illeg}|e| calumnias Eusebianorum reprehendentem, quasi per literas scilicet quæ sub omnium oculos productæ erant. Imò virt vi harum literarum addunt postea Arsenium quo tempore Imperator causam primum {ad} judicabat et deinceps, inter se fuisse {illeg} \v{illeg}m \v{illeg}/ \extitisse:// vi, inquam, {illeg} l|h|arum literarum, nam si \revera/ nosset|n|t ubinam gentium esset, evocassent eum & vivum ostentassent jam vero e{illeg} contra scribunt quod Arsenius μεθ' ἡμῶν ἔυχεται συνάγεσται nobiscum communione con{illeg}|j|ungi exoptat, & literas citando in quibus hoc exoptabat addunt eum ουκ ἄλλας ἀναμένειν μαρτυρίας ἵνα ζῶν φανῇ non alia \expectare/ testimonia quod in vivis esset. Quæ uti neutiquam dixissent si A ne epistolam ab Eusebianis repudiatam {illeg} omninò citassent si si At Arsenius votum communicandi cum eis explevissent unquam, vel illo ipso aliud quodvis quod præt alio quovis præter literas istas indicio se viv{illeg}|ere| demonstrasset. Imo literas ob quas Eubebiani {sic} ut fictas dudum i{illeg}|mpro|baverant, neutiquam citassent sed Asenium {sic} ipsum |in testimonium quod Arsenius viverit sed e contra| si nossent ubinam gentium \Arsenius/ esset evacassent, & {evocare} omnibus ostentassent omni vind vindict|a|ssent literas istas a cavillationibus Eusebianorum & evocando Arsenium & ostentando. Hoc enim factu facilius fuisset quam octoginta epsicopos congregare, & hoc unico Athanasium \{plane}/ satis vindicassent & confusis Eusebianis liti finem imposuissent. Imò Sed tantum abfuit ut hoc facerent, ut e contra, postulantibus ut Arsenium|s| quem in vivis esse totias jactabant in medium tandem produceretur <142r> respondent Arsenium non alia expectare testimonia quod in vivis esset præter literas quibus id pridem perscri indicaverat Athanasi{illeg}|o|. Perp|s|picuum|s| enim verborum istorum scopus est ut Le ijsdem Lectores docerentur non ali \expectare/ testimonia expectare sed literis isits acquiescere vel defectu aliorum petere testimonia vel defectu aliorum fluctuare sed literis istis tanquam sufficienti testimonio acquiescere. Hinc igitur viderit iterum Lector quali cum studio hi Ægyptij Athanasium defenderint. Etenim si Arsenium hi causam Athanasij non quomodocum defendendam sed cum {illeg} judicio & æquitate dijudico discutiendam suscepissent,



Proxime|o| loco describe Ægyptij, describentes quomodo Athanasius Tyro fugiens postulavit ab Imperatore ut ipse causam audiret, dicunt quod Eusebiani {illeg}|ubi| Constantinopolim venissent, nihil inter accusandum, de objecti Tyri criminibus meminere sed frumentum ab Athanasio naves detentas calumniati sunt, eum gloriatum esse dixere quod frumenti deporationem ex Alexandria Constantinopolim impedire <143r> posset. At{illeg} quisquam mortalium crediderit Constantinum irato an{illeg}|i|mo Eusebinano Patres Tyrios ad se vocasse ut rationem gestorum redderent & Con Consilium insuper indixe|i|sse \Constantinopoli/ ut ipse denuò causam audiret Athanasij audiret & ac inter hunc et patres Tyrios judicaret, et tamen ubi Concilium /Concilium\ novum convenit & ac e Tyrijs patribus aliqui advenere qui rationem gestorem redderent; ne verbum quidem de gestis istis exegisse sed audita nova quadam & prorsus ridicula accul|s|atione, Athanasium sine ulteriori rerum examinatione protines in Exilium misisse? NeEusebiani tam stolidi erant ut accusationem tam ridiculam confingerent, neImperator tam animo imbecilli ut vel isti \accusationi/ acquieseceret vel {illeg} \in/ gesta Tyria post tantos apparatus non inquieret prætermitteret. Sed Ægyptij potius \hæc finxere/ quibus Imperationis judicium e{illeg} eludere{illeg} & simul ter Eusebianos tergiversationis & f{illeg}s|s|tæ accusationis insimulare possent. Audiamum|s| enim quid Sardicensis Orientalium Synodus hac de re scribit. In Athanasium. inquiunt, dignam pro criminibus sententiam dicunt [patres:] propter quod Tyro fugiens Imperatorem appellat. Audit etiam Imperator, qui interrogatione habita, omnia ejus flagitia recognosces, sua illum sent{illeg}|e|ntia in exilium deportavit. Hoc testimonium verum esse, per \non tantum auctoritas patrū sed et/ ipsa rei ratio, præter actoritatem tot |tot| istorum confirmat: q|Q|ui|a|lis vero fuerit accusatio de frumento non facile est statuere. Nam probabile est aliqualem fuisse sed Ægyptios corrupta relatione ridiculam reddidisse quo falsa videretur.

<144r>

{illeg}|E|x his igitur satis constat, ut opinor dev ingens devotio populi in cultum sanctor|s|um. Iam Adjiciam et Articulum fidei hoc nomine in symbolum Apostolicum hoc ipso fere tempore introductum \Tanto scilicet impetu mundus in has superstitiones deflixit/. Intelligo Articulum de c|C|ommunione sanctorū Nam Articulus iste in nullo prorsus sumbolo ante annum 400 reperitur, non in symbolo \Nicæno illove Alexandri ne in illo/ Eusebij in conccilio {illeg} \Patribus/ Nicæna|i| oblato non in symbolis|o| Alexandri \quod/ Arij|u||s| et Euzoj|u||s| \ob{illeg}|tu|larunt/ Constantino dato nec in illo Marcell{illeg}|i| dato Romæno Pontfici, non in symbolo ab Epiphanio in Anchoratu conservatis aut in Hierosolymitano illo quod Cyrillus exposuit. Non in Constantionopolitano, nec in Aquilciensi \in/ quod Ruffinus expositionem scripsit. Nec |Qun {sic}| \et idem/ in multis symbolis post annum 400 recitatis deest, ut in Africano illo per Augustinum (De fide et Symp|b|olo) exposito, nec in eo quod Maximus Taurinensis recitat. {Nec} i|I|n sermonibus Chrysologi nec i|I|n quatuor libris de symbolo ad Cathechumenos {ad} /quos\ Augustino trivuunt, aut i|I|n 119 Serm de Temp. ubi symbolum sine hoc a|A|rticulo recitatur. Non i|I|n illo quod Charisij{illeg} \quod/ Ephesino Concilio oblatum est Nec \&/ i|I|n \ambabus/ expositione|i|bꝰ alter utra \earum/ qua Chrysostomi|o| {illeg}i|tra|buuntur. Antiquissima ejus mentio est quantum scio est in symbolo \illo in quod/ Eusebij|u||s| Gallicanis Hom 10. commentatus est: adeo hoc circiter tempore, hoc est circa annum 420 vel 430 ar{illeg}|t|iculus iste in nonnulla symbola primùm cœpit inseri, licet multi forte anni deinceps effluxerit|n|t antequam. {illeg}\a/ in symbolis {illeg}er saliter reciperetur ubi, in sereretut|r| \passim talia symbola ab/ omnes|ib||us| reciperètur. \Idem/ |In 115 & 181 Serm de Temp. apud Augustinum commemoratur, et in Paschacij symbolo lib. 1 c. 1.|

Iam verò quali Articulum hunc \in sensu primario respicere sanctos defunctos adeo/ a {illeg} doctrina de \intercessione &/ invocatione sanctorum originem cœpisse clarum est ab|ex| eorum explicationibus commentarijs qui hoc ipso sæculo vixerunt symbolum quo Articulus iste in symbola receptus est. Et imprimis ex Commentario \præfato\i/ Eusebij, quod sic se habet. Credamus et Sanctorum communionem: sed sanctos non tam pro dei parte quam pro Dei honore veneramur. – Colamus in sanctij timorem et amorem Dei, non divinitatem {illeg}|D|ei. Colamus merita, non quæ de proprio habent, sed quæ accipere <145r> pro devotione meruerunt. Dignè ita venerandi sunt, dum Dei nobij cultum & futuræ vitæg dederium contemptu mortis insinuant. Similiter quidam apud D. Augustinum Serm{illeg} 181 de tempore: Sanctorum. inquit, communionem, id est, cum illis sanctis qui in hac quam suscepimus fide defuncti sunt, societate et spei communione tenemur. Si igitur cum sanctis in æterna vita communionem habere volumus de initatione eorum cogitemus. Debent enim in nobis aliquid recognoscere de suis virtutibus ut pro nobij d{illeg}|i|gnentur domino su{illeg}|p|plicare, &. Sic et in p|P|ræfat. Pass. S. Perpetuæ. Et qui nunc cognoscitis per auditum communionem habeati{illeg}|s| cum sanctis Martyribus & per illos cum Domino Iesu Christo. H{oc}|is| etiam referre licet quæ affine est quod Augustinus (De \De/ (Civit. Dei lib. 20, c. 9.) \lib 20 De Civit. Dei c. 9./ de regno sanctorum quod in Apocalypsi c 20 memoratum Apoc. 20 docet. Nam {illeg} \ubi/ regnum istud \Apoc 20/ de Ecclesia præsenti et judicium sanctis datum de potestate clavium exponens|suer||at|, sic pergit: Et anima occisorum propter testimonium Iesu et propter verbum Dei regnaverunt cum Iesu mille annis; animæ scilicet martyrum nondum sibi corporibus suis redditis. Ne enim priorum animæ mortuorum separantur ab Ecclesia, quæ etiam nunc est regnum christi. Alioqui nec ad Altare Dei fieret eorum memoria in communicatione corporis Christi & Regnat ita cum christo nunc primum Ecclesia ni vivis et mortius Augustinus De Civ. Dei l 20. c. 9

Delineavi jam statum horum temporum quod cultum sanctorum, sed \antequam huic capiti finem impono/ e re erit alid|q|uid de temporum limite præciso præciso temporis {illeg} Chronologiam harum innovationum quantum liceat præcise statuere. Et forte non multum errab a veritate haud erit alienum si statuamus eas natas sub mortem Constantij, universales evasisse ante Conciliū Constantinop. et \sub mortem Theodosij/ ad ἀκμην pervenisse. Tertia limitatio ex e Priman limitationem supra insinuavimus. Sed cùm Romana Ecclesia ex una parte et Reformati ex altere hunc cultum a temporibus Apostolorum derivare conentur; & Ecclesiæ Reformatæ ex altera parte originem ejus <146r> ad annum 400 circiter rejiant Imperium Theodosij ab his malu|is| purgare studentes: perpendenta eirit utra sententia.

Et quidem quod illam Pontificiorum {hoc} fortendum est quod Christianos ante tempora Constantini ad Sepulchra martyrium crebrò convenisse, ibi deum coluisse, imo et martyres si no s{illeg}|i| non nominatim, saltem generaliter \honoris causa/ comme morasse. Ne hujus consuetudinis origo cognite est \nota est/ innotuit. Quo At matre|yr|es {sic} ant{illeg} ab ijs invocatos fuisse prorsus nego aut ve|i|rtutes nescio quas \miraculosas/ reliquijs eorem tributas, prorsus nego. Citat quidem Bellarminus Eusebium Pamf|p|hili Præp (lib 13 Præp Evangel c 7) his verbis. Hæ nos, inquit, Eusebius, quotidie factitamus qui veræ pietatis milites, ut Dei amicos honorantes, ad monumenta quo illorum accedimus  ipsis facimus tanquam visis sanctis, quorum intercessione ad Deum non parum juvari profitemur. Ita Bellarminus. et|A|t locus verè recte redditus sic se habet. Hæc autem (de offiicijs erga Heroes loquitur) in hominum deo charissimorum \exitum/ ἁρμόζει bene conveniunt, quos vero|a| pietatis milites jure appela{illeg}ris. ὅθην καὶ ἠπὶ τὰς θήκας ἀυτ|ω|ν ἤθ|ο|ς ἡμῖν παρῖήναι, καὶ τὰς ἐυχὰς παρὰ τάυταις ποεῖσθαι, τιμᾷν τε τὰς μακαρίας ἀυτῶν ψυχὰς Nam \Vnde/ et \ad/ eorum sepulchra celebrare \f{illeg} convenire/, & preces ibi fundere & beatas illorum animas honorare consuevimus.

Ad Pontificiorum propositum \haud/ magis facit|u||nt| quæ ex Iustino et Cypriano adducantur. Iustinus enim uti \quidem/ Apolog 2 pag 2 contra dicit: {illeg} Deum & Christum & Angelorum cætum at spiritum propheticum venerari σεβόμεθα καὶ προσχυνοῦμεν veneramur et colimus. sed non dicit [se colere Angelos per invocationem aut Deum coluere precibus, angelorum cætū honore et veneratione. Nam siquis aliquid amplius in inferre vult æque potest inferre christianos cætum angelorum supremo cultu veneratos fuisse quod absit.] sed non dicit: {veneramur} invocamus, aut simili cultu colimus. Certe angelos quo Deum. Certè Angelorum cætus in honore et veneratione habendus est, et Iustinus plus voluisse non constat potest hinc inferri.

< insertion from f 145v >

Originem conveniendi in Cæmiterijs ad precandum & celebranda divina mysteria difficile est describere. Cæ|e|\r/ter apud primos Christianos qui e Iudæeis convertebantur aliud erat Cæmiterium sive locus c|s|epulturæ, aliud Ecclesia sive locus conventuum. Nam illa|i|m zelum habebant in legem et Apostoli indulgebant isti zelo quantum licerat. sub lege autem mortui|e| non sepeliebantur in locis Deo dicatis. Imo apud omnes christianos Ecclesias sub initio diversas fuisse a Cæmeterijs e{x} haud difficulter colligitur ex {Cle} constitutionibus quæ Clementi tribuuntur lib 8. c 12 ubi dicitur                                                                      Eucharistiam offerte in Ecclesijs vestris et in cæmiterijs. Hactenus igitur aliud erat Cæmiterium aliud Ecclesia, et licet ecclesi sacra jam cœpissent peragi in Cæmeterijs æqua|e| ac in Ecclesijs, tam rem aliter fuisse sub initio ubi ha{illeg} \hæc/ nomina inponebantur hi locis satis collagi \ostenditur/ tur ex \ipsa/ significatione nominum: Ecclesia significante locum concursus\ventur|s|um {sic}/ &Cæmeterio locum sepulturæ. Dic enim sodes cur hæc dicerentur loca conventurem, illa loca sepulturæ si non diversis usibus per nomina significatis inser {illeg}|s|ub initio inservirent? Sed unde igitur, rogitabis, Cæmeteria tam subita|o| converta|si| \potuerunt/ in Ecclesias? Dicam breviter. Ex persecutionibus. Hisce numerum martyrum ubi orevit indies, & cum numero commemoratio passionum, qua et auctum est \{puta}/ desiderium visendi sepulchra. Præterea ubi metu Persecutorum \Christiani/ non auderent convenire in locis solemnioribus, ad sacra peragenda quærebant latebras quasvis et loca minus susputa qualia erant Cæmiteria. Quibus in loca orationum aliquando conversis non mirum est si usus per repetitas persecutiones {illeg}|p|er studium \et pietatum/ martyres inde|i|es crevit donec ita ut his in Ecclesias conversis, illæ prioris generis quoties a Tyrannis subverterentur neg non amplius resugerent neglectæ jacerent donec tandem nullæ remanserint. Hæc non sunt a ratione aliena. Num ita se res habuit penes alios esto judicium.

Postquam Cæmiteria in Ecclesias conversa sunt, res longius progreditur, et ipsa sepulchra convertuntur in Ataria. Nam Fælix Papa circa annum 270 constituit super sepulchra Martyrum Missus celebrari. Anastas

< text from f 146r resumes >

Haud majoris momenti est quod Cyprianus

<147r>

Addunctur et alia quædam in loca ne

Adducuntur præterea \ex Patribus ante Nicænij/ hæc loca. Sicut illa (Eva) seducta est ut effugeret Deum sic hæc (Maria) suasa est obedire Deo ut Virginis Evæ, virgo Maria fieret advocata. Iræ|e|næus l 5 cont Hær. ultra medium. Siquis hinc nostûm prior divina dignationis celeritate præcesserit, perseveret apud Deum nostra dilectio, pro fratribus et sororibus nostris apud me|i|sericoridā patris non cesset Oratio. Cyrian. l. 1. epist. 1. Deum & ejus filium qui venit et nos hæc docuit & & aliorum se
quentium se|i|milium bonorū angelorum exer|c|itum & spiritum propheticum σεβόμετα καὶ προσκυνοῦμεν veneramur & Maria dicitur Advocata \Eva/ |Eva non in statu mortij sed in hac vita| < insertion from f 146v > non in statu mortis sed in in hac vita. Illa in hac vita statum {rep} propter obedientiam selecta est ut status quam Eva in hae vita perdiderat. Man non respectu intercessionis – < text from f 147r resumes > non respectu intercessionis cujusvis per obedientiam suam meruit ex ea enim salutem Eva & medelam lapsûs Evæ ex ea nasceretur Sed quod per obedientiam meruit ut Christus \ex ea/ in medelam lapsus Evæ \{mortalis}/ nasceretur. Nam advocata est \si non proprie saltem figurate dici potest/ quæ alteri coram Iudice tam faste|i|s quam verbis opem fert. Nec potuit locus ante natam doctrinam de interessione sanctorum aliter interpretari exponi. Si{illeg} autem interpret exp sensus hic duri jam durior videatur, sciendū Si textus græcus extaret forte res planior evadert, nam Latin{illeg}|a| interpretatio pleris in locis durissima est, ita ut ex natura rerum magis quam ex critica significatione verborum \sensus/ sæpenumero determinandus sit. In secundo {illeg} loco quid si Cyprianes crediderit defunctos memoriam retinere eorum quæ in hac vita gesta fuerant et eatenus pro nobis fratribus quos in vivis reliquerant apud Deum intercedere posse aut pro Ecclesia \militante/ preces generaliter fundere? Hujusmodi sententia non temerè reprehenda est. Sed quid hoc ad in vocationem sanctorum? Sic amicus|m| p{illeg}|er|egre profecturum rogarem ut mei in precibus reminisceretur, si \ab/ angelum|o| colloquente idem postularem, an {illeg} ideo sequeretur amicum angelum ve abscentem \post discessem/ invocare licert? \an inde {colligemur} me absentes invocare?/ Nihil prorsus igitur istud Cypriani ad rem facit. {illeg}|D|eni in illo Iustini sequ non dicitur quali cultûs genere Christiani angulos prosescuti {sic} sunt. Si locus ille rige|i|de exponatur, colebant angelos ut Deos, nam <148r> cum christianis a Gentilibus Athci dicerentur, Istinus respondet eos non Atheos esse quia colunt Deum supremum & filium ejus & cætum Angelorum at sptum prophetium. Igitur angelos inter Deos christianorum numerat si verba ejus rigidè exponenda sint. {illeg} Non sunt igitur rigide exponenti|d|a, sed fatendū est qd Iustinus contra Gentiles rerum ignaros \disputans/ minus {cante} /præcise\ locutus sit ne aliquid amplius dicere voluisse quam quod Christian{illeg}|{n}|i Deum et filium & cætum angelorum & sptū proph. {illeg} ut supernas potestates agnoscebant & honore ac {illeg} reverentia cultuve singulis congruente prosecuti sunt. Quine{illeg}|{illeg}|o locus iste contra Pontificios facit. Nam cum Iustinus \in plenam defensionem christianorum/ potestatis \omnes/ superiores quas Christiani \tunc/ agnoscebant \in plenam defensionem christianorum/ enumerare volu{illeg}|erit|, omisit prorsus spiritus & defunctorum \spiritum/ Martyres|um| & aliorum sanctorum spiritus spiritus.

Hæc pauca ejum \ea vel futilia/ vel false \corrupte/ citata abb add{illeg}|ffer|untur a Pontificijs ex scriptoribus primorum trecentorum annorum a|i|n defensionem cultus invocationis sanctorum, cum interea scriptores {illeg} post tempora Iuliana|i| hujusmodi testimonijs \luculentisse|i| mis/ maximè scateant quod satis est ad ostendum diversitatem temporum.

Idem ostendi posset ex \dubijs & aliquando/ contrarijs sententijs scriptorum \eorum qui scri/pserunt antequam hæc doctrina fui ge{illeg}|neraliter| recepta et in mentibus hominum prorsus confirmata fuit. Cujusmodi sunt testim quæ Ambrosius nonnullis in locis scripsit hæc Ambrosij est illud Ambrosij ubi Nazianzeni {illeg} {illeg}|O|ratione in Aulianū ubi Constantius|m| (quem beatum prædicat) invocat h{illeg}|a|c lima|i|tatione Siquis mortuis sensus est. Sic et Ambrosius sub primis |initio| Episcopatus {illeg} nonnulla protulit directè contra cultum sanctorum facientia ut supra retulimus, & Epiphanius itidem in libris de hæresibus quos anno 376 circiter edidit huic sententiæ magis \non ita favere quam/ impugnare quam fav videtur & Athanasius in libris quos ante tempora Iuliani scripsit contrariam prodidit sententiam.

<149r>

Deni Iulianos Imperator, apud Cyrillum lib 1{illeg} 8 contr. Iulian. ultra \ante ultra/ medium sic accusat Christian{illeg}|o|s sui temporis quod multos infelices homines colerent. Dein lib 10 ante medium, sic pergit hunc cultum explicare

< insertion from f 148v >

Sed et ex eo idem ostenditur quod Christiani pri{illeg}orum fæculorum [141] < insertion from the top of f 148v > ✝ Sine legalibus observationibus convenite in cæmeterijs ad legendum sacros libros & canendum psalmos pro mortuis martyribus & sanctis omnibus qui a sæculo fuerunt ac pro fratribus vestris qui in domino mortui sunt. Clem. Constitut. lib. 6, c. 30. Offerimus tibi pro omnibus sanctis, qui a sæculo tibi placuerunt, Patriarchis, Prophetis, Iustis, Apostolis, Martyribus, confessoribus, Episcop{illeg}|i|s, Presbyte <151r> teris, Diaconis, – Laicis &c. Clem. Constitut. l 8. c 12. < text from f 148v resumes > pro omnibus in Domino defunctis orarunt \quod non fecissent, si aliquos ut Patronos colendos \esse/ & invocandos {illeg} puta{illeg}|ss|et/, nam post ortam sanctorū2 invocationem1 cessarunt orationes pro maryribus & sanctis invocatis \sanctis illis quos invocabant/ tanquam superfluæ [& d{illeg} martyrum {illeg} honore \dignitate talium sanctorum/ derogantes neutiquam accommodatæ.] et incongruæ. Illos \Martyres omnes/ prædicabant fæliciores quàm qui nostris orationibus indigerent, & pro solis

Ex eo etiam {status} idem convincitur quod miraculorū q{illeg} sepulchrali{illeg}|ū| quibus hic cultus