Theological Notes (part 1)
venit ad eum in Cana Vir nobilis de Capernaum & salutem impetrat filio ægrotanti filio. Ioan 4.47. Postea pergit de \Capernaum {illeg}/ urbem propria Nazareth, & in Nazareth die Sabbati docens, ait: Dicetis, Quanta audivimus facta in Capernaum fac hic in patria tua. A suis autem pulsus relinquit \relicta civitate propria/ Nazareth {et venit ad} \venit et habitavit in civitate/ Capernaum reversus ibi habitati ac \ac/ docet eos diebus sabbati, Luc 4.16, 23, 31 Matth 4.13 \Luc 4.31/. Dein relicta Capernaum per alias urbes prædicando transit Luc 4.43 imò per omnem Galilæam, docens in Synagogis & operans mirabilia, exijtqꝫ fama ejus per omnem Syriam Matt 4.24. Dum verò tot{illeg}ta geruntur per tanta ge{runt}|ssit|{ur} proculdubio {illeg}rant quatuor menses et ultra ex quo ven{illeg} Galilæam, adeoqꝫ pascha secundam cum messe \sua/ jam p{arat}eri{illeg}|erat|. erat
3. Ex occasione verò Pascha|æ|tis illius, populi Iesum secuti sunt non tantum de Galilæa sed etiam de Ierusalem ac Iudæa Matt 4.25. Et æstate jam facta sermonem habet is in monte, jubens considerare lilia agri Matt 6.28. In agro consistens jubet considerare quæ sub oculis erant, dicitqꝫ ea hodiè esse \✝[1] in agro/ cras in clibanum mitti, \Luc 12.28/ quasi adesset metendi tempus metendi gramina. |Aliam item ex tempestate fructum perabylem {illeg} simul edit. A fructibus, ait, falsorum prophetarum cognoscetis eos. Nunquid colligunt de spinis uvas aut de tribulis ficus? Sic omnis arbor bona &c. Mat 7. Florebant igitur jam lilia et fructus erant maturi.| Ex eodem tempore facit Christus ea omnia quæ Matthæi capite 8, 9, 10, & 11 describuntur usqꝫ ad messem sequentem quando discipuli ejus vellebant spicas Matt 12.1 & comedebant fricantes manibus Luc 6.1 idqꝫ Sabbato δευτεροπρώτω (ib.)[2] Quo nomine a sabbatum quod {illeg} |dies septimus a Pascha significatur. Hic enim Sabbatum erat in quò quod erat secundum erat respectu festi Paschæ, primum verò respectu \{illorum}/ septem sabbatorū septem {illeg} \quorum {minimum} {illeg}/ Pentecostem {illeg} \Levit 23.15, 16/, primum hoc Sabbatorum {illeg}| maniam Paschatis {illeg} {illeg} a δευτερα του πασχα usqꝫ ad festum Pentecostes numerabant Iudæi septimanas septem, a |δευτέρα illa denominantes| ({illeg} (ut bene notat Scaliger) δευτερόπρωτον, δευτεροδεύτερον, δευτεροτριτον &c, et in \{illeg}/ denominantes sabbata quæ in septimanas illas incidebant. Hæc igitur tempestate Pascha igitur jam tertiam erat et Christus \festum celebrans/ consistebat Hierosolymis. Et inde est quod Pharisæi proximo sabbato de eo occidendo consultabant. Matt. 12.14. Hierosolymitani enim erant qui conspirabant in ejus cum Christum.
4 Is igitur cognita eorum conspiratione se inde subducit et in Galilæ ex eo tempore in Galilæa reperitur Matt 12.15 & 13.1, 54 &14.13, 54 faciens ea omnia quæ Matthæus deinceps capite 12, 13 & 14 describit. Quibus completis instabat Pascha quartum \novam/ ut ex Ioannis Evangelio discimus. Namqꝫ miracula quinqꝫ panium et Christi ambulantis in mari quibus Matthæus claudit cap 14 fiebant uno die, et Ioannes cap 6.4 \eadem miracula recensens/ de eo die scribit quod Pascha tunc prope erat. Hoc erat igitur Pascha quartam.
{illeg}|5|. Quæ deinceps \igitur/ Matthæus \deinceps/ capite 15, et sequentibus usqꝫ \16, 17 & 18/ describit \gesta sunt/ ad anno septimo gesta sunt \sequenti/ usqꝫ ad Pascha quintum quo Christus passus est.
Vides itaqꝫ in \Evangelio/ Matthæo|i| res per quinqꝫ Paschat{illeg}|is| gestas describi. Et scias Matthæum æque ac Ioannem, qui non auditu tantum ut \✝[3] Marcus &/ Lucas &, ni fallor, Marcus, sed proprijs oculis historiam didicerant, omnia recto ordine secundum seriem temporum {illeg}{illeg}|dis|posuisse. Et quemadmodum Matthæus omnia fere omisit quæ \Christus/ durante Ioannis baptismo fecit, adeoqꝫ his describendis Ioannes per quatuor priora capita incubuit: sic quæ ex eo tempore per annos duos et amplius gesta sunt quia Matthæus Marcus et Lucas satis descripserant Ioannes omisit, vix quatuor dierum historiam per omne illud tempus complexus. Etenim e duorū annorum rebus gestis quas Matthæus a medio capitis quarti ad medium capitis decimi quarti copiose et serie continua prosequitur, Ioannes nihil attingit præter historiam assidentis ad Piscinam Bethesdæ, quæ quidem unico tantum capite comprehenditur. Dein ubi capite sequente (quod sextū est) gesta duorum dierum conscripserat, mittit quæ Paschat sequente & postea per annum dimidium gerebantur & ad \ultimum/ festum Tabernaculorum quod transitu {illeg} passioni proximum transit per saltum transit. Atqꝫ adeo \Itaqꝫ/ S|s|i demas caput quintum et sextum quibus historia quatu dierum tantum quatuor continetur; nihil nihil inter prædicationem Ioannis & ultimos sex menses prædicationis Christi desiderabuntur omnia. Quamobrem oscitanter agunt qui Paschat|s|e omnia in hoc Evangelio quærunt. Debet utrumqꝫ Evangelium conjungi ut historia plena habeatur. Aut, si placet, dum legis Matthæum, notes tempora gestorum ex Ioanne, & comparebunt paschata quinqꝫ.
Pascha secundum a primo distinguitur quod hoc contigit durante baptismo Ioannis, illud p{illeg}|o|stquam Ioannes in vinculis erat.
Tertium a secundo distinguitur necesse est nisi quis ea omnia quæ Matthæus a medio capitis quarti ad finem capitis undecimi describit, ad mensium trium quatuorve intervallum referenda cens{illeg}|ueri|t: quod meo judicio nimis absurdum {est}|foret|. Certè Christus in Matt 11.11, 20 dicendo quod A diebus Ioannis Baptistæ usqꝫ nunc regnum Cœlorum vim patitur et subinde exprobando civitates Chorazin Bethsaida Capernaum cæterasqꝫ in quibus operum suorum mirabilium partem maximam fecerat, significat plus temporis quam trium quatuorve mensium tunc fluxisse ex quo Ioannes \Christus ipse,/ \Præcursore/ in vincula conjectus|o|, cessaverat et ipse cœperat in Galilæa Pascha vero secundam instabat antequam cessabat Ioannes (Ioan 4.1, 35) ut et antequam Christus in urbibus illis incipiebat operari mirabilia Ioan. 4.35, 54. Ergo \ad{illeg} {illeg}qꝫ/ |prædicare, adeoqꝫ pascha secunda quæ instabat antequam cessabat {illeg} {illeg} Præcursor (Ioan 4.1, 35) ut et antequam Christus in urbibus illis incipiebat operari mirabilia Ioan 4. præterierat ubi Christus dicebat præcedentia| \&/ pascha ubi discipuli vellebant spicas, |(Matt 12)| quod|æ| \tunc/ instabat ubi Christus dicebat præcedentia, & eodem tempore contigisse expressè dicitur {illeg} Matt 12.1, quodqꝫ {tertium locum} quodqꝫ tertio loco supra numeravimus, revera tertiam erat ad minimum.
Porro quartam Pascha distinguitur a tertia non tantum per interpositionem gestorum in Galilæa, sed etiam hoc argumento. Christus ultimo festo Tabernaculorum conquestus est Iudæos quod Iudæi eum quærerent occidere eo quod hominem die Sabbati sanum fecerat. Ioan 7.19, 21, 23. Ille cujus gratia Iudæi eum quærebant occidere sanatus fuerat ad piscinam Bethesdæ die quodam festo superiore Ioan 5.10, 16, 17. \Nam Ioannes alium neminem commmemorat./ Christus autem et Iudæi proculdubio id in animo volvebant quod in eo genere \postremum/ novissime contigerat. Quare Pascha tertium ubi Iudæi ob alium quendam \in Synagoga/ die sabbati \a {illeg}:/ sanatum de Christo occidendo consu{illeg}|l|tabant (Matt 12.10, 14) non erat \inter/ festo|u|m illo|ū| \diem/ posterius \& ultimum festum Tabernaculorum intermedia/ adeoqꝫ cum Pascham illo Ioan. 6.4 quæd {sic} posterius erat \intermedia/ quodqꝫ quarto loco numerari coincidere non potest.
Deniqꝫ Pascha quintum a quarto illo distinguitur per interpositionem festi Tabernaculorum in Evangelio Ioannis. |Quinqꝫ igitur Paschata distinguuntur. Et qui Evangelium Matthæi evolverit, sentiet historiam ita per hæc|as| Paschate|s| in partes æuabiles dividi ut ubi sextam interponatur non repererit.|
Sect 4. De annis prædicationis Christi.
Vulgata est opinio Christum per tres annos et aliquot menses prædicasse. Et eo spectare {illeg} \putatur/ Parabola de Cultore Vineæ arborem ficus ad usqꝫ quartum annum colente. Luc 13.6. Opinionem itaqꝫ non reprehendo sed in eorum gratiam qui pro traditione Apostolica haberi volunt, subnoto potius quod computum juxta eandem si Apostolica sit inire debemus non a baptismo Christi ut faciunt recentiores sed ab exitu ministerij Præcursoris ut fecerunt viri Apostolici fecit sæculum Apostolicum a quo traditionem derivari volunt. Christus enim baptizatus erat a Ioanne {nut} non ut statim \plene/ aggrederetur ministerium suum sed ut Ioannis testimonio diuturno prius manifestaretur & via sterneretur ad minsterium quod post{illeg} \Præcursorem/ initurus erat. Baptizatus expectabat donec Præcursor ministerium suum implevisset. Sub exitu quidem minsterij illius |Initium aliquale habuit a baptismo suo. Tunc ad ministerium suum inunctus {sic} est a spiritu & ex inde miracula non̄ulla cœpit edere Et sub exitu ministerij Ioannis bap – – –| baptizabat quidem ut illa, sed quo magis populis manifestaretur: sed nondum prædicabat per synagogas et civitates, nondum edebat miraculæ \illa/ quotidiana quæ postea. Hactenus Præcursoris ministerio se conformormabat {sic} ut qui jam ab eo magis quam a proprijs operibus testimonium acciperet. Tandem ubi Præcursor in carcerem conjectus est, mutat agendi rationē et in Galilæam venient \plene/ aggreditur munus proproprium {sic}. Incipit enim per omnes regiones præm jam primum per civitates prædicare & miraculis innumeris confirmare doctrinam. Hoc ex Evangelio Ioannis colligimus ubi prima duo quæ Christus in Galilæa fecit miracula describuntur, quorum secundum factū est post completum ministerium Baptistæ. Clarius vero docent hos Matthæus Marcus et Lucas, omnia fere quæ Christus durante Ioannis minsterio gessit omittendo, & prædicationem ejus disertis verbis incipiendo ubi Ioanes {sic} in carcerem conjectus est et Chrstus venit in Galilæam, Matt 4.12, 17. Marc 1.14 Luc 4.14, 15. Exinde, inquit Matthæus, cœpit Iesus prædicare ac dicere Pœnitentiam agete &c. Ad eundem sensum Petrus: Vos scitis, ait, quod factum est verbum per universam Iudæam incipiens, a Galilæa{illeg} post Baptismum quod prædicavit Ioannes. \Non dicit post baptizatum Christum sed post baptismum quod prædicavit Ioannes/ Ipse item Christus prædicatione suam inde deducit. A diebus, inquit, Ioannis Baptistæ usqꝫ nunc regnum cœlorum vim patitur. Matt. 11.12. Eodem sensu Baptista sub exitu ministerij sui dixit: Illum oportet crescere me autem decrescere. Ioan. 3.30 \et ubi in carcerem conjectus \erat/ exeunte fama miraculorum Christi, mittit discipulos {illeg}|u|t rogarent quisnam esset. Christus vero nihil aliud respondet quā ut Ioannem de operibus jam editis certiorem facerent./ Deniqꝫ hinc est quod fama Ioannis durante ejus ministerio fere sola percrebuer|it|at ita ut Herodes alijqꝫ nonnulli \nihil/ de Christo nil audirent nisi post mortem Baptistæ, tunc vero crederent, Baptistam de mortuis resurrexisse. Cum evangelistis igitur et Petro incipe prædicationem2 Christi1 \proprie dictam/ ab exitu Ioannis Præcursoris et tres annos totidemqꝫ menses ad passionem circiter numberabit|s|.
Sect 5
De|Ch|ristum passum esse \aut/ anno Tiberij decimo nono, A.C. 33|, aut anno sequenti passum esse.|
Tiberius consentientibus Chronologis imperare cœpit 14 Kal. Sept. A.C. 14, die scilicet quadragesimo ante eclipsin Solis quæ contigit Sept. 27. Ergo decimus quintus annus ejus cœpit Aug 14 Kal Sept. A.C. 29|8|. Hoc anno cœpit baptismus Ioannis Luc. 3.1. Si et eodem \eodem/ anno \sequente/ baptizatus est Christus quintum Pascha quo passus est incidet in annū {illeg} Tiberij A.C. 39{illeg}. ‡ ‡ Citius incidere non potuit. Quod post annum sequentem non incidit probamus hi|o|c argumento. [Citius incidere non potuit. serius Quod non serius incidit probamus his argumentis. Ante Pascha \annum/ præcedentē/em\ incidere non potuit probamus quod non incidit post Pascha hunc annis|u|m.
<7r>1. Quoniam Christus baptizatus est non ut statim ministerium suum \plene/ obeundo finem imponeret ministerio Ioannis, sed ut durante Ioannis ministerio testimonio ejus manifestaretur universis, & Ioannes non alia de causa missus est quam ut hoc testimonium daret nec tamen ante baptismum Christi sciret qu Christus ei innotuit antequam baptizaretur: rationi consentaneum est Christum mature ad Ioannem venisse quo testimonium diuturnius acce|i|peret. Quid |enim| Ioannes diu missus esset ut baptizando testaretur antequam sciret quisnam esset de quo testimonium daret. Et præterea Christus, quod officij erat, non solebat negligere.
2. Christum natum esse annis quatuor ad minimum ante æram vulgarem \Deckerius/ Keplerus, et Petavius alijqꝫ abunde satis probarunt: ex Iosephi locis pluribus demonstrantes Herodem qui paullo {sic} post Christum natum obijt mortuum \esse/ annis quatuor aut saltem tribus ante æram illam. Igitur anno 15 Tiberij tempore Paschatis, {illeg}|A|.C. {illeg}|2|9 ineunte, Christus natus erat annos 32 & menses aliquot. Vis Christum postea baptizatum? Recedes nimis ab ætate annorum {illeg}|3|0 quam Lucas Christo baptismum suscipienti præter propter attribuit.
His adducor ut credam Christum anno primo ministerij Ioannis baptizatum. \Quo concesso consequens est eum/ adeoqꝫ crucifixum \esse/ anno 19 Tiberij. Quod insuper hoc argumento confirmo. Sed apud pleroqꝫ fortasse plus valebunt argumenta sequentia.]
Tiberius initio Imperij sui Valerium Gratū constituit Præsidem Syriæ Iudææ, & post annos undecim ei successorem dedit Pontium Pilatum. Hunc Vitellius Syriæ honore privavit suffecto Marcello, & Romam tandem misit: quo priusquam perveniret, \m{ensis} interpositis/ vita excessit Tiberius. Interim Vitellius ubi Pilatum deposuerat venit Hierosolyma tempore Pascha|æ|tis & in locum Caiphæ summi Pontificis subrogata Ionatham Anani filio {illeg} dein ubi \Pontificis filium. Eodem {mensem} ubi Dein {ub}i/ Antiochiam redierat literas a Tiberio accipit mandante ut cum Artabano Parthorum rege faceret. Multa deine inter {Artabanseni Aditellium} Herodem etiam Tiberium {illeg} |fœdus et amicitiam faceret. Eodem tempore Alani sollicitante Tiberio regnum Artabani invad{essent}\ebant/, et a subditis {illeg} \{enim procuram} Vitelli/ mox ei structæ in Vitellio convento ad Euphratem b ut Sidiæ. Quoniam \{illeg} enim/ collecto statim majori exercitu rebelles opprimit dein \{illeg} {illeg}tatibus {illeg} oblatas {pœni}/ conditiones {illeg} illius accepturum sua. Artabanus igitur cum T{illeg} \Agnianus/ datus obsidibus. Postea Ad{illeg} Postea| Vitellius a Tiberio jûbetur bellum Aretæ Arabum regi inferre. Is igitur exercitum contra Aretam ducens pergit una cum Herode Hierosolyma sacrificaturus in festivitate quæ instabat publica. Quo ubi ventum est honorifice exceptus hæsit ibi triduo & interim a Ionatha in fratrem ejus Theophilum pontificatum transtulit. Quarta autem die literis de obitu Tiberij acceptis populum sacramento adegit in fidem Caij novi principis & revocatas ex itinere copias in hyberna dimisit. Hæc Iosephus Antiq. l. 18. c. 6, 7. Imperavit autem Tiberius annos viginti duos & menses 7|s|eptem: quorū itaqꝫ annorum ultimo Marcellus erat Præses Iudææ, prioribus viginti et uno Gratus & Pilatus |(nimirum quot Gratus Pilatus et Marcellus Iudææ præfecturam tenebant circiter)|. |et| Obijt \insuper/ Tiberius Mart. 16. A.C. 37 ineunte An. Chr. 37. Et Pascha subsequens incidit in Apr. 20: ita ut a morte Tiberij ad Pascha illud dies fluxerint 35 ac die 37mo vel 38vo \circiter/ Vitellius postquam novum Pontificem creasset literas acceperit mortem Impereratoris {sic} annunciantes. Tot utiqꝫ \autem/ diebus nuncius publicus de Roma commode \facile/ venire potuit: Quoniam igitur Vitellius hoc Paschate Theophilum
[1] ✝ Luc 12.28
[2] Levit 23.8
[3] ✝ Vide quæ Papias de Marco habet apud Eusebiū Hist. Eccl. lib. 3. cap ult. Nempe Marcum non omnia recto ordine scripsisse quia non proprijs oculis sed auditu tantū didicerat.
