<1r>

In Gallijs præterea Sulpitius Severus Martini discipulus in Epistola ad Aurelium Diaconum, eodem die quo Martinus obijt, sic scripsit: non deerit nobis Martinus mihi crede non deerit: intererit de se sermocinantibus, adstabit orantibus, – et assidua benedictione nos proteget. Et paulo post de difficili in cælum ascensu sermonem faciens, addit: Spes tamen superest, illa sola, illa postrema, ut quod per nos obtinere non possumus saltem pro nobis orante de Martino mereamur. Ex hoc constare potest, quali Martinus religione discipulos suos instituebat: nec mirum cum ipse discipulus fuerit Hilarij Pictaviensi qui hanc superstitionem, ut supra explicui, inter primos prædicavit. Cùm itaqꝫ Martinus anno 362 quo Hilarius ab Oriente redijt, eum convenerit, & \monsterium {sic}/ iuxta urbem Pictaviensem fundans, ab eo tempore Monachismum in Gallias propagavit, pater existens omnium monachorum istius Provinciæ: \id/ argumento{illeg} satis valido {illeg} est Monachos omnes Gallicanos in hac superstitione ab initio insti in hac superstitione institutos fuisse. {Laici} autem hoc sæculo monachos tamquam Christianorum religiosissimos summa cum veneratione sequebantur \secuti fuere/.

|Ex abbatis satis constant status Italiæ et Galliæ. Hispaniarū pag seq.| < insertion from f 1v > Hispaniarum \verò/ similem fuisse statum Prudentius (Postea sacer qui \qui/ sæculo Theodosio Magno et filijs ejus scripsit) satis patefecit, dum Hymno in Fructuosum Augurium et Eulogium martyres Tarraconenses sic scribit

O triplex honor o triforme culmen

Quo nostræ caput excitatur urbis

Cunctis urbibus eminens Hiberis

Exultare tribus libet Patronis

Quorum præsidio foventur omnes

Terrarum populi Pyrenearum

[Circumstet chorus ex utroqꝫ sexu

Hæres virgo puer senex anicla

Vestrum psallite rite ffructuosum

Laudens Augurium resultet Hymnus

Mistis Eulogium modis coæquans

Reddamus paribus pares camœnas

Hinc aurata sonent in arce tecta

Blandum littoris extet inde murmur

Et carmen ficta fixiata pangant.]

Olim tempus erit ruente mundo

Quum te Tarraco Fructuosus acri

Solvet supplicio, tegens ab igni.

< insertion from higher up f 1v >

Confrequentant obsecrantes

Voce, votis, munere.

Exteri necnon et orbis

Huc colonus advenit.

Fama nam terras in omnes

Præcurrit proditrix

Hic patronos esse mundi

Quos precantes ambiant

Nemo puras hic rogando

ffrustra congessit preces, &c.

Prudentius in Martyres Hemiterium et Cheledonium.

Audit crede preces martyr prosperrimus omnes

Ratosqꝫ reddit, quas videt probabiles.

Pareo, complector tumulum, lachrymas quoqꝫ fundo,

Altar tepescit ore, saxum pectore. –

Audior, urbem adeo, dextris successibus utor

Domum revertor Cassianum prædico.

Prudent. in Cassianum mart.

Hæc sub Altari sita sempiterno

Lapsibus nostris veniam precatur

Turba –

Sterne te totam generosa sanctis

Civitas mecum tumulis, deinde

Mox resurgentes animas & artus tota sequeris.

Prudent. in martyres 18 Cæsaraugustanos.

< text from lower down f 1v resumes > < text from f 1r resumes >

Hactenus de partibus Europeis. Pro Africa loquatur Augustinus, pater Monachorum in ista regione. Ejus autem mens multis in locis proditur. Quæst. 109 in Exodū \ait/ Martyrum, inquit, sanctorum orationibus propitiatur Deus peccatis populi sui & Quæst. 149. Admonemur cum merita nostra nos gravant ne diligamur a Deo, relevari nos apud eum illorum meritis posse quos deus diligit. Sic et Enarrat. in Psal 88 sub finem: Natalia, \ait,/ sanctorum cum sobrietate celebrate et imitemur eos qui præcesserunt, & gaudeant pro vobis qui orant pro vobis. Insuper lib 7 de Baptismo contra Do <2r> natistas c. 1, Cyprianum invocat. Adjuvet, inquit, nos Cyprianus orationibus suis in istius carnis mortalitate tamquam in caliginosa nube laborantes, ut donante domino, quantum possumus, bona ejus imitemur. Eundem Cyprianum rursus invocat lib 5 c 17. Insuper libro de cura pro mortuis cap. 4 Non video, inquit, quod sit adjumentum mortuorum provisus sepeliendis corporibus apud memoriam sanctorum locus, nisi ad hoc ut dum recolant ubi sint reposita eorum quos diligunt corpora, ijsdem sanctis illos tanquam Patronis susceptos apud Dominum adjuvandos orando commendent. Adh{u}|o|c lib. 22 de Civ. Dei c. 8. narrat Augustinus inter alia miracula, Florentium quendam pauperem, ad viginti martyres quorum memoria apud Hipponenses celeberrima erat, clara voce ut vestiretur orasse, & mox discedentem vidisse grandem piscem palpitantem in littore in cujus ventriculo erat annulus aureus. Sic et Paulus quendam et postea Palladiam sororem, qui vehementi omnium membrorum tremore concussi erant, dicit, se præsente sanatos fuisse orando ad sanctum Martyrem Stephanum cujus memoria erat in eadem Vrbe: et plena erat, inquit, utroqꝫ die Ecclesia & populus universus, quod gestum erat aspiciens, ingentibus clamoribus exultabat. Ex quo sane \constat/ totam urbem Hipponensem hac labe jam infectam fuisse. His adde quod Faustus Manicheus in libro contra Manichæos Catholicos apud Augustinum lib 22 contra Faustum c 21, contra \has corruptiones/ Catholic{o}|i|s generaliter objiciebat has corruptiones. Sacrificia gentium, inquit, vertistis in Agapes, Idola in Martyres, quos votis similibus colitis defunctorum umbras vino placatis et dapibus: solennes gentium dies cum ipsis celebratis, ut Calendas et Solstitia: de vita certe mutastis nihil. <3r> Cui respondet Augustinus: Populus Christianus memorias martyrum religiosa solennitate concelebrat, et ad excitandam imitationem et ut meritis eorum consocietur atqꝫ orationibus adjuvetur: ita tamen ut nulli martyrum, sed ipsi Deo martyrum sacrificemus, quamvis in memorijs martyrum constituamus altaria. Et paulo post addit: Deo quidem in memorijs martyrum frequentissimè sacrificamus. ille Hæc Augustinus \Anno 396 circiter/ de universalitate Christianorum contra Faustum eos universaliter accusantem. Quid verò per Altaria et sarificia in memorijs martyrum intelligat: patet|r|e {illeg}|po|test ex praxi Christianorum hujus temporis. qui \Illi enim/ solebant Altaria super reliquias martyrum & in nomine eorum ad Deum erigere, & eosdem inter sacrificandum invocare. Vnde Augustinus in hoc loco ubi confessus est Christianos suas memorias martyrum religiosa solennitate concelebrare ut meritis eorum consociet|n|tur atqꝫ orationibus adjuventur: ne quis ideo putaret Altaria ubi hæ solennitates peragebantur, erigi ad martyres, addit ea erigi ad Deum in memorijs martyrum. Sic et tract: 84 in Ioan. Ideo quippe ad ipsam mensam, inquit, non sic eos [Mar sc. Martyres] commemoramus quemadmodum alios qui in pace requiescunt, ut etiam pro eis oremus, sed magis ut ipsi pro nobis orent. Item Serm 17 de verbis Apostoli: Habet, inquit, Ecclesiastica disciplina, quod fideles noverunt, cum martyres eo loco recitant ad Altare Dei ubi non pro ipsis oretur, pro cæteris autem defunctis oretur. Injuria est enim pro Martyre orare cujus nos debemus orationibus commendari. Igitur invocatio martyrum jam solenniter in cœna domini fieri jam cœperat, atqꝫ adeo in Ecclesia Africana æque generalis evaserat ac cœnæ istius participatio.

<4r>

Hoc etiam {illeg} Augustino notandum est, quod ille defendit hunc cultum eodem modo atqꝫ hodierni Pontificij. Præfatæ enim Objectioni Fausti, respondet se Martyres quidem colere at non latria. Eandem distinctionem \inter latriam et duliam/ repetit lib. 10 Civ. Dei c. 1. Et in Psal 96 objicientibus Ethnicis quod Christiani colerent Angelos, respondet similiter, et addit: Vtinam et vos illos colere velletis; facile enim ab ipsis disceretis non illos colere, id est, non colere ut Deos, sed ut sanctos.

Perlustravimus jam regiones Occidentis, sed ablatis scriptoribus hujus temporis rest adjiciamus \tamen/ sententiam Hieronymi, qui cum genere Occidentalis fuera|i|t & in Oriente per omne fere tempus Valentis Theodosij & filiorum ejus vitam egerit monasticam, utriusqꝫ Imperij mores satis calluit & pro utroqꝫ loqui potest. Ille autem ad Theodoram de marito defuncto, Epist. 29, ait: Ille jam securus et victor te aspicit de excelso & favet laboranti & juxta se locum præparat. Et in Epistola ad Paulam de obitu blæsillæ: Pro te, inquit, Dominum rogat, mihiqꝫ veniam impetrat peccatorum. In Epitaphio autem Paulæ: Vale, ait, ô Paula et cultoris tui ultimam senectutem orationibus juva. Fides et opera tua Christo te sociant, facilius quod postulas impetrabis. {Sed et} Hæc sunt particularia; in Epistola verò ad Marcellam [1] generaliter loquitur: Martyrum, ait, ubiqꝫ sepulchra veneramur, et sanctam favillam oculis apponentes, si liceat etiam ore contingimus. Præterea cum Vigilantius (solus ex occidentalibus homousianis quem lego cultum sanctorum impugnasse) ✝[2] Idolalatras vocaret martyrum cultores, et in libro quodam adversus eos, diceret |eos librum ederet: Hieronymus sic respondet ✝[3] Dicis Vigilanti|: Quid necesse est tanto honore <5r> non solum honorare, sed etiam adorare illud nescio quod quid quod in modico vasculo transferendo colis? Et rursum in eodem libro: Quid pulverem linteamine circundatum adorando oscularis? Et in consequentibus: Prope in ritum gentilium videmus sub prætextu religionis introductum in ecclesijs {illeg}: sole adhuc fulgente moles cereorum accendi et ubiqꝫ pulvisculum nescio quod in modico vasculo pretioso linteamine circundatum osculantes adorant deum, inquam Vigilantius hæc obijceret, Hieronymus respondet: \{illeg}/ {illeg} tamen | – – – – Dicis etiam| vel in sinu Abrahæ vel in loco refrigerij, vel subter Aram Dei animas Apostolorum et martyrum consedisset nec possent suis tumulis, & ubi voluerint, adesse præsentes: Cur, inquam, Vigilantius hæc objecerit, respondet Hieronymus. Tu Deo leges pones? Tu Apostolis vincula injicies, ut usqꝫ in diem judicij teneantur custodia, nec sint cum Domino suo de quibus scriptum est: sequuntur agnum quocunqꝫ vadit. Si agnus ubiqꝫ ergo & hi qui cum agno sunt ubiqꝫ esse credendi sunt. Et cum Diabolus et Dæmones toto vagentur in orbe & celeritate nimia ubiqꝫ præsentes sunt martyres post effusionem sanguinis sui arca opperiantur inclusi et inde exire non poterunt? Dicis in libello tuo quod dum vivimus mutuò pro nobis orare possumus, postquam autem mortui fuerimus nullius sit pro alio exaudienda oratio: præsertim cum martyres ultionem sui sanguinis obsecrantes impetrare non quiverint: Si Apostoli et martyres adhuc in corpore constituti possunt orare pro cæteris quando pro se adhuc debent esse solliciti, quanto magis post coronas victorias et triumphos? – Male facit ergo Romanus Episcopus qui super mortuorum hominum Petri et Pauli secundum nos ossa veneranda, secundum te vile pulvisculum, offert Domino sacrificia et tumumulos {sic} eorum \Christi/ arbitratur Chris altaria: <6r> Et non solum unius urbis sed totius orbis errant Episcopi qui Cauponem Vigilantium contemnentes ingrediuntur Basilicas mortuorum. – De Barathro pectoris tui cænosam sparcitiam evomens, audes dicere: Ergo cineres suos amant Animæ martyrum, et circummvolant {sic} eos, semperqꝫ præsentes, ne forte si aliquis peccator advenerit audire non possint. O portentum in terras ultimas deportandum. Rides de reliquijs Martyrum et cum auctore hujus hæreseos Eunomio. Ecclesijs Christi calumniam struis &c. Hæc est similia Hieronymus æstuanti animo & convit|c|ijs quamplurimis pro more Vigilantium adortus. Nam Epistola continuum convitium est ut secura \insolentissimus/ non possit emendare. |Tanto scilicet fervore hic ferebatur in cultum sanctorum.|

Ad objectionem \vero/ de cereis sole adhuc fulgente accensis, respondet Hieronymus id non fieri nisi ab ijs qui zelum habent præter scientiam, eosqꝫ propter devotionem non esse culpandos: at pace Hieronymi, Viri qui inter sapien doctissimos & sapientissimos numerabantur hoc ipsum factitabant. Nam Paulinus episcopus Nolanus, de hac {illeg} Natali 3 Felicis sic cum laude cultum hunc Felici exhibitum describit

Aurea, inquit, nunc niveis ornantur limina velis

Clara coronantur densis altaria lychnis,

Limina cer{e}|a|tis adolentur odora papyris,

Nocte dieqꝫ micant, sic non splendorqꝫ diei

Fulget, et ipsa dies cælesti illustris honore

Plus micat, innumeris lucem geminata lucernis.

<7r>

Animæ quidem triumphatorum Martyrum in cælesti nunc patria vitam agunt, agelorum {sic} choros intersitæ: eorum verò corpora non singula quidem singulis monumentis conduntur, sed ✝[4] civitates, oppida, paganisqꝫ conventus \et vici{illeg}/ hæc inter se sortitò partiti sunt, laborantibusqꝫ animis ac ægrotis corporibus salutares eos et servatores animarum atqꝫ corporum medicos appellant, et ut urbium custodes {et}|ac| locorum præsides venerantur: eorumqꝫ \[5] mediatione et/ intercessionibus apud Deum, per eos divina munera consequuntur. Sectis itaqꝫ eorum corporibus, integra tamen vis et gratia perseverat, et exiguæ illæ ac tantillæ reliquiæ toti nullasqꝫ in partes dissecto Martyri parem habet virtutem. Gratia enim quæ pollens vigensqꝫ persistit, petentibus dona distribuit, fidei supplicantium liberalitatem suam commensa. – Hi sunt igitur verè hominum duces, principes, propugnatores, custodes, per quos a nobis infortunia avertuntur, proculqꝫ arcentur quæ a dæmonibus inferuntur mala. – Dei{illeg}|n| tamen \Platonem/ et Hesiod{e}|u|m \aliosqꝫ/ citans, pergit: Quod si Poeta Hesiodus auxiliares custodesqꝫ mortalium eos vocat qui sanctè olim benéqꝫ vixerunt, eamqꝫ Poetæ hujus sententiam Philosophorum optimus \[Plato]/ adeo confirmavit ut eorum hominum sepulchra colenda esse atqꝫ adoranda censuerit; quid ita, quæso, boni viri [ad Græcos Paganos loquitur] quæ ipsi facimus accusatis? Nos enim pari modo eos qui illustri pietate viguerunt, proqꝫ ea jugulati ac cæsi sunt, & Auxiliares & Medicos nominamus: at non ✝[6] Dæmonas tamen: absit a nobis absit hic furor: sed amicos Dei fuisse fidelesqꝫ servos fuisse dicimus,[7] dicendi libertate maxima usos, certissimumqꝫ bonorum proventum nobis prænunciantes. – Posse autem sanctorum animas, vel cum extra corpus hoc fuerit|n|t, hominum curare negotia, Plato etiam \[Philosophus vester]/ in undecimo libro Legum libro affirmat, ut et Socrates. – At neqꝫ Socrates neqꝫ Philosophorum quisquam, Regumve, aut Imperatorum, tantos honores consecutus est quantos Martyres Christi consecutos videmus. Illorum sepulchra vix noscuntur. Martyrum <8r> vero templa conspicua cernuntur, magnitudineqꝫ præstantia, omni præterea ornatus genere variata, splendoremqꝫ quodammodo phulchritudinis suæ latè fundentia. Neqꝫ verò hæc per annum semel aut bis, aut quinquiès adventamus sed in eis sæpenumerò dies festos celebramus peragimus, sæpe diebus singulis eorum Martyrum Domino laudes hymnosqꝫ cantamus; & qui integra \sunt/, valetudine hanc sibi conservari, qui autem morbo quopiam conflictantur, hunc depelli petunt. Petunt et liberos qui his carent, et quæ steriles sunt rogant ut matres fiant: Qui donum adepti sunt, salvum id sibi servari postulant: Qui perigrinationem {sic} aliquam auspicantur petunt ab his petunt ut viæ sibi comites sint ducesqꝫ itineris: Et qui sospites redeunt gratias referunt: non illos adeuntes ut Deos sed tanquam divinos homines eos orantes, ✝[8] intercessoresqꝫ sibi ut esse velint postulantes. Quod verò votorum compotes fiant qui fideliter petunt, palam testantur illorum donaria, curationem indicantia. Alij enim oculorum, alij pedum, alij manuum simulachra \[in Templis]/ suspendunt, ex argento aurove confecta. — Philosophi quidem et Oratores oblivioni dati sunt, Imperatorum vero ac magnorum ducum ne nomina quidem pleriqꝫ hodie norunt: Martyrum autem nomina notiora sunt omnibus quàm \[9] amicorum et/ familiarium Quin et nascentibus filijs horum vocabula imponere student, securitatem inde ipsis tutelamqꝫ comparantes. Sed quid ego philosophos & Imperatores ducesqꝫ commemoro, cùm eorum quoqꝫ qui passim Dij ferebantur, memoriam e mente hominum aboleverint? Horum namqꝫ templa sic destructa sunt, ut ne figurarum quidem permanserit species, nec ararum formam hujus sæculi homines sciant: harum autem materia omnis Martyrum fanis dicata est. Suos enim mortuos dominus deus noster in templa pro dijs vestris induxit, ac illos quidem cassos vanosqꝫ reddidit, his autem honorem illorum attribuit. Pro Pandijs enim Diasijsqꝫ ac Dionysijs et alijs festis vestris, Petri et Pauli et Thomæ et Sergij et Marcelli et Leontiæ et Panteleemonis et Antonini et Mauritij aliorumqꝫ Martyrum solemnitates peraguntur. — Cùm igitur ex honore Martyribus delato quid utilitatis proveniat cernatis, fugite amici, dæmonum errorem, præviaqꝫ illorum face ac ductu viam capessite quæ ad Deum perducit.

<9r>

Hæc ex Theoderito plenius descripsi quod statum Christianorum hujus temporis clarissime \egregie/ exprimant. Iam verò ut ex his et alijs quæ in medium protuli status iste clariùs innotescat, lubet nonnulla adnotare: Et imprimis modum defendendi hunc cultum. Dixit Theoderitus Christianos non adire sanctos ut Deos sed ut Divinos homines orare. Sic et Hieronymus Epistola adv. Vigilantium: Quis o insanum caput aliquando Martyres adoravit? Quis hominem putavit Deum? Augustinus itidem (ut audivimus) distinguit inter Latriam et Duliam, dicitqꝫ perinde ut hodierni Pontificij dicitqꝫ se non colere martyres Latria. Et eodem forte sensu Epiphanius dicit sit Maria in honore colatur Deus, licet hoc minùs constet.

Quotetur præterea modus mos disecandi et distribuendi reliquias \Martyrum/ inter Ecclesias. {illeg} Sic Basilius distribuebat reliquias quadraginta Martyrum: unde ipse, Oratione in eosdem, dicit quod non in uno loco se clauserant sed in multis locis hospitio recepti multorum patrias ornaverant nec tamen separati sed inter se commixti. Sic etiam Orosius, ubi reliquias quasdem tanquam Stephani Martyris in Oriente modò detectas detulerat in Occidentem, distribuit eas inter Augustinum, Possidium, Evodium, Projectum, Lucillum ~ ~ aliosqꝫ Episcopos Africanos qui totidem Basilicas ijsdem mox ædificabant, ut ex Augustino ostendit ✝[10] Baronius. Easdem communicavit etiam cum a[11] Hispanis (Baron a et b[12] Gallis: unde Eusebius Gallicanus de|H|om. 3 de S. Stephano de his reliquijs agens, ait {illeg} ante rev \tunc (i.e./ antequam Deo revelante detegebantur,) unus \locus/ sepulchri odorum suavitatibus amœnus redditur, nunc a solis ortu, aromatibus virtutum totus orbis impletur. Eodem modo Ambrosium distribuisse \communicasse/ reliquias Ger <10r> vasij et Protasij {illeg} vel alicubi legisse. \cum Episcopis Italiæ, Galliæ, Africæ et Norici, Baronius (an. 387. §42) e diversorum scriptis docet/. Sed Theoderitus loco citato satis insinuat hanc praxin distribuendi reliquias universalem fuisse: O Martyrum, inquit, corpora non singula quidem singulis monumentis conduntur; sed civitates et vicus hæc inter se sortitò partiti sunt.

[13] [Adnotanda est præterea etiam ingens multiplicatio sanctorum]. {illeg} Nam populus non solum colebat eos quorum sepulchra a temporibus persecutionum nota servabant, sed \et/ innumeros alios Monachi quotidie tanquam per somnia sibi divinitus revelatos venditabant. Sic a quodam divinitus repertæ dicuntur reliquiæ Cypriani (Greg. Naz. Orat.          ) Corpora Gervasij Protasij et Gervasij ab Ambrosio (Augustin l 9 Confes. c. 7.) Ossa Abacuc et Micheæ prophetarum ab Episcopo quodam \a Zebenno Episcopo Eleutheropolitano per divinam in somnis visionem./ (Sozom. l. 7 Hist. c. ult. |Caput Baptistæ a duobus Monachis \per revelationem/ (Marcellini Chron.)| Quadraginta Martyrum reliquiæ ab imperatrice Pulcheria \per visionem/ (Sozom. l. 9 c. 2) \Corpus Zachariæ Prophetæ a Calimero per visionem (Sozom. l. 9 c. 16,17)/ Corpora S. Stephani Nicodemi et aliorū a Luciano monacho Epist \per visionem/ |(Sozom. ib. & Epist.| Luciani forte apud Sur. et Augustin. Serm 91). Et ne particularibus ultra insistam, tam frequentes fuerunt hæ revelationes ut ipsos agros et vias Altaribus mortuorum \intus conditorum/ ubiqꝫ repleverint, effecerintqꝫ ut Concilium quintum Carthaginense anno 398 celebratum, hoc canone superstitioni occurrere niterentur. Placuit, inquiunt, [14] ut Altaria quæ passim per agros aut vias tanquam memoriæ martyrum constituuntur, in quibus nullum corpus aut reliquiæ martyrum conditæ probantur, ab Episcopis qui eisdem locis præsunt si fieri potest evertantur. Si autem hoc propter tumultus populares non sinitur, plebes tamen admoneantur ne illa loca frequentent, ut qui recte sapiunt nulla ibi superstitione devincti teneantur. Et <11r> omnino nulla memoria martyrum probabiliter acceptetur nisi aut ibi corpus, aut aliquæ certæ reliquiæ sint, aut ibi origo alicujus habitationis vel possessionis vel passionis fidelissima origine traditur. Nam quæ per somnia et per inanes quasi revelationes quorumlibet hominum ubiqꝫ constituuntur Altaria omnimodè reprobantur. Neqꝫ Hæc Episcopi Africani. Neqꝫ tantum Templa, agri et viæ sed et domus privatæ reliqu{illeg}|ij|s per {illeg} somnia ficta repertis repletæ fuerunt Monachis easdem passim venditantibus. ‡ < insertion from f 10v > ‡ Christianis enim jam in usum venerat Martyres colere in privatis ædibus. Vnde ✝[15] Hieronymus ad Eustochium: {illeg} Martyres, inquit, tibi quæruntur in cubiculo tuo. Quomodo igitur Monachi hanc consuetudinem in emolumentum suum verterunt audi ex Augustino, Callidissimu cujus hæc sunt verba. Callissimus, ait, hostis < text from f 11r resumes > Audi enim quæ Augustinus[16] de hac re circa annum 400 de hac re {sic} scripsit. Callidissimus, ait, hostis tam multos hypocritas sub specie habitu monachorum usquequaque dispersit circumeuntes Provincias, nusquam missos, nusquam fixos, nusquam stantes, nusquam sedentes: alij membra martyrum, si tamen membra martyrum, venditant; [alij fimbrias et phylacteria sua magnificant; alij parentes vel consanguines suos in illa regione se audisse vivere, & ad eos pergere mentiuntur: & omnes petunt, ab omnibus omnes exigunt aut sumptus lucrosæ egestatis, aut simulatæ pretium sanctitatis,] &c. \Hæc Augustinus circa annum 400./ Quinetiam ante annum 386 hæ Martyrum fictorum nundinationes ita invaluerant ut Imperatores hac legi isto anno data abusum conati fuerint reprimere.[17]

Imppp. Gratianus Valentinianus & Theodosius AAA. Cynegio P.P.

Humatum corpus nemo ad alterum locum transferat, nemo martyrem distrahat, nemo mercetur: &c. Dat. 4 Kal. Mart. Honorio et Evodio Coss. [386.]

Conati, inquam, sunt Imperatores malum hac lege reprimere, sed frustra, ut ex subsequenti quærela Augustini modò citata patet. Hæc equidem fecerunt <12r> improbiores sed exinde colligi possunt mores reliquorum quorum imitatione hæc facta sunt. Sed et Eusebius Gallicanus, Homiliâ tertiâ, id satis descripsit his verbis: Requiramus, inquit, quid necessitatis, quidve rationis sit, cùm sancti Martyres in illo Paradisi lumine constituti humanis laudibus non indigent cur tantis hominum studijs celebrentur, cur tantopere mundo huic eorum reliquiæ, Deo revelante, prodantur. Sine dubio propter multiplices causas &c. Hæc Eusebius circa annum 417 ex occasione inventionis reliquiarum S. Stephani. Symbol (cross with its top and each arm recrossed) in text < insertion from f 11v > Symbol (cross with its top and each arm recrossed) in text De qua re Sozomenes itidem verba faciens; ait Deus, ait, præsentitum Imperio delectari videbatur, quippe qui non solum bellicos motus præter sententiam sedavit, verum etiam multorum qui sanctitatis causa olim celebres extitissent, sacra corpora patefecit. Cujusmodi illud est quod tunc temporis evenit in Zacharia vetustissimo Propheta et in Stephano diacono. Sozom. l 9 c 16. < text from f 12r resumes > Ambrosius etiam in [18] Oratione ad populum, anno 387, de Protasio et Gervasio modo per revelationem modo inventis, alludens ad frequentiam similium revelationum, dicit: Non immeritò pleriqꝫ hanc martyrum resurrectionem appellant. Videro \tamen/ utrum sibi an nobis certi martyres resurrexerunt. Cognovistis imò vidistis ipsi multos a Dæmone purgatos &c. Vides hic, tam frequentem fuisse Ma novorum Martyrum delectionem ut ante annum 387 multorum evaserit opinio, hanc esse primam illam sanctorum resurrectionem de qua agitur in Apocalypsi cap 20. Quod sanè notatu dignum est.

[Hæc de multitudine revelationum. Iam verò ut cujus generis istæ fuerint intelligas, lubet in exemplum adijcere revelationem illam celeberrimam Step rebio Corporum Stephani protomartyris et Nicodemi et Gamaleelis, prout ipse Lucianus Presbyter sibi factam narrat. Scribit igitur Lucianus animam Gamaleelis sibi ter per somnum apparuisse et prima vice dixisse: Luciane, Luciane, Luciane, Vade in civitatem Ierusalem et dic sancto Ioanni Episcopo; Quandiu clausi sumus & non apperis nobis? Et maximè quia in temporibus tui sacerdotij oportet nos revelari? Aperi nobis festinanter monumentum ubi in negligentia positæ sunt reliquiæ nostræ, ut per nos apperiat Deus et <13r> Christus ejus et spiritus sanctus ostium clementiæ suæ in hoc mundo. Periclitatur enim sæculum ex multis casibus qui fiunt in eo quotidiè. Et non tantum sollicitus sum pro me quantum pro his qui sunt mecum positi sancti & multi honoris digni &c. [i. e. pro S. Stephano & Nicodemo.] Dein secundam vis tertiamqꝫ visionis apparitionem narrans ait Gamalielem ultimò comminantem ac fremabundum {sic} dixisse: Quare usqꝫ nunc dissimulasti & noluisti pergere & dicere Episcopo Ioanni quæ tibi dicta sunt & ostensa? Quam excusationem habebis apud Deum aut quam veniam {per} pro hoc contemptu sperabis in die judicij? Numquid non vides quanta siccitas est et tribulatio in toto mundo, & tu negligenter agis? – Exurge igitur et vade et dic illi ut apperiat nobis et faciat locum Orationis, ut intercessione nostra miseriatur Dominus populo suo. Narrat dein Lucianus quomodo cum sepulchrum juxta visionem apperiebatur, eâdem horâ septuaginta tres, qui vel dæmonibus correpti vel alijs languoribus infirmi aderant, odore sepulchri curati sun sanati sunt, & pluvia magna in refectionem terræ descendit. Hæc Lucianus in Epistolâ quæ eodem tempore latinitate donata per Occidentem æque ac o|O|rientem spargebatur: omnibus fidem adhibentibus, et Augustino alijsqꝫ multis \utriusqꝫ imperij/ Episcopis reliquias ut dictum est inter se dividentibus, & innumera miracula per easdem facta narrantibus. Ex hac igitur tam celebri sanctorum revelatione quasi in ingens & pernecessarium humani generis emolumentum facta, de stupenda sæculi \credulitate &/ superstitione, deqꝫ fraude Diabolorum hominumve in cæteris revelationibus conjectare licet. {illeg} Aliud tamen exemplum adjiciam. Ambrosius ubi populus Mediolanensis contendebat Basilicam non sine Martyre <14r> dedicandam esse, respondit. Fa dicit se respondisse Faciam si martyrum reliquias invenero, statimqꝫ subijsse, \ait,/ veluti cujusdam ardorem præsagij \deinde Protasium et Gervasium invenisse./ Animadverte quæso ardorem præsagij. Annon ardor iste propositum, consilium & machinationem subolet? Sed audi præterea quæ sequuntur. Narrat Paulinus in vita Ambrosij quod cum per inventas has reliquias miracula mox fierent, Ariani de Martyribus vel de Domini Sacerdote loquebantur quod non Dei gratiâ quæ per {illeg} immundi spiritus non Dei gratiâ pellerem per ipsos \[Martyres]/ operante pellerentur, sed accepta pecunia se torqueri mentirentur. Pergi tamen pergit, qui grati {Viris} itaqꝫ [pergit] ex ipsa multitudine subitò arreptus spiritu immundo clamare cœpit, ita optare se torqueri eos ut ipse torquebatur qui negarent martyres, vel qui non crederent in trinitatis veritatem quam docet Ambrosius. Hæc Paulinus: Quibus similia sunt quæ Ambrosius ipse serm 91 \ad populum in dedicatione Basilicæ/ de hac re scripsit \fatus est/. Audivimus, inquit, hodie dicentes eos quibus manus imponebatur neminem posse esse salvum qui patrem et filium et spiritum sanctum negarent, qui trinitatis omnipotentem virtutem non crederet. Confitetur hoc diabolus sed Ariani nolunt fateri. Dicit Diabolus sic torqueatur quemadmodum ipse a martyribus torquebatur qui spiritus sancti deitatem do negarit. Non accipio Diaboli testimonium sed confessionem. Dicebant hodie scimus et superiore die vel nocte Dæmones: scimus quia martyres estis: Et Ariani dicunt: nescimus, nolumus intelligere, nolumus credere. Dicunt Dæmones martyribus: Venistis perdere nos? Ariani dicunt, Non sunt Dæmonum vera tormenta sed ficta et composita ludibria. Hæc Ambrosius His omnibus jam inter se collatis, vide Confer <15r> jam hæc omnia inter se, et senties forte quo studio hi Martyres reperti sunt et nomen atqꝫ honor Martyrum contra impugnantes defensum. {illeg}||terùm sive fraude Hypocritarum sive {illeg} manu diaboli somnia communicantis reliquias per somnia revelantis somnia excitantis, has mart has Martyrum revelationes factæ fuisse contigisse dicamus (nam utroqꝫ modo contigisse videntur) hæc omnis somniantium et reliquias detege vendi tantium turba pro pseudoprophetica reprehendi debet. Ad eos \utiqꝫ/ verissimè pertinet istud Mosaicum:

[19]

[20]

<16r>

Insuper notari potest mos{illeg} const dedicandi Templa et Altaria \per reliquias/ Martyrum. {illeg} \Aut reliquiæ quærebantur/ in dedicationem Basilicæ reliquiæ deerant, quærebantur; ut in casu Ambrosij: {illeg} \Aut/ reliquijs deerat \conquisitis/ Basilicæ construeba\n/tur {illeg}       fæmina nobilis in Roma Basilicam condebat reliquijs Protasij et {Gerv unde} multa templa \aliquando/ eidem martyri ex occasione reliquiarum cum multis pluribus ecclesijs communicatarum. Quod \ut in casu Gaudentij Brixiensis Aut/ si Basilicæ jam constructæ reliquiæ \novæ/ superveniebant, novum saltem ijsdem in Basilica ista constituebatur Altare. et hinc {illeg}|mul|ta Altaria in eâdem Basilicâ. Nam Altare martyri quondam dedicatum, non licebat \(ut opinor)/ rursus {illeg} dedicare, neqꝫ novus martyr sine Altari colendus exponebatur. Quin imò Altare Dei et sepulchrum martyris jam idem erant \evaserant/ more obtinente ut reliquiæ sub Altaribus conderentur: Id quod cujus rei meminit Ambrosius in exhortatione ad virgines de reliquijs Vitalis et Agricolæ, et in Epist ad Sororem de inventione reliquiarum Protasij et Gervasij. Sic et Augustin Serm 11 de Sanctis. Hieron ep. 2 adv. Vigilant. & Sozom l 5 c 8. Et hinc Altaria non tantum in templis sed et ubiqꝫ per agros et vias constructa: monachis hæc super cadavera quæ pro reliquijs martyrum per somnia revelatis venditabant, in devotionem populi passim erigentibus.

Si jam consideres ingentem numerum martyrum et quomodo eidem martyre|j| nonnumquam plura templa condebantur: inde colliges ingentem numerum Templorum. Martyrum sepulchra quamplurima a temporibus persecutionum cōservabantur. Præter hos alij innumeri tanquam per somnia detecti recipiebantur. Atqꝫ singulorum corpora sæpenumero dissecta et per plures urbes et vicos, & nonnunquam per totum fere orbem dispersa fuerunt. Quis igitur <17r> non fatebitur terras omnes abominationum plenissimas? Quis numerum inibit locorum his abominationis dedicatorum. Certe tam ingens fuit numerus Templorum ut Theodoretus numerum martyrum inde computans dicit multas esse \fuisse/ myriades. Nos, inquit,[21] inqu martyrum myriadas multas ostendimus: Testes sunt eorum excitata Templa, quæ et urbes exornant & illustrant regiones. Et alibi:[22] Sepulchra martyrum ubiqꝫ terra mariqꝫ resplendent. Et rursus \alibi/:[23] Abolita Idolorum Templa, Idolorū aræ funditus subversæ, illustres Ecclesiæ ubiqꝫ sanctæ extructæ, in civitatibus, in pagis, in agris, in extremis provinciarum finibus martyrum templa pulcherrima fabrifacta. Et rursus:[24] Sepulchra martyrum ubiqꝫ terra mariqꝫ resplendent. Quo Per Sepulchra Martyrum {illeg} \intellige/ Martyria intellige vel Templa. {illeg} Templa Sic \{illeg}/ vocabant \enim \Templa/ vocitabantur/ propter martyres sub Altari conditos in quorum memoriam et honorem templa erigebantur \condita erant/. 🅇|pag. sequ. Symbol (six-spoked asterisk in a square) in text| < insertion from f 17v > Symbol (six-spoked asterisk in a square) in text Nam veneratio martyrum cœpta est in sepulchris: dein sepulchra angustiora in conventus populorum erecta sunt, quæ istius sæculi scriptores indifferenter Sepulchra Martyrum, Martyria, Basilicas, Templa et Ecclesias appellabant. Eodem modo templa etiam Paganorum a sepulchris orta esse tradunt Ecclesiastici Scriptores. De ingenti vero talium sesepulchrorum {sic} multitudine hoc tempore oritura vaticinatus est Hermes ille antiquus, dicendo quod tempus venturum esset quo omnis Ægyptiorum sancta veneratio (sic enim cultum Deorum Gentilium vocat) in irritum casura frustraretur & auferretur de Ægypto: quodqꝫ tunc terra ista sanctissima sedes delubrorum atqꝫ Templorum, sepulchrorum esset mortuorumqꝫ plenissima. De quo vaticinio Augustinus dicit |Quod vaticinium ut impletum commemorat Augustinus commemorat l. 8 Civ. Dei c 26, dicens|: Hoc [inditur Hermes dolere quod memoriæ martyrum nostrorum templis eorum delubrisqꝫ succederent : ut videlicet qui hæc legunt animo a nobis averso atqꝫ perverso, putent a Pagano|i|s Deos cultos fuisse in Templis, a nobis autem coli mortuos in Sepulchris. — Dolor Dæmonum per eum loquebatur, qui suas futuras pœnas apud sanctorum martyrum memorias imminere mærebant. In multis enim talibus locis torquentur et confitentur, & de possessis corporibus hominum ejiciuntur.

< text from f 17r resumes >

Templorum numero ostenso, consideretur splendor eorum. Audivisti \e Theoderito/ quomodo aureis & argenteis muneribus in honorem martyrum suspensis ornabantur. Plerisqꝫ etiam tecta \et limina/ erant aurea. Sic enim Ruffinus l.     Hist. c.     dicit aurea lecta reliquijs Baptistæ in Ægypto consurgisse. Et ✝[25] Damasus de Templū Agnetis quod \constructum fuisse:/ Templorum \quod/ vincit opus, terrenaqꝫ cuncta:

Aurea nam rutilant summi fastigia tecti.

Et Paulinus natali 3 Felicis

Aurea nunc niveis ornantur limina velis.

Insuper egregium ornamentum a Damaso Papa in Ecclesia S. Athanasiæ positum, ostenditur ha|i|s Epitaphio versibus

[26] Antistes, Damasus picturæ ornarat honore

Tecta, quibus nunc dant pulchra metalla decus.

Divite testatur pretiosior aula nitore

Quos rerum effectus possit habere fides.

|pag sequ. | < insertion from f 17v > Prudentius itidem de Templo Eulaliæ Virginis, ait:

Tecta corrusca superrutilant

De laquearibus aureolis

Saxaqꝫ cæso solum variant

Floribus ut rosulenta putes

Prata rubescere multimodis.

Sic et de monumento & Templo Hippolyti Martyris:

Ipsa illas animæ exuvias, quæ continet intus

Ædicula argento fulgurat ex solido

Præfixit tabulas dives manus æquore levi

Candentes recavum quale nidet {sic} speculum

Nec Parijs contenta aditus obducere saxis

Addidit ornando clara talenta operi.

Templum deinde hujus martyris describit augustissimum auroqꝫ ornatum, et hymno in Fructuosum Augurium et Eulogium Martyres Tarraconenses dicit istorum etiam {illeg} Templo aurata tecta fuisse. < text from f 17r resumes > Neqꝫ pauca erant templa in hunc morem ornata sed {sic} <18r> sed gentes et urbes tali magnanimitate inter se contendere visæ sunt. Vnde Hieronymus \in c. 7 Hieremiæ generaliter dicit lo/ in epistola ad Nepotianum \generaliter dicit/: Multi inquit ædificant parietes & columnas Ecclesiæ substruunt, Marmora nitent, auro splendent laquearia, gemmis altare distinguitur. Et similiter ad Demetriadem: Alij, inquit, ædificent Ecclesias, vestiant parietes marmorum crustis, columnarum moles advehant, earumqꝫ deaurent capita pretiosum ornamentum non sentientia, ebore argentoqꝫ valvas, & gemmis aurata distinguant altaria. Non reprehendo, non abnuo. Vnusquisqꝫ in sensu suo abundet. Meliusqꝫ est hoc facere quàm repositis opibus incubare. Sed tibi aliud propositum est &c. Similia {illeg} repetit Hieronymus \Coment./ in c. 7 Hieremiæ, ut & \Comment/ in c. 8 Zechariæ. Certe magnificentia horum sepulchrorum adeo in immensum crevit ut Prosper (lib. de promiss. & prædict. part. 3, c 38) referat templum suo tempore \hoc est ante annum 440/ extructum esse cujus tanta erat magnitudo & excellentia ut etiam plateam haberet quæ ad ipsum ducebat duorum millium passuum longitudinis totam pretioso pavimento & columnis ac muris ornatam. Vasa præterea ex metallis pretiosis construi solebant: de quibus Augustinio|us| in Psal 113. Sed et nos, inquit, pleraqꝫ instrumenta & vasa ex auro et argento habemus in usum celebrandorum Sacramentorum quæ ipso ministerio consecrata sancta dicuntur. Prudentius autem in hymno de S. Laurentio Tyrannum sic inducit sic loquentem

Hunc esse vestris Orgijs

Moremqꝫ et artem proditum est,

Hanc disciplinam fœderis,

Libent ut auro Antistites:

Argenteis scyphis ferunt

Fumare sacrum sanguinem,

Auroqꝫ nocturnis sacris

Adstare fixos cereos.

Et præter hæc omnia audivistis e Theoderito quomodo votorum compotes donaria curationes indicantia, nempe simulachra manuum pedumqꝫ & similia ex argento aurove confecta in templis suspendere solebant. Symbol (diamond with a loop at each corner) in text < insertion from f 17v > Symbol (diamond with a loop at each corner) in text Vnde Prudentius de martyribus Hemiterio et Cheledonio ait quod populi eos confrequentant, obsecrantes voce, votis, munere. Ac de concurrentibus ad templum Hippolyti quod quisqꝫ debuit cum pignoribus rapidum carpere \carpere/ gestit iter: templumqꝫ hujus martyris vocat muneribus opulens. < text from f 18r resumes > Hæc autem non refero quasi sumptus et magnificentiam, in vero cultu Dei improbarem, sed ut ostenderem studium sæculi hujus in falso cultu sanctorum. Hoc enim est quod dicitur in Daniele (c 11) de Rege illo scelesti: In sede ejus una cum Deo honorabit Mahuzzimos [i.e. protectores] cum Deo inquam quem patres ejus non norunt honorabit [eos] auro et argento gemmisqꝫ et rebus desideratissimis.

Sed cum Prophetiæ hujus meminerim, notari potest etiam distributio {illeg} regionum inter sanctos. Non omnes omnium urbium Protectores constituebantur, sed hic unius urbis, ille alterius, tertius duarum urbium pluriumve, prout illorum reliquiæ inter urbes et vicos distribuebantur. Civitates, inquit Theoderitus, et vici corpora martyrum inter se partiti sortitò partiti sunt, et ut urbium custodes & lo <19r> corum præsides venerantur. Et hoc est quod in Daniele l c 11 dicitur: Terram [inter eos Mahuzzimos] dividet in patrimonium. De hisce {sive} urbium et oppidorum vel potius singulorum hominum (nam eo {illeg} superstionis {sic} jam deventum erat) specialibus patronis loquitur etiam Leo I qui anno 440 factus erat Episcopus Romanus: Sicut nos, inquit[27] experti sumus & nostri probavere majores, credimus atqꝫ confidimus inter omnes labores istius vitæ ad obtinendam misericordiam Dei semper nos specialium patronorum orationibus adjuvandos. Huc spectat etiam quod \illud/ Theoderiti{illeg}: dicit quod Christiani nascentibus filijs martyrum vocabula imponere student securitatem inde ipsis tutelamqꝫ comparantes.

Proximum quod adnotabimus est devotio populi erga sanctos. Civitates et vici, inquit Theoderitus, corpora martyrum inter se \sortitò/ partiti, servatores animarum et corporum medicos appellabant, et ut urbium custodes ac locorum præsides venerabantur. Templa amplissima omniqꝫ ornatus genere variata passim construebant; in eis dies festos frequentissimè celebrabant, imò sæpe diebus singulis; sanitatem, liberos et omne genus benedictionum ab ijs petebant, & propter accepta gratias reddebant, nec no ac donaria etiam votorum compotis: eorum nomina notiora hab meliùs noverant quàm familiarium; eaqꝫ nascentibus filijs imponebant, tutelam inde ipsis comparantes. Servorum Crucifixi sepulchra, inquit ✝[28] Chrysostomus, regia|j|s aula|i|s magnitudine & pulchritudine sunt clariora non magnitudine et {illeg} pulchritudine ædificiorum (nam et in hoc superant) sed quod multò majus est, convenientium studio. Et alibi dicit,[29] civitates ad martyrum sepulchra concurrere & populos eorum amore inflammari. Et nonnunquam populum hortatus est (ut supra notavimus) ne per nimiam suam spem et confidentiam in sanctis, ipsi desides fiant in reliqua religione. Sed In Africa certe superstitio ante annum 398 jam generalis, et fervida \& infixa/ evaserat ut Episcopi metuerent ne Altaria per agros et vias falsis <20r> Martyribus dicata non possent \everti/ sine populari tumultu. |everti.| Sed et ex peregrinationibus ad loca religiosa superstitionum affectio populi abundè manifestatur. Tanto studio petebant locu memorias Domini in urbe H Palæstina ut Erasmus in vita Hieronymi diceret eo tempore quo Hieronymus primò in Orientem perrexit, hoc est circa annum 370, Vrbis Hierosolymitanæ tantam fuisse apud omnes religionem ut parum pius sibi videretur qui Hierosolymis non fuisset. ~ ~ ~ ~ ~ ~ Hieronymus in Epistola ad Paulinum Hierosolymis anno 394 data, describens mores {illeg} monachorum qui in eremis degebant, dicit quidem Antonium et cuncta Ægypti et Mesopotamiæ Ponti Cappadociæ et Armeniæ examina non vidisse Hierosolymam: deinde describens tempora quæ Constantinum præcesserunt purgationem locorum sanctorum paulo post Concilium Nicænum \factam/ \Constantinum/ præcesserunt, dicit; Ab Hadriani temporibus usqꝫ ad Imperium Constantini, per annos circiter octoginta centum octoginta, in loco resurrectionis simulachrum Iovis, in Crucis rupe statua ex Marmore Veneris a gentibus posita colebatur. At de sui temporis mundo Christiano \ibidem/ ait {illeg}: De toto huc orbe concurritur. Plena est civitas universi generis hominum, & tanta utriusqꝫ sexûs constipatio ut quod alibi ex parte fugiebas, hic totum sustinere cogaris. Sic et in epistola ad Marcellam describit Hieronymus quomodo de Gallia Britannia, Armenia, Persia, India, Æthiopia, Ægypto, Ponto, Cappadocia, Syria Cœle, Mesopotamia totoqꝫ orbe, qui in religione primi sunt & præsertim Monachorum examina, concurrunt ad loca sancta, diuqꝫ concurrêre, putantes, \{illeg} ait,/ minus se religionis, minus habere scientiæ, nec summam, ut dicitur, accepisse manum virtutum nisi in illis Christum adorassent locis de quibus primum Evangelium de patibulo corruscaverat. Hanc consuetudinem suggerit Hieronymus a temporibus Apostolorum derivatam fuisse, cum tamen ipse loco jam citato contrarium suggerit: ex Eusebio scilicet qui in        Constantini {illeg} monumenta sancta aggeribus terræ operta <21r> et superinductis Gentilium abominationibus profanata et quasi abolita, ad usque Concilium Nicænum & ultra jacuisse: Deo, ut mihi videtur, hoc eousqꝫ permittente, eodem concilio quo corpus Mosis \olim voluit/ occultari. Certè perpauci ante hoc tempus loca sancta visitabant et qui id fecerint, ijqꝫ fortasse spectandi {illeg} non colendi causa id fecerint. Iam verò hæc consuetudo in superstionem {sic} statim cessit. Vnde Hieronymus Epis 154 ad Desiderium dicit: Certe adorasse ubi steterunt pedes Domini pars fidei est. Sic Palla Palladium Sic enim Palladius in vita Ruffini dicit Ruffinum 27 annis excepisse \excepis/ Episcopos et Monachos & Virgines et omnes \excepisse eos/, qui veniebant Hierolyma {sic} voti causa, et Episcopos & monachos & Virgines virosqꝫ excepisse excepisse & omnes qui adventabant suis fovisse expensis. Et Hieronymus, Epist 154 ad Desiderium, dicit: Certe adorasse ubi steterunt pedes Domini pars fidei est. Quali autem adoratione Hieronymus expressit in vita Paulæ, ubi describens quomodo loca sancta visitabat: Prostrata, inquit, ante crucem, quasi pendentem dominum cerneret, adorabat. De hac autem adoratione Paulinus, Epist 11 ad Severum, generaliter loquitur: Operante, inquit, divina virtute jugi{illeg} miraculo, Crux in materia insensata vim vivam tenens, ita ex illo tempore \[quo invocata est]/ innumeris pene quotidie hominum votis lignum suum commodat, ut detrimenta non sentiat, et quasi intacta permaneat, quotidiè dividuam sumentibus & semper totam venerantibus. De hac ligni virtute {illeg} quasi per vegetationem continua restitutione Cyrillus Hierosolemitanus \me/minit \etiam/ in Catachesi 10, dicens: Quinque panes testantur in quinqꝫ millia multiplicati: Lignum Crucis testatur ad hodiernum diem apud nos apparens, & apud eos qui secundum fidem ex illo capientes, hinc universum {illeg} orbem ferè jam replerunt. Sic et Catach 4 & 13: Ligno crucis, \ait,/ universus terrarum orbis partes repletus est. Multiplica <22r> tionem {illeg} \hanc/ credat qui potest. Certè ego ne Crucem quidem repertam sed \potiùs/ fictam fuisse suspicor. {illeg}quidem \Nam/ inventio ejus Hellenæ matri Constantini tribuitur, Eusebius autem, etsi in Oratione de Laudibus Constantini, mul gesta Hellenæ in locis sanctis describ|ps|it, et inventio Crucis cæteris quid nobilius sit {illeg} ne verbum tamen de eâ protulit. Sed utut sit, ex allatis patet universalis \ingens/ superstitio erga reliquias Servatoris, quam et Chrysostomus, lib 1. Quod Christus sit Deus, satis descripsit in verbis. Vnde{illeg} ergo, dic {illeg} dic mihi, ait, omnibus tantum Crucis studium & quòd ita desiderata cunctis, & omnibus desiderabilior? Ipsum ergo lignum, in quo positum sanctum corpus Domini & crucifixum, quarénam habere totus orbis ita contendit ut qui parvum quiddam ex illo habent, hoc auro includant, tam viri quàm mulieres, & cervicibus suis aptant, hinc valde honestati & magnifici, muniti et protecti, licèt condemnationis fuerit lignum? Hæc Chrysostomus, ex quibus videre est hoc lignum eodem modo sed majori forsan ardore cultum fuisse ac, quibus consentaneum est quod Paulinus Nolanus[30] Severo reliquias \Martyrum/ desideranti \earum vice/ particulam Crucis auro inclusam in dedicationem Basilicæ transmisit.

Neqꝫ tantum gentes ad Servatoris re men reliquias voti et venerationis causa profectæ sed et ad reliquias {illeg} diversorum martyrum. Philoromus Monachus qui Imperante Iuliano factus |est| Monachus, fuitqꝫ Basilo M. Charissimus, pedestri itinere, ut narrat Palladius in Romam venit u vita ejus venit \peregrinatus est/ Romam usqꝫ ad adorandum in locis sanctis martyrio sanctorum Petri et Pauli; Revenit etiam {nec} non \item/ Alexandriam {illeg} \profectus est, cùm/ vovisset, in Martyrium venerandi Athletæ S. Marci. bis autem, voti gratia Dignum etiam inquit \se dixit/, qui habitus qui \habitum {illeg}/ & voti gratia, bis pedibus {illeg}|ivit| Hierosolyma ad honoranda loca sancta. Augustinus autem Serm. 1 de Sanctis Petro et Paulo, confluxum gentium ad memoriam eorum testatur: Be <23r> atissimum Petrum, inquit piscatorem modò genubus provolutis, inquit, adorat gentium multitudo. Et Paulinus natali 3 S. Felicis scribit turbas innumerabiles ex remotissimis locis perigrinari {sic} solitas ad corpus S. Felicis. Prudentius etiam \in Hymno/ de SS Hemeterio et Chelidonio

Exteri, inquit, nec non et orbis

Huc colonis advenit.

Fama nam terras in omnes

Præ\cu/currit proditrix

Hîc patronos esse mundi

Quos precantes ambiant.

Et in passione Hippolyti martyris

Mane salutatum concurritur omnis adorat

Pubis. eunt redeunt solis ad usqꝫ obitum.

Conglobat in cuneum Latios simul, {illeg}|ac| peregrinos

Permistim populos, relligionis {sic} amor.

Oscula perspicuo figunt impressa metall{a}|o|

Balsama diffundunt, fletibus ora rigant.

Hoc itaqꝫ modo quotidie frequentabant Martyrem hunc tam peregrini quam indigenæ: sed in die festo Poeta concursum populorum describit omni ferè fide majorem.

Iam cum se renovat, inquit, decursis mensibus annus,

Natalemqꝫ diem passio festa refert:

Quanta putas studijs certantibus agmina cogi,

Quæve celebrando vota coire Deo?

[31] Vrbs Augusta suos vomit, effunditqꝫ Quirites

Vna et Patricios ambitione pari.

Confundit plebeia phalanx umbonibus æquis

Discrimen procerum præcipitante fide

Nec minus Albanis acies se candida portis

Explicat, & longis ducitur ordinibus.

Exultant fremitus variarum hinc inde viarum

Indigena, et Picens, plebs et Etrusca venit.

Concurrit Samitis atrox habitator, & altæ

Campanus Capuæ, jamqꝫ Nolanus adest.

<24r>

Quisqꝫ sua lætus cum conjuge, dulcibus et cum

Pignoribus, rapidum carpere gestit iter.

Vix capiunt patuli populorum gaudia campi,

Hæret et in magnis densa cohors spatijs.

<25r>

Constantiæ Constantini sororis et Licinij {illeg}|nu|per conjugis accidit presbyterum quendam venire in notitiam latenter partibus Arij faventem. Sed is primò nihil omninò de his apud sororem principis aperire: ubi vero multa familiaritas copiam tribuit, paulatim sermonem cœpit aspergere, invidiam dicens Ario generatam & pro simultatibus privatis episcopum suum rem contentiosè exagitavisse æmulationis stimulo confixum, quod Arius apud plebem satis charus haberetur. Hæc atqꝫ ejusmodo alia frequentius suggerens, animos Constantiæ suos efficit. Quæ cum diem obitura, visitaretur a fratre, atqꝫ ab eo blande religiosèqꝫ compellaretur, extremam dicitur ab eo gratiam poposcisse ut presbyterum in familiaritatem reciperet & qui {sic} sibi ab eo pro spe & salute suggererentur, audiret; se quidem jam ex hac luce discedentem nihil curare: pro fratris vero statu esse sollicitam, ne forte pro innocentium pœnis, regni sui pateretur excidium. Ruffin l 1 c 11. Sozom l 2. c. 27.Quibus ille monitis a sorore susceptis, accommodavit aurem presbytero & interim accessisse de exi (Ruffin l. 1 c. 11] Sozom. l 2 c 27) et causam Arij denuò ventilandam esse censuit (Sozom. ib.) Quare confestim illum \cunctantem dissidentem semel atqꝫ iterum/ ab exilio revocavit, his \hujusmodi/ literis:

Victor Constantinus Maximus Augustus, Ario.

Iampridem gravitati tuæ significatum est, ut ad Comitatum nostrum venires, quô majestatis nostræ conspectu frui posses. Sed mirari satis non possumus, quod confestim id non præstiteris. Conscenso igitur vehiculo publico ad Comitatum nostrum venire accelera ut nostram clementiam ac beneficentiam expertus, in patriam reverti possis. Data ante diem quintum Calendarum Decembrium.

Arius itaqꝫ igitur acceptis Imperatoris literis, haud multò post Constantinopolim venit. Erat cum illo etiam Euzoius quem Alexander Diaconatus honore exuerat, tunc cum Arium ejusqꝫ socios deponeret. Socr l 1 c 25. Illi ergo, postulante \rogante/ Imperatore, libellum fidei composuerunt ut sequitur.

Religiosissimo Deiqꝫ amantissimo Domino nostro Imperatori Constantino Arius & Euzoius: sicut præcepit Deo <26r> carissima pietas tua, Domine Imperator, fidem nostram exponimus, scriptisqꝫ profitemur coram Deo, nos et illos qui nobiscum sunt, ita credere uti subjectum est. Credimus in unum Deum, patrem omnipotentem, & in Dominum Iesum Christum, filium ejus, qui ex eo {facto}[32] genitus est ante omnia sæcula: Deum Verbum per quem omnia facta sunt, quæ in cælo et quæ in terrâ: qui descendit & incarnatus est: qui passus est & resurrexit & ascendit ad cælos & iterum venturus est ut judica|e|t vivos et|ac| mortuos. Et in spiritum sanctum; in carnis resurrectionem & in vitam venturi sæculi, regnumqꝫ cælorum, & in unam Catholicam Ecclesiam Dei, quæ a primis, cardinibus ad ultimos usqꝫ terrarum fines porrigitur. Hanc fidem ex sanctis Evangelijs accepimus, Domino Discipulis suis dicente: Ite & docete omnes gentes baptizantes eos in nomine Patris & Filij & Spiritus sancti. Nisi hæc ita credimus et nisi verè suscipimus Patrem et ffilium et Spiritum sanctum, sicut omnis Catholica Ecclesia & Scripturæ docent, quibus per omnia credimus; Iudex noster est Deus nunc et in futuro sæculo. Quapropter pietatem tuam rogamus, Deo carissime Imperator, ut cùm Ecclesiastici simus, & fidem ac sensum Ecclesiæ sanctarumqꝫ scripturarum teneamus, per pacificam ac religiosam pietatem tuam uniamus matri nostræ Ecclesiæ, sublatis videlicet quæstionibus ac disputationibus superfluis: ut et nos et Ecclesia mutuam inter nos pacem servantes, solemnes preces pro pacato imperio majestatis tuæ et pro universa stirpe tua, simul omnes ad deum fundamus. Socr lib 1 c 26. Sozom lib 2, cap. 27. ‡ < insertion from f 26v > ‡ Imperator itaqꝫ cùm hæc ei placerent ✝[33] convocat Episcopos, ut causam Arij denuò cognoscerent. Et ipsis etiam fides Arij complacuit, neqꝫ \{illeg}/ ampliùs, cùm jam se libertatem \jam/ recepisse cernerent, exigunt ut Consubstantiali subscribatur. Arius itaqꝫ ab his receptus in communionem, mittitur Alexandriam ut in locum suum restitueretur. < text from f 26r resumes > ~ Pergit itaqꝫ Arius Alexandriam auctoritate Imperatoria munitus ut in locum suum restitueretur, {illeg}

Interim Eusebius et Theognis, audito quod Arius ab exilio revocatus esset, sed causâ \sed causa revocationis/ nondum intellecta \revocationis nondum plane perspecta/ sequentes literas ad Imperatorem \hos Episcopos/ mittunt. Nos quidem a vestra pietate dudum condemnati indicta causa, judicium sanctitatis <27r> Quinto mense post Concilium Nicænum elapso \nondum finito/ moritur Alexander (Athanas. Apolog. 2. post med. p 777) \\{illeg}// {illeg} Inqꝫ ejus locū Athanasius {illeg} eligitur {illeg} eligitur. vestræ placide et cum silentio ferre debemus. Sed quoniam absurdum est, argumentum calumniæ adversus semetipsum silentio suo præbere, idcirco significavimus vobis, nos et in fide unanimes conspirasse; & notione consubstantialis examinata, omni studio in pacem incubuisse nullam unquam hæresin secutos. Cumqꝫ ob securitatem et tranquilitatem Ecclesiarum ea suggessemus quæ nobis in mentem veniebant, et eos quibus a nobis satisfieri oportebat confirmassemus, fidei quidem subscripsisse, anathematismo verò noluisse subscribere; non quod fidem reprehenderemus, sed quia minimè credebamus illum qui accusatus fuerat, ejusmodi esse; cum partim ex ijs quæ ad nos per literas scripserat, partim ex ejus sermonibus in conspectu nostro habitis, compertum haberemus, illum talem non esse. Quod si sanctissimo [34] Concilio vestro satisfactum est, non repugnantes, sed consentientes ijs quæ a vobis decreta sunt, etiam hoc libello consensum nostrum confirmamus; non quidem tædio exilij, sed ut suspicionem vitemus hæreseos. Nam si in conspectum vestrum nos venire patiemini, invenietis nos in omnibus concordes & decretis vestris {illeg} inhærentes: quando et eum ipsum qui ob ista accusabatur placuit reverentiæ vestræ humaniter tractare & ab exilio revocare. Porro absurdum fuerit, cum is qui reus esse videbatur, revocatus sit, seqꝫ de illis quæ ipsi objiciebantur purgaverit, nos silere et argumentum adversus nosmetipsos ultro suppeditare. Vos ergo sicut reverentiam vestram Christi amantissimam decet, Imperatorem deo carissimum admonere dignemini, eiqꝫ preces nostras offerre, & in nostra causa ea quæ vobis congruunt maturè decernere. Socr l 1 c 14. Sozom. l 2 . c 16. Revocantur itaqꝫ \ab exilio/ Eusebius & Theognis Imperatoris jussu, & sedes suas receperunt \eosqꝫ qui in ipsorum locum ordinati fuerant expelerunt, Amphionem quidem, Eusebius, Cl{e}istum vero The{ognis} {illeg}/ (Socr. & Sozom. ib.) Et reliquos <28r> {illeg} similiter Episcopos et Presbyteros ab exilio relaxatos fuisse fidem facit Epistola subsequentis Synodi Hierosolymitanæ ad Ægyptios \data/, licèt Historiographi \relaxionis/ eorum non meminerint.

Cæterum ut res Ægyptiorum \quæ sequuntur/ distinctè tradam, Historia Ecclesiæ Alexandrinæ {illeg} altiùs repetenda est. Tradit itaqꝫ Eutychius Patriarca Alexandrinus quod anno Claudij Cæsaris nono Evangelista Marcus in urbe Alexandriæ homines ad fidem in Christum primus invitavit & Ananiam constituit urbis illius Patriarcham. E – Constituit autem Evangelista Marcus una cum Hanania Patriarcha duodecim Presbyteros, qui nempe cum Patriarcha manerent, adeo ut cum vacaret Patriarchatus, unum e duodecim Presbyteris eligerent, cujus capiti reliqui undecim manus imponentes ipsi benedicerent et Patriarcham crearent: deinde virum aliquem insignem eligerent quem secum Presbyterum constituerent loco ejus qui factus est Patriarcha, ut ita semper extarent duodecim. Neqꝫ desijt Alexandriæ institutum hoc de Presbyteris, ut scilicet Patriarchas crearent ex Presbyteris duodecim, usqꝫ ad tempora ✝[35] Alexandri Patriarchæ Alexandrini qui fuit ex numero illo trecentorum et octodecim. Is autem vetuit ne deinceps Patriarcham Presbyteri crearent. Et decrevit ut mortuo Patriarcha convenirent Episcopi qui Patriarcham ordinarent. Decrevit item ut vacante Patriarchatu, eligerent ex quacunqꝫ tandem regione, sive ex duodecim illis Presbyteris, sive alijs, virum aliquem eximium, perspectæ probitatis, eumqꝫ Patriarcham crearent; atqꝫ ita evanuit institutum illud antiquius quo creari solitus a Presbyteris Patriarcha, & successit in locum ejus decretum de Patriarcha ab Episcopis creando. Eutych. annal. Tom. 1 part. 1. Occasio vero hujus mutationis, quantum sentio, hujusmodi erat.

Festo quodam die, ut narrat Rufinus, Alexander videt eminus puerorum supra oram maris ludum, imitantium, Episcopum atqꝫ ea quæ in Ecclesijs geri mos est. Sed cum intentius diutinè pueros inspectaret, videt ab his geri quædam etiam secretiora & mystica. Perturbatus ilico, <29r> vocari ad se clericos \suos/ jubet atqꝫ eis quid eminus ipse videret ostendit. Tum abire eos, et comprehensos ad se perducere omnes pueros imperat. Cumqꝫ adessent quis eis ludus, et quid egissent, vel quomodo, percunctatur. Illi ut talis habet ætas, pavidi, negare primo, deinde rem gestam per ordinem pandunt, & baptizatos {illeg} a se esse quosdam catechumenos confitentur per unum eorum, nomine Athanasium, qui ludi illius puerilis Episcopus fuerat simulatus. Tum ille diligenter inquirens ab his qui baptizati dicebantur quid interrogati fuerint, quidve responderint, simul et ab eo qui interrogaverat: Vbi videt secundum religionis nostræ ritum cuncta constare, collocutus cum concilio clericorum, statuisse traditur, illis quibus integris interrogationibus & responsionibus aqua fuerat infusa, iterari baptismū non debere, sed adimpleri ea quæ a sacerdotibus mos est. Athanasium vero atqꝫ eos quos ludus ille vel Presbyteros habere visus fuerat, vel ministros, convocatis parentibus, sub Dei obtestatione tradit Ecclesiæ suæ nutriendos. Parvo autem tempore cum a Notario integre & a Grammatico sufficienter Athanasius fuisset instructus, continuo tanquam fidele Domini commendatum a parentibus restituitur sacerdoti. Ruffin. l 1. c 14. Socr l 1 c 15 Sozom. l 2 c17. Non tamen semper cum Atha \apud/ Alexandrū mansit, sed ✝[36] profectus in Eremum Antonio monacho adhesit ({illeg} \supra/). Cœpit autem clarescere Imperator {illeg} Sub Licinio per disputationes adversus gentiles ({illeg}[37] Martyrol. Roman. die 13. Ian.). Addit Sozomenes \(l 2 c 17/ quod \Hinc/ Alexander suum in contubernium suum adscivit, eumqꝫ Notarium deinceps habuit, \Sozom. l. 2. c. 17./ Postea vero Diaconum eum constituit. Postea Diaconus \Alexandriæ / factus est, non Seni erat clarissimus & {illeg} \in Concilio/ Nicæno. concilij; Alexandri Episcopi \sui Alexandri/ aderat consilijs, senem quamplurimum juvans (Ruffin. l. 10 c. 5) & adversus Eusebianus fortiter dimicans (Socr. l 1 c 8) Ex quo tempore maximas pars hujus disceptationis haberi cœpit (Sozom. l. 1. c. 17). Et licet \orbi/ jam primū {illeg} cœpit innotescere, non dubium est tamen quin Episcopo suo in tota hac controversia apprimè juvit: vir \{illeg}/ /vir\ utiqꝫ rebus gerendis aptissimus: tum quod nam præter subtilitatem ingenij, Iuris etiam scientiam calluit, inde \ita ut/ a Severo Iurisconsultus <30r> vocetur diceretur. Et certe \Alexandri/ Epistola Circulatoria \Alexandri/ non minus redolet argutiam Athanasij genium2 Athanasij1 in defendenda oppinione, quam calorem senis in {illeg} \mordendis/ adversarijs. In magno igitur erat honore Athanasius apud Episcopum suum (Socr. l. 1, c. 8) {illeg} et ab eo pergente ad patres in senectute bona, ad portandum post se Ephod sacerdotale deligitur (Ruffin. l. 1. c. 14) Sozomenes \lib 2 c 17/ referens quomodo Alexander hunc successorem reliquit quasi divinis jussionibus ad eum designandum impulsus: addit quod Athanasius fugam paravisse diceretur et per vim ab Alexandro coactum|s| esse ut sacerdotium susciperet. Et {illeg} ejus rei testem citat Apollinarem Syrum, qui scribit Alexandrum moribundum valdè sollicitum fuisse de electione Athanasij in successorem, & Athanasium fugisse. Et quidem Noverat utiqꝫ Alexander hunc fore propugnatorem partium suarum longe acerrimum, et ideo ut {illeg} in successorè ejus eligeretur, modis omnibus ambiebat : Sic Athanasium fugisse non constat. Sed fuga Athanasij commentitia est, ut post explicabitur. < insertion from f 29v > ✝ Athanasius ab Alexandro pergente ad patres in senectute bona, ad portandum post se Ephod sacerdotale deligitur. Ruffin. l 1. c 14. Alexander cum ex hac vita migraturus esset, Athanasium successorem reliquit, divinis ut equidem arbitror jussionibus ad eum designandum impulsus. Etenim Athanasius ipse fugam paravisse dicitur, & per vim ab Alexandro coactus esse ut sacerdotium susceperet. Cujus rei testis est Apollinaris Syrus ita dicens. Impietas primum q Post hæc vero impietas bellum inferre non cessat. Sed primum quidem contra beatum hujus viri doctorem armatur; & hic tanquam filius patri adjutor aderat. Deinde verò contra hunc ipsum <30v> tunc cum ad Episcopatus successionem venit, fuga quidem {illeg} multumqꝫ usus Dei autem auxilio repertus, quemadmodum et beato viro qui episcopatum ei tradidit, divinum|s| {illeg}ijs præmonstratum fuerat non alium quam hunc sucessorem ipsius fore. Nam cum cum {sic} is ex hac vita vocaretur & jam morti vicinus esset, Athanasium nominatim vocare cœpit. Vbi sæpius eum vocasset, prophetico spiritu ita locutus est: Effugisse te credis, Athanasi. Non effugies; significans scilicet eum ad certamen vocari. Sozom l 2 c 17. Cæterum1: hæc4 fuga6 Athanasij5 commentitia2 est3 ut post hac explicabitur. < text from f 30r resumes > Qua de causa \ut mihi videtur/, cum Athanasius tantum Diaconus esset, atqꝫ adeo juxta veterem consuetudinem eligi \constitutionē Ecclesiæ/ istius eligi non posset, Alexander sancivisse videtur constitutionem mutare\sse/ videtur \videtur/, sanciendo ut non tantum ex numero duodecim præsbyterorum sed P unus e duodecim Presbyteris istius Ecclesiæ sed quivis vir probus eligi posset. < insertion from f 29v >

Scribit ‡[38] Synodus Alexandrina Anno       sub Athanasio habita, quod cum Arius ab Ecclesia per Alexandrum ejectus esset & Eusebiani multis adhortationibus Alexandro scriberent ne Arium extra Ecclesiam relinqueret, Alexander autem nollet recipere Eusebiani in Athanasium ejus Diaconum iras convertunt. Post quam autem eum assiduum. Ex quo \Postquam autem/, eum assiduum esse apud Alexandrum et in pretio haberi curiosè animadverte{illeg}|rent|, atqꝫ etiam experientiam ejus pro Christo pietatem in Synodo Nicæna, ubi cum magna libertate contra Arianorum impietatem disseruerat, experti essent, eorum cre odium magis crevit: Hæc illi Vbi autem Deus eum ad Episcopatum provexerat veterem jam olim malitiam refoventes, – modis omnibus conjurationes in eum coquebant. Hæc illi: Ex quibus quis non collegerit tardum senem tota hac disceptatione consilijs hujus juvenis usum fuisse ita ut Eusebiani non tam cum Athanasio Alexandro quam cum Athanasio sub persona Alexandri contenderint? Et {illeg} |Vnde distinctionis gratia propugnatores hujus opinionis non immerito Athanasiani quos vocitemus| Certe Epistola illa circulatoria Alexandri cujus partem supra citavimus, non minùs redolet Athanasij genium {illeg} in defendenda opinione quam calorem senis in mordendis adversarijs, ut quisquam sentiat qui totam illam Epistolam legerit \illam/ & cum scriptis Athanasij comparaverit.

Athanasius igitur cum in tanto esset honore apud Episcopum suum ab eo pergente

Cum igitur Alexander hunc diligeret plurimùm, & partium suarum propugnatorem fore longe acerrimum fore cerneret, ut |iste sibi| in Episcopatu successor eligeretur, excepta {illeg} ✝ pro viribus ambiebat. Qua de causa cum Athanasius tantum Diaconus esset – – – – posset.

< text from f 30r resumes >

Et præterea cum ad electionem Episcopi consensus Presbyteri non possent Episcopum creare nisi quem populus prius eligerant ({illeg}, & major pars populi Alexandri sententiæ aversaretur, Episcoporum vero {illeg} \ejus dioceseos/ pars major cum eo faciebat quos sub se habebat pars major cum eo faciebat, ideo necessitate quadam coactus erat potestatem omnem contra populum conciliare, ne per adversam electionem causa {frustra} caderet. {illeg} An verò propria auctoritate vel has vero veterum consti\tu/tionum mutationes in Concilio illo Alexandrino cui Hosius interfuit, factas esse non est improbabile; unde et canon quartus Concilij Nicæni, quo statuitur ✝[39] ut Episcopus (si fieri potest) a totius Provinciæ Episcopis ordinetur. Hunc enim Canonem in gratiam Ægyptiacæ Dioceseos \ad comprimendum populū/ constitutum esse, ex posteriori parte ejus colligitur, qua contra \populos Ario et Meletio/ Meletianos \& {eorum populos} faventes/ statuitur ut in electionibus <31r> {Episcoporum} Metropolitani Episcopi maxime vel præsentia vel autoritas habeatur. Cujus canonis rationem ipsa Synodus in Epistola ad Alexandrinos|rum| Ecclesiam {illeg} \sic/ reddit. Si quempiam, inquiunt, eorum qui in Ecclesia censentur, diem suum obire contigerit, tunc|m| in defuncti locum atqꝫ honorem provehantur ij qui nuper adsciti sunt, modò digni videantur, & populus eos eligat, suffragante nihilominus, plebisqꝫ judicium confirmante Alexandrinæ urbis Episcopo. Et quasi hic nòn satis securitati \provisum/ electionibus {illeg} esset securi contra multitudinem: in eadem Epistola scribunt Nicæni Patres quod qui ne nullo {illeg} unquam in schismate {illeg} \deprehænsæ sunt/, sed ni Ecclesia {illeg} Catholica Ecclesia {illeg} absqꝫ labe ulla perseverant potestatem habeant eligendi & proponendi nomina eorum qui in clerum allegi meruerit.

In{illeg} persecutione quæ a Dioclesiano et Maximiano Imperatoribus excitata est – Meletius \quidam/ cum Petro Archiepiscopo Alexandrino alijsqꝫ pluribus in vinculis habebatur. Atqꝫ ille quidem cæteris Ægypti Episcopis antecellens, secundum a Petro dignitatis locum obtinebat utpote illius adjutor. – Cumqꝫ nonnulli martyrium feliciter subijssent, alij vero ab eodem excidissent, idolis sacrificantes, ijdem post lapsum & sacrificia ad confessores & Martyres accesserunt, ut pænitentiæ misericordiam obtinerent. – Hinc {illeg} minima inter Martyres commotio ac dissentio est exorta: negantibus alijs eos qui semel lapsi essent recipiendos esse ad pænitentiam: ne fortè reliqui ob celerrimè impetratam ab ijs indulgentiam minore pœnarum metu abripi sese paterentur execrandisqꝫ se Gentilium sacris polluerent. Hi erant Meletius & Peleus, alijqꝫ complures Martyres & confessores, quos divini honoris studio, ait Epiphanius, ac zelo inflammatos, cum hæc dicerent, fuisse non dubium est. Auctores porrò ijdem erant, ut secundum persecutionem, post justum aliquod temporis spatium, pace constituta, pænitentiæ illis locus indulgeretur: siquidem vere illam et ex animo susciperent atqꝫ ejus fructus exhiberent. — Contra sanctissimus Petrus, utpote <31v> benignus ac misericors, his illos verbis obsecrabat: Admittamus illos, quandoquidem peccati eos pænitet, ac pænitentiam illis constituamus, {illeg} (his enim verbis usum esse constanti fama, inquit Epiphanius, didicimus) ne & pudore et dilatatione \illa/ temporis qui semel præ imbecillitate & ignavia a Diabolo concussi ac labefactati sunt penitus desciscant. nec remedium ullum – Quamobrem Petri quidem oratio ad clementiā humanitatemqꝫ spectabat, Meletij vero ac fautorum ejus, veritatis ac divini ardoris patrocinium susceperat. – Petrus igitur, cum animadverteret consilium suum Meletianis minùs placuisse medio in carcere pallium veli instar oppandens, proclamari a Diacono jussit: Qui Mecum sentiunt huc ad me veniunt; qui Meletij opinioni favent, ad Meletium. - Quod cum ita factum esset, diviso in partes populo, Episcoporum, Monachorum & Presbyterorum ac reliquorum ordinum major numerus sese ad Meletium adjuxit {sic}: pauci quidem Episcoporum et aliorum Petrum Archiepiscopum secuti sunt. Quo ex tempore preces ac sacrificia, cæterasqꝫ omnes ceremonias separati a se invicem obierunt. Posthæc Petrus martyrio affectus est Alexandro successore relicto Meletius verò cum alijs plerisqꝫ relegatus & ad Phanesia metalla damnatus est, ubi diutius detinebatur. – Qui quidem in Metallis a mutua communiore {sic} abstinebant. – et postea divisi manentes, ac Ecclesijs suis diversa nomina imponentes, qui Petri successoribus adhærebant Ecclesia Catholica dicebantur; qui Meletio, Ecclesia Martyrum. Epiphanius adv Hæres. 68 Melet. Hoc modo \igitur/ ecclesia Ægyptiaca divisa erat, non tam ob diversitatem opinionis sed quod una pars communicabat cum lapsis quos altera pars fugiendos esse duxit.

<32r>

De his autem statutum est in Concilio Nicæno ut se submitterent Alexandro nec nec {sic} ullam haberent potestatem constituendi successores ad continuationem schismatis. Atqꝫ ita hi redierunt in communionem cum Alexandro & Ecclesijs Ægypti pax generalis reddita est adeo ut Ecclesiæ Ægypti jam prorsus pacificatæ viderentur. Quinto igitur mense post Concilium Nicænum, nondum completa moritur Alexander, & Episcopi ad novam electionem audiqꝫ concurrant & cum cæteris \ex Thebaide Episcopi et/ Meletianorum: & \qui omnes/ pacis gratia hi omnes interconveniunt {ut omnes} inter se \sub jurejurando juramento/ ut Electio communi omnium voto perageretur Episcopi tam Meletiani quam alij atqꝫ omnes \&/ ad conservandam pacem Ecclesiarum \sub juramento/ conveniunt inter se ut electio communi omnium voto perageretur (Athan.            Theod.    ) et Episcopi tam {illeg} illi qui ipsi, quàm illi qui Meletio adhærebant inter se communicabant, & congregati ex Thebaide & ex universa Ægypto quinquaginta quatuor Episcopi, dato sibi invicem juramento jurejurando statuebant ut communi suffragio eligeretur is qui Alexandrinam Ecclesiam administraturus esset ({illeg} Arriani apud Sozom. l 2 c 17. Neqꝫ hoc nega{illeg}|tum| \est ab/ Athanasianis in defensione sua) sed septem Episcopo|i|s ex eorum numero, violato jurejurando \[una cum alijs fortasse nonnullis qui non juraverant]/ {illeg} clam ordinarunt Athanasium (Ariani apud Sozom ib. & Meletiani apud Athanasium Apologia {illeg} Episcopis a Concilio \a Synodo/ Alexandrina citati apud Athanas. Apolog. 2.) \in ✝[40] Epist. ad Ecclesias citati/ populis qui {illeg} \cum/ Athanasium\o/ faciebant Ecclesiam quandam occupantibus, fores præcludentibus, & nec ipsis egredientibus, nec permittentibus ut aliqui Episcoporum quos intus habebant egrederentur, donec {illeg} Athanasius ab Episcopis illis aliquamdiu reluctantibus ordinaretur: {illeg} Alexandr ut ipsæ \Athanasius & {illeg} fere centum Episcopi Ægyptij/ Synodus Alexandrina in Epistola sua apud Athanasium Apolog. 2 confessa est \in/ præfata ✝[41] Epistola Synodali confessi sunt. Quo facto Athanasius nuncio celeri electionem ab Imperatore confirmari procurat antequam quærelæ alterius partis ad aures ejus pervenirent. Et hinc novum bellum atrox admodum et diuturnum arsit. Nam ea de causa multi tum ex plebe tum ex clericis Ægypti communionem ejus refugiebant <33r> (Ariani apud Sozom l 2. c. 17) Meletiani autem more canum (ut loqui {amat} Athanasius) obl non obliti vomitus sui rursus Ecclesias perturbare cœperunt [42] Meletiani verò supra modum excandescentes, {illeg} schisma renova{illeg}|runt|, si modò jam ampliùs schismatici dici possent \meruerint/ qui communionem Athanasij justas ob causas fugere. Neqꝫ |de Episcopatu Athanasij solummodo contendebatur sed de fide etiam disputatio recruduit.| Quali autem contentione Ad hoc novum bellum Eusebius alludens in Vita Constantini. Cunctis igitur inter se pacem colentibus, apud solos Ægyptios implacabi {sic} contentionis furor ardebat: adeo ut molestiam quidem exhiberent Imperatori; non ideo tamen eum ad {illeg} iracundiam excitarent. Illos enim ut patres, aut potius ut Prophetas Dei, omni honore Imperator afficiens; iterum ad se vocabit; iterum arbiter eorum fuit; iterum eos muneribus ac donis honoravit. Sententiam quoqꝫ quam arbiter dixit dixerat, per Epistolam significavit; confirmans & sanciens ea quæ a synodo decreta fuerant; eosqꝫ adhortans ut concordiæ studerent, nec Ecclesiæ corpus distrahere ac discerpere vellent sed futurum Dei judicium animo reputarent. \Hæc/ Euseb. De vit. Const. l. 3 c. 23 ubi modo historiam concilij Nicæni descripserat, & episcopos domum cum muneribus reversos, atqꝫ pacem ecclesijs redditam esse dixerat). Interim tamen Imperator plures eorum qui Athan communionem Athanasij refugiebant, exilio multavit. Contigit eorum aliquos Nicomediam, alios Nicæam alios ad {illeg} Cum ijs qui Nicomediam & Nicæam mittebantur ({illeg} Eusebius & Theogonius, Episcopi istarum urbium, communicabant, & causæ eorum contra Athanasium patrocinati sunt. Quare Imperator hos etiam relegat ut patet ex ‡[43] Epistola Imperatoris eodem tempore scripta ad Nicomedienses ubi hæc leguntur. \Quid nuper Eusebius \{una}/ cum Theogonio dementiæ suæ socii admiserit, quæso accipete./ Alexandrinos quosdam qui a nostra fide desciverant istuc abduci præceperam, propterea quod eorum opera ac ministerio discordiæ fax excitabatur. Verum isti egregij Episcopi quos Synodi clementia ad agendam pænitentiam servaverat, non solum istos susceperunt & apud se tutò degere jusserunt, sed etiam malitiæ illorum socios se ac <34r> participes adjunxerunt. Quamobrem adversus ingratos istos id agere decrevi. Abreptos videlicet quam longissime deportari jussi. – Siquis verò mentionem illarum pestium facere, aut in laudem eorum temere excitari præsumpserit, statim opera famuli Dei, hoc est nostri, audacia ejus comprimetur. Hæc Imperator. Scribit autem Philostorgius has \Eusebiū/ tribus mensibus post Synodū Nicænum exactis relegatus|m| esse, {illeg} verius dicendum est quod sex aut septem \fere/ menses prius exactas fuisse hoc est ante mortem Alexandri. Sed ✝[44] Athanasius \(siqua ei fides)/ scribit Eusebium a morte Alexandri a \tempore/ mortis Alexandri ubi audiverat Meletianos denuo turbare Ecclesias, cum ijs consilium inijsse. cui quidam assertioni Et res ipsa suadet exilium horum duorum contigisse ubi Imperator {illeg}a{illeg}|d|v{illeg}|o|catis Episcopis Egyptijs & causa Athanasij audita, sententiam modo pronunciaverat. hoc est, ut ego{illeg} arbitror, sex circiter \vel septem fere/ mensibus post Synodum exactis

Eadem tempest{illeg}\ate/ Imperator ex Oriente rediens [45] Vicennalia sua Romæ \Romæ/ celebrat|v||it| \Romæ/ quæ anno superiori \Nicææ/ celebraverat. Nicæa et Romæ: {illeg} Interim gaudia hæc mætissimis quibusdam casibus temperantur. Nam Imperator hoc ipso fere tempore ‡[46] Crispum Cæsarem, filium suum primogenitum, ob falsam criminis suspicionem veneno sustulit, et mox propriam etiam conjugem Faustam balneo calido immergi jussit unde mortua extracta est \suffocavit/: atque a[47] alios quosdam genere proximos, et b[48] amicos innumeros occidi jussit: de quibus consule Baronium ad annum 324. sect 5 & sequ. qui utiqꝫ multitudine et evidentia testimoniorum (quæ ibi nominat) \multitudine et evidentia/ victus cogitur hæc agnoscere. Rejicit tamen factum ad annum 324, Chronicon Eusebij secutus, quod certò erroneum est, & forte hic, \forte/ ab Hieronymo, interpolatum, nam Eusebius Imperatorem \summis/ laudibus extollere et \ejus/ vitia omnia celare solitus est. Verum autem temporis hæc sunt indicia Vero Sed Verum autem Tempus \verum/ sic colligitur. Sozomenes l 1 c 5, ex legibus a Constantino et Crispo simul editis et notas temporum nominaqꝫ Legislatorum ferentibus, expressè testatur Crispum desijsse anno vicessimo Constantini, qui quidem annus cœpit 8 Kal Aug A.C. 425, {illeg} dum Synodus Nicæna {illeg}ederet, quæ et festo <35r> vicennalium Nicææ celebrato interfuit. Tradit etiam Zosimus Constantinum hæc facinora patrasse tunc cum Romam profectus esset, & Gothofredus ex legibus Constantini loca et tempora quibus dabantur ferentibus, cogitur agnoscere Constantinum non advenisse Romam ante                           proindeqꝫ rejicere facinora hæc in tempora proximè post Concilium illud Nicænum, & repudiare celeberrimum illud figmentum de baptismo Constantini, quem Romæ, anno 324 ad {illeg} ex occasione horum scelerum, ad reatum ante sessionem Synodi diluendum,      celebrari fie volunt. Huic etiam tempori favet illud Baronij an 324 sect. 27 quo docet ex Zosimo Osium jam ex Ægypto Romam redijsse: quod sane non nisi post Concilium Nicænum contigisse verisimile est, siquidem Osius comitatum Imperatorium secutus, postquam ex Ægypto Nicomediam redijt, perrexit inde Nicæam cum reliquo comitatu.

Tam immania verò erant hæc scelera ut \(et hoc ipso anno 326 Præfectus Prætorio ut docet L 6 de Episcopis et L 5 de navicular, (quod Chronologiam non parum confirmat)/ Ablavius Consul, vir apud Constantinum præcipuus, disticho Palatinis foribus affixo, vocarit hæc tempora Neroniana: uti Sidonius Apollinaris,[49] auctor gravissimus refert, his verbis. Vt mihi, inquit, non figuratius Constantini domum vitamqꝫ videatur vel pupugisse versu gemello Consul Ablavius, vel momordisse disticho tali clam Palatinis foribus appenso:

Saturni aurea sæcula quis requirat?

Sunt hæc gemmea, sed Neroniana.

quia scilicet prædictus Augustus, ijsdem ferme temporibus extinxerat conjugem Faustam calore balnei, filium Crispum frigore veneni. Ad hoc distichon alludens ✝[50] Baronius, dum de causa|caufa fugæ Romani Ponti.ficis agit, vocat hæc tempora infælicissima atqꝫ ea plane quæ ore domesticorum meruerint Neroniana vocari. Quibus facile erat, inquit, fluctuantem Con <36r> stantini animum — levissimis suspicionibus in quosqꝫ optimos agitari: adeo ut si deploratissimis hisce temporibus carissimus filius Cæsarum primus, amantissima uxor Augusta, et alij complures necem ab irato Principe, coacti sint: quid mirum si Romanus Pontifex fugam capessere adactus sit vel in ea quam antea ob furorem Gentilium captasset, sese cum suis hactenus continuare? Tempora plane (ut eadem sæpe repetamus quæ Ablavius testatur) Neroniana erant. Hæc Baronius: a[51] qui et ex b[52] Glyca, c[53] Zosimo et d[54] traditione Gentilium apud Sozomenem, scribit Imperatorem ad Gentilismum fere redijsse, & jam demum post hæc facinora se totum ad Christianam religionem convertisse, ubi Flamines et Sopatrum Philosophum gentilem de expiatione peccatorum consulens ra|e|sponsum tulisset non esse traditum lustrationis modum qui tam fœda piacula posset eluere; ab Osio verò confirmatum audi\vis/sset {sic} religionem Christianorum habere vim abolendi quodcumqꝫ peccatum.

Neqꝫ sane isthæc a veritate prorsus aliena esse videntur. Nam qui Auruspices, non multo ante, de ædibus suis fulmine tactis consuli \voluit/, & eorum sententias ad se transferri, quid mirum si se alijs Gentilium ritibus aliquando immiscuerit, & præsertim hoc tempore ubi deterrimus factus est. Neqꝫ est quod quisquam objectet pietatem ejus erga Christianos: nam certe{illeg} in ipsa Synodo Nicæna \nimium/ lusit, & sub prætextu religionis, sub paci reipublicæ studuit, ut ex hoc unico argumento satis manifestum est; quod postquam Hosio obtemperans \auscultans/ & Eusebio adver propter societatem cum Licinio aversatus, deterruisset Episcopos ejus partes \Eusebio adhærentes/, ne venirent ad Concilium, dein cæteros inter se multipliciter pugnantes, in sententiam non in quam ips|ll|i \sponte/ conspiraverant sed quam ipse prius elegerat, partim blandimentis \et auctoritate præsentiæ/, partim fraudulentis inter

<37r>

Porro per filios Israel quos Balaam docebat Balac seducere perspicue intelligendi sunt populus Dei qui nondum colebant Imaginem {illeg}, \Porro populus Dei qui nondum colebant {illeg} imaginem,/ de quibus Deus dicit πλανα τοὺς ἐμοὺς \Bestia/ seducit meos cap 13.14, et quorum reliquiæ subinde exhibentur per centum quadraginta quatuor millia cum agno in monte Sion habentes nomen patris ejus \Dei/ scriptum in frontibus suis cap. 14.1, & {illeg} sigillo Dei in frontibus signati dicuntur ex omni tribu filiorum Israel cap. 7.3,4: sunt \istæ/ tribus filiorum Israel ex quarum omni numero \{illeg}/ centum {et} quadraginta quatuor millia tantum sigillantur; cæteris scilicet \ne occiderentur/ deficientibus & ad cultum Bestiæ et Imaginis se recipientibus. Nonne |igitur| ad hos filios Israel perspicuè alludit Parabola de Balaam docente Balac mittere scandal{illeg}|o|{illeg} \misso/ filijs Israel? In tantum congruunt prophetiæ ut hac in parte nomina sint eadem.

Nomen autem filiorum Israel in hac Prophetia Christianis inditur ex Consessu illo Dei augusto Ecclesiæqꝫ cap 4 ad priscæ illius in deserto cum Israele castrametationis imaginem descripto. Cujus rei ratio est quod Christiani spiritualiter sint filij Israel, hæredes promissorum, & populus Dei perinde ut prisci illi. Vna est utriusqꝫ Ecclesia sub diversis legibus Rom 11.17. Vnam uterqꝫ urbem expectat quæ nova Ierusalem in hac prophetia dicitur. Et hinc Christiani dicuntur. Etiam Iudæi cap 2.9 & 3.9 et eorum adversarij Gentiles cap 11.2 Eo quod {illeg} Isræl et Iudæi olim vocabant omnes Gentiles præter se ad distinguendam Ecclesiam ab ijs omnibus qui extra Ecclesiam sunt adhibentur antiqua illa vocabulos. Vnde per filios Israel & Iudæos hic passim intelligendi sunt quos gentilibus opponuntur. gentilibus aquam, quibus datum est atrium exterius conculcandum, cap 11. |ut filij Israel et Iudæi olim vocabant omnes gentes et Gentiles præter se, sic in hac prophetia omnes \qui/ extra Ecclesiam \sunt/ per Gentes et Gentiles {illeg} significantur designantur. Vt in parabola de Balaam per Balaam Balac et eorum populos qui gentiles erant, perqꝫ thronum Satanæ qui olim in gentes longe lateqꝫ dom universis dominabatur: Et similiter in prophetia ad quam hæc parabola alludit, per tribus linguas et gentes ex quibus Bestia conflatur cap. 13.7 & 11.9 quæqꝫ gentiles atrium externum conculcantis dicuntur cap: 11.2.|

Cujus autem generis hi fuerint, {illeg} \declaratur/ cap: 2.9. Novi, inquit \Christus,/ blasphemiam eorum qui dicunt se Iudæos esse et non sunt sed Synagog sunt synagoga Satanæ. Alludit hic partim ad Bestiam septi <38r> cipitem quæ loquebatur blasphemias et super capita ejus habebat nomina blasphemiæ, id est quæ I idololatrica erat, partim ad Draconem qui Satanas dicitur, et alludendo ad utrumqꝫ, comprehendit utriusqꝫ \populos/ quatenus omnium eadem est religio, omnes blasphemantur, omnes sunt Synagoga Diaboli. Hi, inquit, dicunt se Iudæos esse et non sunt i.e. Christianos se vocant sed non sunt. Non sunt Iudæi, i.e. gentiles sunt. Sunt synagoga Satanæ non Synaga {sic} Iudæorum uti prætendunt i.e. non Ecclesia Christianorum ut se vocant sed Ecclesia diaboli: Vt enim Iudæi pro Christianis ponuntur sic et (juxta tenorem Allegoriæ) Synagoga pro Ecclesia. Comprehendit autem omnes qui dice Loquitur autem generaliter de omnibus qui dicebant se Iudæos esse et non erant, i.e. de omnibus hæreticis, et insinuat omnium de quibus loquitur unam esse synagogam, et in verbis proximis tum antecedentibus tum subsequentibus describit tribulationem et persecutionem sub his pseudochristianis; ne putes hæc ad tempora Apostoli proprie spectare, sed ad Bestiam et Draconem potius referat|s| qui ab omnibus coluntur. |Qua de causa conjunguntur etiam hi cum cum {sic} hora testationis universalis in parabola ad Ecclesiam Philadephiæ cap. 3.9,10.|

Ex utraqꝫ autem Gentilium proprietate, nempe tum fornicatione spiri idololatrica & professione Christiana professione externa nominis Christiani & \tum/ idololatria seu fornicatione spirituali, ipsis nomen Nicolaitarum \ipsis/ tribuit Christus. Habes, inquit, illic tenentes doctrinam Balaam, qui docebat Balac mittere scandalum \coram/ filijs Israel edere {illeg} idolothyta et fornicari: ὁύτως ἔχεις καὶ συ ad hunc modum habes et tu tenentes doctrinam Nicolaitarum \similiter/. Nicolaitarum doctrinam primò vocat doctrinam Balaam: Habes, inquit, tenentes doctrinam Balaam. Dein descripta doctrina illa repetit: Ad hunc modum habes et tu tenentes doctrinam Nicolaitarum \similiter/. Illud ὁύτως relativum est, et in {illeg} versione Arabica et Æthiopica relativè accipitur. \Et vox ὁμοίως in fine sententiæ (quam aliqui durum pleonasmum reputantes verterunt in ὁ μισω ut notat Grotius) eodem spectat. Geminatur expressio ut sensus plenior et certior esset/. Igitur a Nicolaitarum secta quæ per <39r> tempora Apostolica fæminis in communi utebatur, desumpta Parabola Christus allegoricè depingit spiritualiter fornicantes: uno opere et impuram illam sectam obiter condemnans, et Apostasiam quæ futura erat, artificiose et luculenter describens. Luculenter, inquam: tum quod Luculenta enim est hæc descriptio: tum quod fornicatio propriè dicta notissimum sit symbolum Idololatriæ, tum quod secta Nicolaitarum & christianam dicebat Nicolaitarum secta Christianorum nomen sibi arrogabat Nicolaitarum secta se Christianam professurus dicebat, tum deniqꝫ quod nomen Nicolaitarum \si interpretaris/ significat victores populi. Quam bene vero conveniunt hæc colentibus Draconem Bestiam et Imaginem Bestiæ jam videamus |ex eo solo satis constare potest, quod Draco sive Satanas, qui totum orbem deceperat, id est idololatria non fuit apud hos ab initio sed de antiquo throno per Michaelem dejectus, ad hos descendit, et in Mulieris in eremum fugatæ seductis populis regnum deinceps constituit: ut alia huc spectantia argumenta jam prætermittam.|

< insertion from f 38v > Ⓧ De his Nicolaitanis dicit Christus ad Ecclesiam Pergami: Habes illic tenentes doctrinam Balaam. Illic: id est ubi tu habitas, ubi thronus est Satanæ, ubi Antipas testis meus fidelis occisus est. Habes illic non Balaam et Balac, non bestias duas; sed tenentes doctrinam illorum. ad thronum vero Satanæ, ad regnum Draconis pertinentes Regnum ipsius Balac diversum erat a regno filiorum Israel, et id tantum agebat Balac ut per commercium populorum corrumperetur Israël, ut filij Israel haberent tenentes doctrinam Moabitarum ut regnum illud fieret sui simile, Dracone antiquo ibi thronum collocante. De hujus regni igitur corruptione populis non de populos \corruptione/ regni Balac loquitur Christus ubi dicit Balaam docuisse Balac mittere scandalum {illeg} coram filijs Israel. Vnde et de hoc regno et de populis per orbem sparsis qui ad hoc regnum pertinent intelligendum erit illud, Q|q|uod Imago occidi fecit \quotquot/ non cole{illeg}|r|et ipsam. Scio, inquit {ubi} Christus, ubi tu habitas opera tua et ubi habitas, ubi thronus est Satanæ, et tenes nomen meum, et non negasti fidem meam in diebus illis (gravis illius persecutionis) in quibus Antipas fuit testes meus fidelis qui occisus est apud vos ubi Satanas habitat. Testis meus fidelis Antipas testis meus fidelis, id est \omnis/ populus meus fidelis. nam vox Antipas si interpreteris pro omnibus ponitur. et testis ejusdem generis est cum testibus duobus cap: 11. Illi {illeg} \bipartitam/ Dei ecclesiam significant hic <39v> Ecclesiam sine partibus consideratam. Occisus est etiam eodē mortis genere quo illi. Sed quonam? Non vera morte ne Ecclesia perierit, sed occisione figuratè dicta. ea morte qua tertia pars creaturarum in mari occisi|a| dicitur cap: 8.9 & tertia pars hominum cap. 9.18, & Bestia cap 13.3. id est per dissolutionem regiminis, per abrogationem politiæ \per cessationem conventuum a quibus/ per interitum corporis politici, sive corporis illius politia {illeg} civilis {illeg} \temporalis et/ laica sit, sive \spiritualis et/ ecclesiastica. Hoc et non alio mortis genere cæsiuntur quotquot non occidi {illeg} \potuerunt/ quotquot non adorarent Imaginem id est veri omnes Christiani, cap: 13.15. Proinde occisio martyris Antypæ ad illam Ecclesiarum \non adorantiū christianam/ occi\si/onem {illeg} {illeg} referenda est alludere meritò dicetur. Vtrobiqꝫ \dissolutio id est dissolutio id est mors Ecclesiæ id est mors/ mors Ecclesia quoad formam externam et visibilem quæ corporea dici potest, quoad regimine|en| et conventus a quibus Ecclesia nomen habet. Vtrobiqꝫ amovetur Candelabrum de loco. Et si ecclesiaca sit, per inhibitionem & cessationem conventuū a quibus Ecclesia nomen habet. Hoc et non alio mortis genere occidi potuerunt|ssent| illi omnes qui non adorarent Imaginem id est veri omnes Christiani cap 13.15 proinde occisio martyris Antipæ ad illam non adorantium occisionem alludere & idem significare merito dicetur. Hac igitur occisione finis impositus est regimini Ecclesiæ in terra Israelis, et Draco subrogata Synagoga Pseudo-Iudeorum \ibi/ regnare cœpit in propria forma.

Draco fæminam prius persequi cœperat, sed terra tunc eam juvante abijt id est cessavit paululum a persecutione stetit in arena maris, sedem suam cujus vi persecutus fuerat dedit Bestiæ. Interim aquæ \id est populi/ quos Draco ex ore post fæminam ejecerat absorbentur a terra hoc est ita superantur ab amicis fæminæ ut contra eam apparere desistant. Postea \Hostis jam nullus Bestia cessat animici \cui/ fæminæ resurgunt/ redit Draco ad persequendum et expugna \fæminæ/pulsis amic|s|is fæminæ thronum suum collocat in terra ejus. Israelis Quæ \omnia/ quidem \omnia/ multum illustrantur per parabolā ad Ecclesiam Philadelphiæ.

Hæc dicit, inquit Christus, qui habet clavem David tunc utiqꝫ candelabrum movetur de loco et loco ess tentatio incipit esse universalis.

Sed habeo adversus te pauca quod habes illic tenentes doctrinam <40v> Balaam, quod habes in Synagog non in te (antiqui Nicolaitani non erant de ecclesia) sed illic \ubi Satanas habitat,/ in synagoga Satanæ, quod habes illic qui prius de tuorum numero erant, quod tuos seduci pateris, quod {illeg} seductos non contendis revocare sed hostium metu conquiescis. Pænitentiam age pæniteat te hujus torporis, hujus timiditatis, hujus negligentia: incipe verbum meum fortiter agere verbum meum cum fiducia & pro virili prædicare ut retineantur qui in te sunt ut {illeg} revocentur improbi illi de {illeg} vijs suis. Pænitentiam age tu cum illis, tu de negligentia tua, illi de iniquitate: sin minus veniam tibi cito et pugnabo cum illis in gladio oris mei < text from f 39r resumes > Victores \utiqꝫ/ populi sunt qui Mulierem fugarunt in eremū, & \ab omnibus adorantur,/ occiderunt quotquot non colerent Imaginem &c.

Idolalatræ sunt ad quos Satanas antiquus de regno antiquo per Michaelem dejectus, id est idololatria, descendit, cap 12. qui blasphemantur & pleni sunt nominum blasphemiæ id est Idololatriæ cap. 13.1,5, qui loquuntur ut Draco, id est idololatricè, et colunt Imaginem vers 11, 15 qui fornicantur cum Meretrice Babylonica et inebriati sunt de vino fornicationis ejus cap 17.2 qui attendunt doctrinis de quorum qui attendunt doctrinis dæmoniorum i.e. doctrinis circa dæmonia quales erant quibus attendebant ethnici, 1 Trin. 4.1, qui adversus Deum deorum loquuntur magnifica, Deum patrum suorum non reputant, Deum quem patres ejus \eorum/ non norunt colent id est Deum alienum, Deum falsum, una cum Mahuzzimis col{illeg}|unt| in sede sua Dan 11, quorum deniqꝫ progenies usqꝫ ad finem sæculi adorant dæmonia & simulachra aurea et argentea et ærea et lapidea & lignea quæ neqꝫ videre possunt neqꝫ audire neqꝫ ambulare Apoc: 9.20.

De his Nicolaitanis dicit Christus ad Ecclesiam Pergami, Habes illic tenentes doctrinam Balaam. Habes illic, non in te {illeg} (Nicolaitani antiqui non erant de <40r> ecclesia) sed ubi tu habitas, in throno Satanæ. Hoc habeo adversum te quod tuos seduci pateris, quod qui prius in te erant, jam per oscitantiam tuam illic sunt. \Habes illico/ Illic ubi Antipas erat testis meus fidelis qui occisus est apud vos ubi Satanas habitat. Quod inter filios Israel, ubi jam thronus Satanæ est, ubi Draco regnat, habes non ipsos Balaam et Balac {illeg} cum regno Moabitarum, non Bestias duas, sed tenentes doctrinam eorum. \Tenentes doctrinam/ Nicolaitas|r|/um\ {illeg} \illic/ habes {illeg} ubi Antipas erat testis meus fidelis qui occisus est apud vos ubi Satanas habitat. Antipas, id est populus meus; Nam vox Antipas, si interpreteris, pro omnibus ponitur; Et locus alludit ad cap: 13.15 ubi occisi dicuntur quotquot non adorarent imaginem id est non vera morte {illeg} ne Ecclesia cessârit, sed Occisi sunt non vera morte \ne Ecclesia cessaverint/ sed occisione figuratè dicta, ea morte qua {illeg} tertia pars hominum occisa est cap 9.18 & tertia pars creaturarū in mari cap: 8.9 id est regiminis id est \per/ regiminis dissolutionem aut ut exemplum aptius afferam, ea morte qua testes duo occidendi sunt cap: 11.7, nam testes illi ejusdem generis sunt cum teste Antipa, {illeg} et occisio eorum est \ni fallor/ \erit/ per regiminis ecclesiastici dissolutionem, per cont|v|entuū pro\in/hibitionem, et per disip dissipationem et persecutionem populorū. Ex hujusmodi occisione testis Antipæ, {illeg} \qui occidunt meritò/ denominantur, Nicolaita|æ|rum, id est victores populi. Hac occisione regnum \movetur candelabrum de loco, regimen/ Ecclesiæ abrogatur et loco ejus fundatur regnum Nicolaitarum incipit regimen Nicolaitarum. Draco prius persequi esperat, sed terra \tunc/ fæminam juvante, abijt \stetit in arena maris/. Paululum cessans a persecutione: Sedem suam \cujus vi persecutus fuerat/ dat Bestiæ. Bestia ex consilio Pseudoprophetæ, per emissarios suos \et confœderatos/ curat imaginem suam erigi in Israele. \Hic Satanas redux/ Non colentes expugnantur \{illeg} testis Antipas {dissolvitur} regni/ a colentibus \{illeg}/ {illeg} Satanas \redux incipit/ in terra Israelis incipit regnare quoad regimen{illeg} interficitur. Ecclesia, fit Satanas redux in {illeg} Redit Draco ad persequendum. Non colentes expugnantur a colentibus \Candelabrum movetur de loco./ Martyr Antipas occiditur. Quoad regimen interficitur Ecclesia \Candelabrum movetur de loco. {Hinc} Israelis/ In loco ejus posuit Satanas thronum suum Exinde Satanas in terra Israelis collocat thronum suum.

<41r>

Huc spectat Parabola ad Ecclesiam Philadephiæ. Hæc dicit, ait Christus, qui habet clavem David (clavem ad palatium regis \Israelis/, clavem cæli quod in stylo prophetiæ hujus \Apocalyptico/ solium est) Ecce dedi coram te ostium apertum (ingressum in palatium Regis, aditum ad solium.) Quia modicam habes virtutem et (in persecutione novissima Dioclesiani) servasti meum verbum & non negasti nomen meum: ecce dabo de Synagoga Satanæ qui dicunt se Iudæos esse et non sunt sed metiuntur (de synagoga Draconis illius antiqui, de populis seu aquis quos Serpens ille horam tentationis inducturus, \ceu aquas/ evomet ex ore post te, qui se Christianos falsò dicunt) ecce faciam illos ut veniant et adorent ante pedes tuos (Intrabis per ostium ad solium et dominium habebis in pseudochristianos illos. Terra quæ regio tua est, {illeg} suum os aperiet et absorbebit flumen \aquas/ quod|as| missurus est Draco {ex}|de| ore {suo} absorbebit dominio suo, & faciet aqu|e|as non amplius apparere contra te. \Victoriam reportabis de Bestia et imagine eius et charactere & numero nominis/ Bestiam ense vulnerabis et ad mortem, occides, {&} facies eam non esse. \namqꝫ aquæ omnes hostiles absorbebuntur & apparere desinent/ Et Sic populi ejus qui dicunt se Iudæos esse et non sunt, sed sunt Synagoga Satanæ, \illi falsò dicti Christiani./ Pseudochristiani illi, venient et adorabunt ante pedes tuos) et scient ego quia dilexi te. Quoniam (in persecutione illa) servasti verbum patientiæ meæ et ego (in hunc modum, forti manu) te servabo ab hora tentationis quæ (tunc \vehementer/ ingruere incipiet et subinde) & {illeg} est in orbem universum tentare habitantes in terra. Vbi per externarum rerum affluentiam virtutem internam amiseris) ventura est in orbem universum tentare habitantes in terra. De quo tempore dicit \postea/ Christus in Ecclesia {illeg} Parabola ad Ecclesiam Laodiceæ: Scio tua opera quia neqꝫ frigidus es neqꝫ calidus. Vtinam frigidus esses aut calidus. Sed quia tepidus es et nec frigidus nec calidus nec frigidus, incipiam te evomere ex ore meo (Bestia quæ erat et non est, iterum erit, |ex abysso, ex| \inferis/ resurget, sanabitur vulnus ejus, scandalum mittet <42r> coram filijs tuis; Imaginem suam {illeg} \rursus coli/ faciet in regionibus tuis ad seducendum populum. Revertetur Draco ad persequendum te et \occidet/ non colentes Imaginem occidet Propter teporem multitudinis occidet \occidet/ testem {illeg} fidelem Antipam, dominio et regimine Ecclesiastico abrogato dissipatis et persecutis servis meis. ut \occidet Ecclesiam/ |Candelabrum movebitur Occidet abrogato dominio et regimine ecclesiastico dissipatis et persecutis populis tuis movebitur de loco. Fraus et seductis ubiqꝫ vigebit ut modis omnibus| tepidi quiqꝫ a fidelibus segregati, ex ore meo evomantur. Sic veniet hora tentationis in orbem universum tentare habitantes in terra. Hoc autem faciam eo quod (propter \auctas/ opes et rerum externarum affluentiam) dicis: Dives sum et locupletatus sum & nihili indigeo, et nescis quia tu{illeg} es miser & miserabilis et pauper et cæcus & nudus.

<43r>

Non multo post Constantinus Imperator

Inter hæc mortuo Eusebio Cæsareæ Palæstinæ urbis Episcopo, qui cognomentum erat Pamphili, Acacius ejus discipulus episcopatum suscepit. Qui qui {sic} quidem complures edidit libros et de vita præceptoris sui Eusebij speciliater scripsit. Nec multo post Constantij Imp. frater patri cognominis, junior Constantinus dum in partes Constantis fratris sui natu minoris conatur invadere, conserto cum militibus ejus prælio interficitur, Consulatu Acindyni et Proculi \A.C. 340/. Socr. l 2 c 4, 5. Sozom l 3 c 2

Inter hæc cum Eusebius Pamphili migrasset e vita, Episcopatum Cæsareæ in Palæstina suscepit Acacius. Qui utpote studiosus imitator Eusebij, & in sacris literis ab eodem institutus, et copiosus in sententijs et in dicendo elegans fuit; adeo ut plurimos libros laude dignos nequaquam contemnendos reliquerit, & inter cæteros librum de vita Eusebij Præceptoris sui Eusebij. Non multo post Imperator Constantinus, dum fratri suo Constanti bellum infert juxta urbem Aquilaiam, ab ejus ducibus interficitur. Atqꝫ ita Romani Imperij portio quæ ad Occasum vergit Constanti, quæ ad Orientem Constantio accessit, Consulatu Acindyni & Proculi. A. C. 340. Sozom. l. 3, c. 2. Socr l 2 c 4,5.

<44r>

Anno sequenti \Post hæc/, cum \Antiochiæ/ absoluta esset Ecclesia amplitudine simul ac pulchritudine excellens, quam Constantinus, dum in vivis esset, administro usus Constantio filio, ædificare cœperat: - Episcopi Orientis varijs ex locis ab eo conveniunt ut Ecclesiam hanc dedicarent. Conveniunt autem \nonag/ præsente ipso Imperatore Constantio, Consulatu Marcellini et Probini, anno quinto post obitum Constantini patris Augustorum [A.C. 341] Socr l 2 c 8. Sozom l. 3. c 5. Socrates l. 2. c. 8. ffuere autem, \{illeg} ait Athanasius,/ numero qui tempore Encæniorum convenerant \numero/ nonaginta [ ut {illeg} Athanasius] consulibus Marcellino et Probino, indictione decima quarta, Præsente ibidem Imperatore Constantio. Athanas. de Synod. Arim. et Seleuc. quinto anno post mortem Constantini, qui cœpit XI Kal Iun Socr. l 2. c 8. hoc est A. C. 341, post XI Kal. Iun. Ponit autem Ponunt autem Hilarius & Sozomenes {illeg} nonaginta septem Episcopos. Suspicor tamen vero plures fuisse: nam quantum Athanasiani minuere solent res Eusebianorum Orientalium, ex Historia Concilij Tyri conjectare licet, quod etsi Nicæno majus, Socrates tamen ex sexaginta tantum Episcopis constituisse tradit. Cum igitur Episcopi convenissent, Athanasium accusare cœperunt, quod cum auctoritate Synodali depositus esset, nulla vero Synodali auctoritate restitutus, ipse homo privatus et \ad/ sola auctoritatē temporalē munitus, ausus esset ad autoritatem temporalem ad potestatem sæcularem confugere ausus esset, eaqꝫ \sola/ munitus, leg Alexandrinam Ecclesiam rursus invadere, leges Ecclesiasticas \et auctoritatem tyrannide audacter \summa/ conculcans &/ funditus subvertens & auctoritatem tyrannide summa conculcans & funditus subvertens: Et quod exinde civibus causam necis se præbuisset, quatenas \dum/ illo quoniam \quatenus dum/ illo in urbem ingrediente mota esset seditio, et multi quidem \in tumultu/ interfecti; non pauci vero ad judicium tribunalia perducti \alij verò verberibus eo autore affecti; alij in judicium adducti/ fuissent. Sozom l 3. c 5. Socr l 2 c 8. Addebantur et alia flagitia quæ \ipse/ tyrannide non minori |in|transitus per Orientem patrasset{illeg}, tyrannide non <45r> minori patrasset: ut et crimen de frumento divendito quod inter pauperes distribuere debuisset. Hisce, præter ea {illeg} quibus Athanasius \quæ/ Tyri judicata fuerant, commemoratis consulitur de novo Episcopo Alexandrino. Et imprimis |de| Eusebio quodam cogitant. q Hic interpretibus usus Eusebio Pamphili & Patrophilo Scythopolitano Episcopo ad summam sacrorum voluminum {pe} notitiam pervenerat, deinde sacerdotium detractans migraverat Alexandriam: cujus urbis disciplinis cum abunde excultus esset; redibat Antiochiam. Iam vero cognitos habens mores Alexandrinorum, episcopatum istius urbis plane recusavit. Hunc igitur propter eximiam sanctitatem & summam eloquentiam Alexandrinæ ecclesiæ perficere voluerunt \cogitabant/ sed is cognitos habens mores Alexandrinorum, ordinationem plane recusar|v|it. Quare Gregorius \quidam/ Alexandrinæ præficitur Ecclesiæ, ipse vero Emisenæ. |Sozom l 3 c     Socr l 2 c 8.9.|

Interea, cum Athanasiani Episcopis Orientalibus nomen Arianorum, eo quod Arianis in Concilio Tyri Arianos in communionem recepissent, affingere conarentur; Orientales Synodus hujusmodi Synodo sequentem libellum \edit/ fidei libellum mittit Epistolam ad Ecclesias per orbem.

[55] Nos nec Arij sectatores unquam fuimus. Quo enim modo cum Episcopi simus, Presbyterum sectaremur? nec aliam ullum fidem quam quæ ab initio edita edita {sic} est, amplexi sumus. Sed ad fidem illius probandam atqꝫ examinandam judices constituti, suscepimus illum potius quam secuti sumus. Idqꝫ ex ijs quæ dicentur facile cognoscetis. Didicimus enim ab initio credere in unum Deum, omnium tam intelligibilium quam sensibilium opificem & conservatorem, et in unum filium Dei unigenitum, ante omnia sæcula subsistentem, ✝[56] manentemqꝫ cum patre qui ipsum genuit: per quem omnia facta sunt visibilia et invisibilia. Qui novissimis diebus juxta voluntatem patris descendit et carnem ex sancta virgine suscepit: et postquam patris sui voluntatem omni ex parte explevisset, passus est et resurrexit, <46r> et ad cælum reversus sedet ad dext\e/ram patris. Qui venturus est ut judicet vivos et mortuos, et Rex ac Deus permanet in æternum. Credimus etiam in spiritum sanctum. e|E|t si hoc quoqꝫ adjiciendum est, credimus carnis resurrectionem & vitam æternam.

Non multo post \Synodus/ in fidei {illeg} quam \formulam/ incidit manu \ipsius/ Luciani Martyris conscriptam, viri tum in alijs rebus præstantissimi tum in sacris literis admodum exercitati, qui et persecutione Dioclesiana martyrio coronatus, celeberrimos toto Oriente discipulos post se {illeg} ( nempe Eusebium Nicomediæ, Eusebium Cæsareæ post se reliquit, {illeg}[57] ut Eusebium Nicomediæ, Marin chalcedonis, Theognin Nicææ, Leontium qui post \posthæc/ Antiochiæ fuit Episcopus, Antoninum Tarsi aliosqꝫ. Hic Pancratium Antiochenæ Ecclesiæ Presbyterum et Sabellianæ hæresi addictum, hostem habuit infestissimum, et|a| ab quo \etiam/ proditus fuit gentilibus in tempore persecutionis|e|. |Et| Contra hanc hæresin decertans composuisse videtur Symbolum. Cum enim Sabelliani dicerent Patris filij et spiritus sancti unam esse substantiam, eosqꝫ non quæ secundum diversas proprietates diversa ista nomina sortiretur: Lucianus \obviam it et/ istos tres plene distinguit; affirmans ffilium esse Deum ex Deo, totum ex toto, perfectum ex perfecto, et Patris filij ac spiritus sancti non tantum tria esse nomina sed tres distinctas substantias, atqꝫ filium esse \paternæ/ divinitatis ac substantiæ expressam substantiam imaginem. Quamobrem cùm synodus animadverteret Hosius ali{illeg}|iqꝫ| Sabelliani{illeg} Synodum |vocem homousij ad suam doctrinam propagandam perfide trahisse| decreta Nicæna corrupisse sub {illeg} homousi{illeg} suffurantes pro homousio pra prædicantes consubstan pro homousio usurpantes vocem consubstantialis et per istam non intelligentes analogiam \relationem/ substantiarum quam patres Nicæni decreverant sed absolutam identitatem Et sub prætextu homousij decreti Nicæni de homousio Sabellianismus doctrinam de Sabillianismum propagare vocem homousij de unitate substantiæ perfide expone{illeg}|rent| atqꝫ ita sub prætextu decreti Nicæni Sabellianismum per Occidentem \ubiqꝫ/ propagantes ubiqꝫ propagarent : Synodus auctoritatem <47r> \Luciani/ huic hæresi opposuit, symbo fidem ejus {illeg} promulgans ut sequitur.

Credimus juxta Evangelicam & Apostolicam traditionem, in unum Deum patrem omnipotentem, omnium rerum opificem & fabricatorem: & in unum Dominum Iesum Christum filium ejus unigenitum Deum, per quem omnia facta sunt : genitum ex patre ante omnia sæcula, Deum ex Deo, totum ex toto, solum ex solo, perfectum ex perfecto, regem ex rege, Dominum ex Domino, verbum vivum, sapientiam, vitam lucem veram, viam veritatis, resurrectionem, pastorem januam; nec mutationi obnoxiam nec conversioni: paternæ divinitatis, ✝[58] substantiæ, potestatis, consilij & gloriæ expressam undequaqꝫ imaginem: primogenitum omnis creaturæ : qui erat in principio apud Deum, Deus verbum; sicut dicitur in Evangelio : et Deus erat verbum, per quem omnia facta sunt in|&| in quo omnia subsistunt. Qui novissimis temporibus descendit e cælo, & natus est ex virgine secundum scripturas : & homo factus, mediator Dei et hominum, & Apostolus fidei nostræ, et princeps vitæ quemadmodum ipse dicit: Descendi de cælo non ut facerem voluntatem meam sed voluntatem ejus qui misit me. Qui passus est pro nobis et resurrexit tertio post die & ascendit in cælum sedetqꝫ ad dexteram patris. Et iterum venturus est cum gloria et potestate ut judicet vivos et mortuos Et in spiritum sanctum, qui credentibus donatur ad consolationem et sanctificationem et ad consummationem sicut et dominus noster Iesus Christus præcepit discipulis suis dicens: Ite et docete omnes gentes, baptizantes cunctos in nomine patris et filij et spiritus sancti. Patris inquam vere patris; et filij vere filij, et spiritus sancti revera spiritus sancti : ita ut hæc vocabula non sint nuda, et sine re vocabula; sed <48r> quæ accurate exprimant propriam unuscujusqꝫ [59] substantiam ordinem ac gloriam. Adeo ut ‡[60] substantijs quidem tres|ia| sunt, consensu autem unum. Hanc igitur tenentes fidem, pergit Synodus, coram deo et coram Christo omnem hæreticorum dogmatum perversitatem anathemate damnamus. Et siquis contra sanam rectamqꝫ scripturarum fidem docuerit, tempus aut sæculum esse vel fuisse priusquam filius gigneretur; anathema esto. Siquis dixerit filium creaturam tanquam unam ex creaturis; vel ✝[61] germen tanquam unum ex germinibus; & non singula protulerit sicut sacræ scripturæ tradiderunt: aut siquis aliud docuerit vel evangelizaverit præter id quod accepimus, anathema esto Nos enim cunctis quæ in divinis scripturis tum a prophetis tum ab Apostolis tradita sunt, verè et religiosè credimus atqꝫ insistimus.

Huic Syno ffidei ✝[62] Gregorius, ut Episcopus Alexandriæ, subscripsit inter cæteros; dein a Alexan hunc ✝ Syriam|no| dux|ce| cum quinqꝫ milibus militum armatorum Alexandriam deducit|tus| \est./ Quotquot autem Athanasium illic aversati erant, militibus sese adjunxere. \Socr l 2 cap 10, 11/ Tanti erat Athanasium eje|i|cere Qui si vel minimùm Christianus fuisset, et quicquam Christianam religionem \vel minimum/ sapuisset, non expectasset ut exercitum quo oppugnaretur, sed Imperatoris mandatis obtemperans, et ipse sponte cessisset, et suis persuasisset ut illi etiam cederent, ejusqꝫ exilium ejusqꝫ exilium, ut ut inquam utut inquam veneretur \ducerent/ quite quiete ferrent seqꝫ quiete {illeg} gererent. {illeg} Sed mores hujus factionis jam ante co ex prioribus tumultibus patefacta innotuerat. et ideo cum \novus/ episcopus non aliter \quam per exercitum/ introduci posset, peractus per exercitum introductus est ad et ideo ad ejiciendū Athanasium conductus est exercitus.

Inter cæteros ✝[63] Gregorius, ut Episcopus Alexandriæ, subscripsit huic fidei, dein eo Alexandriam pergente \per milites deducto/, Athanasius per vim ejicitur. non sine tumultu gravissimo Qui si Christianam fuisset \religionem vere minimè sapuisset/ non expectasset ut per milites ejiceretur <49r> sed mandatis Imperatoris et ipse sponte cessisset et suis persuas|d|isset ut illi etiam cederent. Quam gravem vero seditionem \Athanasius reluctando/ concitavit, haud difficile colligitur ex ijs \quærelis/ quæ {illeg} ipse ad solitarios tam gregales ejus ad Iulium Papam scripsit{illeg}. Quæ gregales ejus scripsere Iulius sic refert in Epistola ad Orientales. Quæ, inquit, a Gregorij|o| in introitu ejus acta sunt feruntur, ostendunt cujusmodi fuerit ejus ordinatio. In temporibus ita pacatis prout renunciant qui ab Alexandria veniunt & quemadmodum Episcopi scribunt, ipsa Ecclesia incendium passa est, Virgines denudatæ, Monachi conculcati, Presbyteri et multi ex populo indigne habiti & violati, Episcopi in carcerem detrusi, multi spoliati, Sacra mysteria de quibus accusabant Macarium Presbyterum ab Ethnicis direpta et in terram abjecta sunt, ut vi cogerent non nullos ad constitutionem Gregorij approbandam. Athanasius vero in Epistola ad Solitarios rem sic describit. Mittit, \inquit,/ literas Constantius et in omnes persecutionem movit, emisarijs ad eam rem usus Philagrio & quodam Arsacio Eunucho. Missus quoqꝫ est Gregorius cum militari manu. Et eadem designata facta sunt quæ prius. Coacta enim multitudine ex bubulcis, opilionibus, et forensi vulgo una cum protervis juvenibus, cum gladijs et fustibus Ecclesiam quæ Quirini dicebatur invadunt, alios mactant, alios pedibus obterunt, plerosqꝫ concisos partim in carcerem partim in exilium conjiciunt multasqꝫ fæminas miseris modis captatas publice ad tribunalia trahunt crinibus trahunt, tractasqꝫ contumelijs indignissime afficiunt : aliorum bona fisco addicunt aliorum alimenta intervertunt nulla alia de causa quàm ut eos ad partes Arianorum Ari ad partes Arianorum accederent & reciperent Gregorium. Athanasius autem priusquam ista fierent, eaqꝫ solo auditu cognita habens, Romam navigavit, {illeg} non ignarus furoris hæreticorum et quod ad eum tollendum Synodus facta erat. Iulius verò Presbyteros suos Elpidium et Philoxenum cum literis ad Eusebianos misit, certum diem definiens ut aut præsentes se sisterent aut cognoscerent se omnibus modis suspectos haberi. Ita Athanasius : quæ sui <50r> gregales tum in tumultu tum postea pe ad Tribunalia ut seditionis auctores perpessi sunt perpessi sunt recensens, quæ vero ipsi \vicissim/ fecerint quibus hæc commeriti sunt, quomodo tumultum mādatis Imperatoris restiterunt, & tamen \ideo/ in unum collecti seditionem conflarunt, quid in ipso tumultu gesserint, & quibus deniqꝫ de sceleribus pœnas deinde luerunt prorsus reticens. Quinimo graviora illa scelera quæ in altero \altero/ templo ✝[64] quod Dionysij dicebatur, patratas|a| sunt, silentio etiam involuit non ausus est ulla ex parte attingere. Hoc enim templum, cum in eo esset Cathedra Episcopalis, ipse cum suis \collecta/ occupaver \etiam Gentilium multitudine/ apprimè defendebant: cumqꝫ \hi non/ amplius vim militum et multitudinis ex altera parte collectæ \non amplius possent/ sustinere, non possent in ignem \Altare comminuunt & Templum/ injiciunt ædificia et incendunt, Athanasio se clam subducente & fugiente ne tanti sceleris pœnas lueret. Post hujus fugam Templum Quirini expugnatum fuisse constat ex superioribus. Et \Post hujus Templi incendium expugnatum fuisse templum. Quirini constat ex superioribus/ Socrates tamen et Sozomenes scribunt Athanasium quiete discesisse \sine aliquo certamine/ ex Ecclesia discessisse & quod ubi \postea postquam cum/ Gregorius eam occupaverat, populum Alexandrinus|m| id quod gestum fuerat permoleste ferentem, Ecclesiam illam quæ Dionysi (quam Dionysij fuisse testantur) incendio consumpsisse. {illeg} \Scilicet/ hi narratiunculam de quieto \pacato/ Athanasij discessu desumpsere ex Athanasij \ipsius./ Epistola ad Solitarios \Apologia prima pag./ et inde ratiocinati sunt templum postea \discessum ejus/ incensum fuisse. At hallucinati sunt nam quæ Athanasius ibi narrat neqꝫ syncera {sic} sunt, neqꝫ pertinent ad hæc tempora \pertinent/ sed ad sequentia ubi Imperator {illeg} Constantius victo Occidente Athanasium denuò expulit. Audiamus igitur potius testimonium antiquius \quid/ Sardicensis Orientalium Synodus testimonium hoc ipso fere tempore scripsit de his rebus testata sit: Constituto, inquu|it|nt, in ejus [Athanasij] locum ex judicio Concilij [Antiochensis] sancto et integro sacerdote [Gregorio] ut barbarus hostis, ut pestis sacrilega, addictis Gentilium populis Dei templum incendit, altare comminuit et clam exit de civitate, occulteqꝫ profugit. Cum hocce Orientalium testimonio conferri poss{et}|unt| alterum quod quæ Iulius Papa \ex alteram partem/ in Epistola ad Orientales scripsit. Quæ, <51r> inquit, a Gregorio in introitu ejus acta feruntur, ostendunt cujusmodi fuerit ejus ordinatio. In temporibus ita pacatis prout renunciant qui ab Alexandria veniunt, et quem admodum Episcopi scribunt, ipsa Ecclesia incendium passa est, Virgines denudatæ, Monachi conculcati, Presbyteri et multi ex populo indigne habiti & violati, Episcopi in carcerem detrusi, multi spoliati, sacra mysteria de quibus accusabant Macarium Presbyterum ab Ethnicis direpta, et in terram abjecta sunt, ut vi cogerent nonnullos ad Gregorij constitutionem approbandam. Ita Iulius. Templum vero, {illeg} \dic sodis,/ combusserintne {illeg} Gregoriani quibus hoc usui foret, \qui Gregorium ibidem in Throno collocare contendebant/ an Athanasiani quibus excedendum erat? sit Lectoris judicium Res ipsa loquitur. Quod si Athanasianis hoc imputandum sit, \certe/ et ethnicis ab ijsdem conductis \tribuenda erit tum/ altaris subversio & \tum/ sacrorum mysteriorum violatio. En igitur confidentian {sic} Ægyptiorum qua \En temeritatem Iulij Illi/ quæ fecerant ipsi, cum facto celare non possent, in adversarios derivare conantur! En temeritatem Iu Hic {illeg} ut fœdera cum Athanasio servaret, tamen Athanasio, multam ut opprimeret Orientales & sib quem sibi ipse erroris opinionis errore finxerat, principatum consequeretur principatum, fœdus init cum rebellibus, ac tanquam his credens, \ea/ quæ q credere absurdum erat objectat {Eusebianis} adversarijs. Imo, quod magis animadvertendum est, noverat hic legem Athanasium legitima auctoritate tum Imperiali tum Ecclesiastica deponi, atqꝫ adeo non nisi absqꝫ rebellione|is| crimine vel minimùm resistere posse. Noverat \certe etiam per/ Athanasianorum2 superiores1 tumultus in causa fuisse quod effectum esse ut vis militaris mitteretur Alexandriam ad ejiciendum Athanasium & collocandum qui & collocandum Gregorium in Throno, qui tamen ad introducendū & tutandum Gregorium, qui tamen pacate in Throno collocari potuisset, nisi {illeg} \suos/ {illeg} Athanasius \ne istis quidem copijs deterritus/ ad rebellionem {illeg} \denuò/ incitasset. Noverat deniqꝫ Principi licere rebellantes comprimere, & cædes flagitiaqꝫ quæ in ejusmodi tumultibus accidunt eveniunt non ad Principem referendas esse sed ad rebellantes. atqꝫ \Hæc unquam noverat Iulius/ et tamen idem Iulius \et/ Athanasium \tamen/ ad se mox vocat, in communionem recipit, causam suscipit defendendam, de tumultu excusat hujus partes, accusat partes Imperatoris, eosqꝫ <52r> vel {illeg} tumultu|ando| vim passi sunt \sunt/, vel postea mercedem ut seditionis auctores in judicium vocat|b|/antur\ {illeg} sunt, conmem celebrat ac si {illeg} confessores fuissent ac martyres commemorat ut injuriam passos, ne dicam ut confessores & martyres. Verum dum in his \Iulius/ apprimè numerat Sacras Virgines, & Monachos & Presbyteros & ({illeg} \hem scelus!/) episcopos: affecti non {illeg} pe non pios viros sed persecutionem passos sed seditionis auctores æquis rerum æstimatoribus indigitavit. Vtinam in his non apprime numerasset sacras virgines & Monachos, utinam non Presbyteros & (hem scelus!) Episcopos. Dolet seditionem a talibus concitatam. Virgines, inquit, denudatæ & Monachi conculcati, et Presbyteri et multi ex populo indigne habiti et violati: At quid his cum turba? quare non se continuerint in cellulis, in Eremis & in privatis recessibus? In turbis quid a \In tumultu quid aliud expectari dum potuit? Vtinam vero jamprimum Quid igitur eos huc perduxerit? Certe ut Athanasio ministrantes populum concitarent. Id enim olim fecerant tempore Concilij Tyri ut audivistis: Vnde Imperator \Constantinus tunc/ ad Ægyptios scribens, jussit ut sacræ virgines & {illeg} \clericos/ quiescerent, et quatuor e presbyteris exilio multavit. Si igitur Athanasio absente isthæc fecerint, quid quæso non facerent eo duce./ Episcopis|o| addit, in carcerem detrusis \haud scio quam vere/. Sed quid his \Sed si vere dic, quæso quid his fuit/ hoc tempore cum {illeg} urbe Alexandrinorum? Anne ignoraverint Athanasium si non lubenter cederet, per vim dejiciendum esse? Anne neqꝫ se jam amplius ei \posse/ prodesse nisi forte concitando \concitando et commovendo/ populum? Quare igitur non sese tum jam temperabant hoc tempore a rebus hujus urbis, {illeg} sed proprijs urbibus desertis huc confluebant? Dic Quare? inquam, si non \Certe/ ut cum Athanasio \rebellante/ conspiranterent, & sub prætextu religionis propugnandæ, una cierent populos. Nec mirum esse debet si Athanasius, cum ipse talia molitus esset, adjutores \convocaret/ quos noverat acriores esse suisqꝫ negotijs apti{illeg}|ores|.

Sed hæc ita se habere eo minus demiror ubi cogito illud Ammiani

<51v>

Episcopi in carcerem detrusi, nempe sed quid episcopis aliarum urbium cum Alexandria? Anne ignorarint Athanasium rebellionem per vim ejiciendum esse si non lubenter cederet? Anne ignoraverint hunc nihil minus rebellionem ornare, {illeg} igitur atqꝫ adeo se non posse sine consortio rebellionis cum eo facere jam amplius cum eo facere? Quare igitur desertis proprijs urbibus hoc tempore huc confluxerint? Quare non te tempera sese turbis his immiscere voluerunt? Certe Si non ut cum Athanasio rebellato facerent, & una animarent & concitarent populos, certe hinc sedulo fugissent potius. Sed qua de causa huc confluxere et quid hic egerint, satis manifestatur ex pœnis quas dedere et tempore quo pœnas istas dedere, quorum utrumqꝫ Athanasius initio Epistolæ ad Solitarios sic describit. Dant literas, inquit, Eusebiani ad Philagrium, authoresqꝫ sunt ut ille quamprimum cum Gregorio in Ægyptum abeat ac statim inde Episcopi flagellebantur & acerbis vinculis constringebantur. Serapammonem igitur Episcopum confessorem in exilium mittunt Potammonem autem & ipsum Episcopum confessorem, qui oculum in persecutione perdiderat \[Hic erat qui in concilio Tyrio se gesserat immodestius]/, ita conciderunt plagis in cervicem ut non ante cessarunt quam videretur mortuus. Sic igitur projectus est & vix post horas aliquot curationibus fomentisqꝫ spiritum recollegit, Deo vitam largiente. Non multo post tamen ex dolore plagarum expiravit obijt, gloriam iterati martyrij in <52v> Christo adeptus. Quot autem alij vitæ monasticæ sectatores, sedente pro tribunali ✝ Gregorio una cum Balacio Duce, flagellati sunt? q|Q|uot ibi Episcopi virgis concisi? Deinde miser Gregorius post hæc invitabat omnes ut secum communicarent. Hæc Athanasius: quam sincerè haud sio {sic}. Sed quid si? Ergo plures Episcopi audito quod Athanasius ejiciendus erat, confluxerunt Alexandriam, e suis \{illeg}/ forte civibus haud paucos illuc traducentes, {ergo} ut antra ad Concilium Tyri traduxerant. Ergo hi cum Athanasio mandatis Imperatorijs resistente conspirarunt, populos commoverunt & ingentem illam excitarunt seditionem qua Ecclesia incensa est |&| aliaqꝫ proculdubio haud {illeg} levia scelera patrata. Ergo ijdem Episcopi, quotquot in ipso actu deprehensi sunt, tracti sunt in judicium, causam coram Gregorio & Balacio dixerunt, a Gregorio sententiam ecclesiastiam {sic} passi sunt |  subierunt & in ordinem laicorum redacti, et postquam is officio functus recesserat a Balacio sententia civili etiam condemnati \sunt/ & pro pœnis mortis quas luere solent seditionis auctores, flagris \tantum/ cæsi. Crudelitatem {illeg} \quidam/ judicis in cædendo Potammone non excuso, Cætera neqꝫ non vides cur licet fort vel petulantia Potammonis vel gravius aliquod crimen Iudicem irritare posset : cætera, non vides \non est/ cur vel Balacius vel Gregorius culpetur, non video. Non enim pœna sed causa ex his persecutores ex illis martyres efficere potest valebit. ffertur Christianos decima persecutione cum quidam zelo {illeg} commotus edictum Imperatorum Antioch quo persecutio lacerasset jubebatur, \tantum/ lacerasset, & ob temeritatem pœnas capitis dedisset, hominem \non/ pro martyre habuisse sed pro scelesto qui inobe ut inobedientiæ pœnas justas luentem inter improbos numerasse. Quod si in {illeg} defensione veræ religionis contra persecutores scelestissimos Christianus ob tam levem repugnantiam nomen matyris {sic} amisit, & inter legitime condemnatos numeratus est, quanto magis in hoc numero ponendi sunt Ægyptij Episcopi seditionem tam gravem concitantes \concitantes/ contra Imperatorem Christianum contra synodum legitimam, pro Athanasio Sabelliano multarumqꝫ flagitioarum res & ob flagitia gravissima deposito concitarunt et hoc solo nomine condemnati.

Iam verò si Athanasius cum Episcopis suis se auctores præbuerint seditionis, quid non fecerint Presbyteri Monachi et sacræ virgines? Horū ministerio audivimus seditiones tempore Concilij Tyrij concitatas, eaqꝫ de causa quatuor P (ut res ipsa loquitur) quatuor Epi Presbyteros exulasse, & Con <53v> stantinum {illeg} in literis ad Alexandrinos subinde scripsisse ut Presbyteri et sacræ Virgines quiete ge se gererent. Quod si absentibus Episcopis hi talia patrarint, multò magis eadem facerent ab Episcopis instigati: Quæ omnia minus mirabimini si mores et ingenium Ægyptiorum probe noveritis: quæ Trebellius Pollio in Æmiliano triginta Tyrannorum vicesimo sic describit. Familiare est, inquit, populo Ægyptiorum, ut vel furiosi ac dementes de levibus quibusqꝫ ad summa reipublicæ pericula perducantur: sæpe illi ob neglectas salutationes, locum in balneis non concessum, carnem et olera sequestrata, calceamenta servilia & cætera talia usqꝫ ad summum reipublicæ periculum seditionis, ita ut armarentur contra eos exercitus, pervenerunt. Fameliari {sic} ergo sibi furore, cum quadam die cujusdam servus curatoris qui Alexandriam tunc regebat, militari ob hoc cæsus esset quod crepidas suas meliores esse quam militis diceret, collecta multitudo ad domum Æmiliani ducis anceps venit, atqꝫ cum omni seditionum instrumento & furore persecuta est. Ictus est lapidibus, petitus est ferro: nec desijt ullum seditionis telum. Quare coactus Æmilianus sumpsit Imperium cum sciret sibi undequ\cun/qꝫ pereundum. Hæc Trebellius. Rursus Ammianus lib initio lib. 22 {illeg} vocat Ægyptios genus hominum controversum & assuetudine perplexius litigandi semper lætissimum &c et sub in fine ejusdem libri dicit quod sunt ad singulos motus excandescentes, controversi et reposcones acerrimi. Erubescit apud eos, pergit, siquis non inficiando tributa plurimas in corpore vibices ostendat: et nulla tormentorum vis inveniri adhuc potuit, quæ obduratum ullius pectus latrocinijs invitum elicere potuit, ut nomen proprium dicat. Sic et Flavius Vopiscus in Saturnino: Sunt, inquit Ægyptij (ut satis nosti) viri ventosi, furibundi, jactantes, injuriosi, atqꝫ adeo vani, liberi, novarum rerum usqꝫ ad cantilenas publicas cupientes. – Ac nequis mihi Ægyptiorum irascatur & meum, esse credat quod in literis retuli, Adriani Epistolam ex libris Phlegontis, ex qua penitus Ægyptiorum vita detegitur, indidi. Adrianus Aug. Serviano Coss. S. Ægyptum quam mihi laudabas, Serviane charissime totam didici levem pendulam & ad omnia e famæ momenta volitantem – Genus hominum seditiosissimum, vanissimum injuriosissimum. – Et utinam melius esset morata civitas, digna profecto sui profunditate, quæ pro sui magnitudine totius Ægypti teneat principatum. ‡ < insertion from f 54v > [‡ In quem Vopisci locum Salmasius in Commentarijs citat scriptorem quendam Græcum affirmantem quod hujus urbis neqꝫ judicia neqꝫ privata negotia regi unquam potuerunt potuisse, & hoc uni Alexandriæ præter cæteras urbes \peculiare/ contigisse ac præcipuum, quod in tanta hominum colluvione ac confusione rerum, non per rectum aliquod regimen administrationemqꝫ & publicorum ordinem judiciorum staret: sed per rerum ipsam naturam fortuito magis quam bono more ac regimine subsisteret.] < text from f 53v resumes > Ad eundem modum Philo Iudæus de populis loquens qui ex levissimis causis sole\a/nt tumultuari, & res novas moliri: ἐν ὁις, ait, τὸ Ἀιγυπτίακον τὰ πρυτεια φέρεται, διὰ βραχυτάτου σπινθηρος ἐιωθὸς ἐκφυσαν στάσεις μεγάλας. In quibus Ægyptus primas obtinet, ex minimis scintillis magnas efflare seditiones <54v> consueta. Cum igitur hujusmodi fuerint mores Ægyptiorum, populi autem pars superstitiosior, quæ et turbulentior esse solet, deflectaret ad Monachismum, ex monachis vero Athanasius clericos jam maxime crearet, non modestiores sane sed sui similiores {illeg} & mihi videtur qui causam, ut mihi videtur, acrius defenderent seligens & ex his acriores etiam in Episcopatus gradum promovens, præsertim si scelerum ipsius aliquando participes fuerint, vel luctis superioribus se reddiderint insigniores: quis nemo certe adeo mirabitur Athanasium per quindecim \sexdecim/ annorum curriculum quibus jam sedem rexerat, tam factiosum & \tam/ furibundum Athletarum gregem sibi comparare potuisse, cujus subsidio hæc omnia patraret quæ diximus, aliaqꝫ graviora quæ dicemus in sequentibus.

Athanasius ubi pulsus esset, Romam se contulit, literis Iulij invitatus. Eundem \Cum eodem/ Iulius mox in communionem recipit, \communicat/ dum Legatos \& continuò Presbyteros duos Elpidium et Philoxenum cum literis ad Eusebium/ mittit Antiochiam, citatum Episcopos Orientis ut Romæ statuto die se sisterent in judicio & rationem redderent sententiæ in Athanasium latæ, aliter cognoscerent se modis omni bus suspectos haberi..\Athan. Apol. 2. p. 739. Vide et Observationes Valesij in Socr et Sozom l. 1 c 2, 3, 4, 5/ Temeritatem hominis valde mirata est synodus Antiochena, tum quod ipse privatus Episcopus existens ausus esset Athanasium a generali Synodo \condemnatum/ contra jus fundamentale ecclesiarum in communionem recipere, tum quod se Episcopis universis præponens, dominatum in totum orbem sub pretextu defendendi Athanasium \plane/ affectaret. In literis igitur quas \illi/ per revertentes Iulij legatos mutuo scripsere, docebat|n|t omnium episcoporum eandem esse auctoritatem. Fatebantur Romanorum quidem Ecclesiam apud omnes magnificam esse, ut quæ domicilium Apostorum {sic} et pietatis metropolis ab initio extiterat, licet fidei doctores ad eam ex Orientis partibus advenissent: n|N|on tamen æquum censebant idcirco se inferiore loco haberi quod non magnitudine Ecclesiæ vel multitudine superarent; quippe qui virtute & animis proposito superiores essent. Deinde criminis loco objicientes <53r> Certe {illeg} tale fuerit ingenium gentis Ægyptiacæ, cum contentiones circa religionem solent esse omnium acerrimæ petulantissim vehementiores, cum nemini mirum esse debet quod {illeg} Athanasiani tanta cum petulantia tam petulantes cum Imperato legitima auctoritate conflictarunt. \Hujusmodi fuit ingenium gentis Ægyptiorum. Iam vero non dubium est quin/ Deinde Qua \autem/ populi pars superstitiosior, quæ et vehementior esse solet, deflecteret ad Monachismum \clericos vero insuper/ ex monachis verò /constat\ Athanasius clericos jam jam maximè creasset, non modestior{illeg}|es| sed, \sane quidem sui similiores & qui/ causæ suæ, ut mihi videtur, \acrius/ defenso|de|res|nt| acriores seligens, et ex his acriores etiam in episcopatûs2 gradum1 promovens : {illeg} nil mirum |est| quod horum Monachi \Clerici omnis generis/ {illeg} et Cle omnis Clerici in concitandis tumultibus primi extitêre primi præsertim si scelerum suorum \ipsius/ participes fuerint, vel luctis superioribus {illeg} insignes se reddidisse|eri|nt insignes. Qui hæc animo recolit \et quantas turbas perpauco seditiosi nonnunquam concitant/ haud mirabitur. Athanasianos ea omnia commisisse quæ in superioribus retulimus, quæqꝫ posthæc

Athanasius, ubi pulsus esset, Romam se confert literis Iulij invitatus. Eundem Iulius mox in communionem recipit dein liter Legatos mittit {illeg}|An|{orientem}tiochiam citatum episcopos Orientis ut Ro\statuto die/ se sisterent in judicio, & rationem fe redderent judicij \sententiam/ Athanasium latæ, aliter cognoscerent se modis omnibus suspectos haberi. Athan Orientales Igitur Synodus quæ huc {illeg} hactenus Antiochiæ constiterat \Temeritatem hominis valde mirata est./ Synodus autem Antiochena mirata est hominis temeritatem, tum quod ipse Episcopus privatus |existens| ausus esset hominem \Athanasium/ a generali Synodo ab condemnatum recipere tum quod contra jura contra jus \fundamentale/ omnia Ecclesiasti|r|{cor}um recipere in communionem recipere tum quod suprimatum se episcopis universis præponens, ius {illeg} jus ac dominatum in \totum/ orbem universum affectaret sub prætextu defendendi Athanasium plane affectaret. {illeg} Remissis igitur Iulij Lega <54r> Orientales ambitionem hominis corripiunt, & ostendunt \docentes/ omnium episcoporum eandem esse auctoritatem, \imò/ neqꝫ Occidentem totum revocare posse sententiam Orientis cum non major sit illius auctoritatem|s| quam hujus. Exemplis prætereæ ostendunt {qua} morem fuisse ut quicquid Oriens judicaverit reciperetur in Occidente & vice versa. Vnde suadent acuiescat & non pervertat canones ultra pergat subvertere canones, & orbem confundere. Addunt & Deqꝫ A communicatione Iulij cum cum {sic} Athanasio \& Marcello/ verba facientes addunt se mirari quod talium communionem mallet quam illam eorum cujus sarcasmi veritate {illeg} Iulius adeò pungebatur ut in responso se temperare non potuerit a convitijs

Acceptis per Legatos suos his literis, Iulius expectabat {illeg} diem {illeg} quo synodum indexerat {illeg} erat & Quo adventante convener{illeg}|u|nt Orientalium Episcoporum quinquaginta Orientalium nulli, Occidentalium vero quinquaginta, & cum his Iulius commnicat literas {illeg} quas per Legat istas. Scribit tamen Athanasius initio Epistolæ ad Solitarios, quod Episcopi Orientis \cum a Iulio citarentur/ |Athanasius intio Epistolæ ad Solitarios, ubi scripserat se Romam fugisse, & Iulium Presbyteros suos Elpidium & per quidem Philoxenum in Orientum misisse ad citando Orientales subjungit Orientales ita inhorruisse et metu contractos fuisse ut| ita inhorruerint & metu contracti fuerint at Presbyteros Elpidium et Philoxen citatione Iulij ut Presbyteros ejus detinerent ultra diem condictam, causificationem interim turpem fingentes se ob bella Persarum venire non posse. {Sed} Metum quidem quem semper affingit adversarijs nugator iste, sed prætereo sed alia mendacium de Presbyteris detentis valde dignum est quod notetur. Hoc enim mendacium esse planissime demonstratur ex litteris Iulij in quibus Iu Iulij quibus subinde respondit orientalibus. In literis enim istis Iulius verbis expressis testatur se literas Orientalium accepisse per Presbyteros suos Elpidium et Philoxenum

Vbi Iulius has literas per Legatos suos acceperat, is primò suppr{illeg}|imen|das {illeg} tempus \eas esse decrevit/, ea spe (ut inquit) quod crederat aliquos saltem aliquos ex orientalibus venturos ad Concilium. {illeg} Sperabat utiqꝫ ut mihi videtur aliquos adfore ex p ex parte Athanasij saltem adfore, {illeg} et in adventasse atqꝫ ita speciem <55r> quandam concilij generalis celebrari posse, spretis omnibus qui non advenerant tanquam metu fu judicium refugientibus. Sed ubi se spe frustratum vidit nemine prorsus accedente \præter quinquaginta Occidentales accedente/, is producit tandem literas Orientalium prætendens se nulla alia ratione has supprimere voluisse quam ne Occidentales dolore affectantes earum lectione dolore afficere{illeg}|n|t{illeg} {illeg} Episcopis deinde qui convenerant \[65] postquam cum Athanasio communicaverant/ domum revert{illeg}|entibus| Iulius sequentibus literis respondet Orientalibus, haud parum conturbatus quod molitionem \suam/ ambitiosam frustratam & contemptam cerneret & contemptam. Iulio quod cum Athanasij socijs communicasset, indignabantur perinde ac si ipsorum Synodus contumelia affecta esset & judicium abrogatum. Idqꝫ facinus ut injustum & ab legibus Ecclesiasticis alienum, reprehendebant His de rebus ita conquesti, {illeg} graviqꝫ injuria se affectos esse testati, pacem quidem & communicationem Iulio polliciti sunt, si depositionem eorum qui ab ipsis fuerant expulsi, & ordinationem illorum qui in priorum locum substituti fuerant, admittere voluisset: sin decretis ipsorum resisteret, contraria denunciabant. Nam et Episcopos Orientis qui ipsos ætate antecessissent, neutiquam contradixisse affirmabant, tunc cum Novatianus Ecclesia Romana ejectus est. (Sozom l. 3 c 8) aut Sabellius de hæresi damnatus; est neqꝫ \vicissim/ Episcopi Occidentis restitere ubi Orientales damnabant Paulum Samosatenum, sed utriqꝫ sententias ab alteris latas mutuo confirmabant. Iulium etiam ob temeritatem nonnunquam acrius pungentes, addebant et hoc, communionem Athanasij Marcelliqꝫ et sociorum \sociorium {sic}/ ipsi magis gratam esse \placere/ quam suam. |Qua reprehensione Iulius adeo pungebatur ut in responso se temperare non {illeg} non posset a convitijs.|

Finito Concilio Antiochensi, Eusebius qui Anti Nicomedia Constantinopolim translatus fuerat, non multò post obit \Socr/. Qua occasione Maximinus Paulus qui olim pulsus fuerat jamqꝫ in Occiduis partibus vagabatur, [66] a Maximino Trevirorum Episcopo mittitur Constantinopolim ad sedem recipiendam. Interim ‡[67] Episcopi vici <56r> narum regionum pro more ecclesiastico convenientes Macedonium ordinabant. At cùm urbs a tempore Synodi Nicænæ sub sub {illeg} usqꝫ ad Eusebium sub sub Episcopis Athanasianis \subjecta/ fuisset, |sub Episcopisis Athanasianis fundata fuerit & surrexerit| magna pars populi favebat Paulo ‡ < insertion from f 55v > Vnde crebræ in civitate ortæ sunt seditiones multiqꝫ earum violentia oppressi periere. Socr l 2 c 12 Cum autem Asclepas ad Constantinopolim civitatem propter Paulum venisset, immania admodum atrociaqꝫ media in Ecclesia gesta sunt, mille fuere homicidia quæ altaria ipsa humano sanguine coinquinarunt, interfectis fratribus ac Gentilibus extinctis. Concil. Serd. Orient. Hæc cum audisset Imperator < text from f 56r resumes > Vnde bellum quoddam civile in urbe exortum est, multiqꝫ ex crebris seditionibus \crebræ in civitate ortæ sunt seditiones multiqꝫ earum earum violentia/ oppressi periere. Hæc cum audisset Imperator Constantius qui tum Antiochiæ morabatur, mandavit Hermogeni Magistro militum quem in Thraciæ partes miserat, ut per Constantinopolim transiens, obiter Paulum Ecclesia exturbaret. Ille Constantinopolim ingressus totam civitatem commovit, dum Episcopum per vim ejicere conatur. Statim enim populi seditio subsecuta est, pacatique erant tumultuantes Episcopum defendere. Cum autem instaret Hermogenes ut militari manu Pau Paulum expelleret exacerbata populi multitudo ut in talibus fieri solet violento impetu in illum ruit: domoqꝫ ejus incensa, pedibus illum trahentes interrimerunt {sic}. Gesta sunt hæc duobus Augustis Consulibus: Constantio scilicet tertium et Constante iterum [A.C. 342] Quo quidem tempore Constans Francos bello superatos, socios ad fœderatos populi Romani effecit. Constantius, autem Imperator audita Hermogenis cæde statim Antiochi {sic} digressus, equorum permutatione veloci Constantinopolim accurrit, & Paulum quidem ex urbe expulit. Ipsam vero Civitatem multavit ex annona diurna quam Pater ejus Constantinopolitanis donaverat adimens plusquam quadraginta millia modiorum, antea enim octoginta \fere/ millia modiorum frumenti ab urbe Alexandrina advecti civibus erogabantur. Macedonium porro Civitatis Episcopum designare distulit. Quippe infensus erat etiam illi, non solum eo quod præter ipsius sententiam \[ordinatioribus scilicet quo Pauli molitionem prævenirent, festinantibus]/ ordinatus fuisset episcopus {illeg} ut vult Socrates, verum etiam eo quod ob seditiones <57r> inter ipsum et Paulum excitatas, tum alij multi tum Magister militum Hermogenes interfecti essent. Passus ergo illum plebem colligere in ea Ecclesia in qua fuerat ordinatus rursus Antiochiam contendit. Socr lib 2 c 13. Sozom l 3. c 7. Paulum vero catenis ferreis vinctum Singara Mesopotamiæ deportatus|vit| est, atqꝫinde trans{illeg}|tu|li{illeg}|t| Emesam. Athanas. Ad Solitar.

Interea ubi Iulius Orientalium literas per Legatos suos acceperat, is primo supprimendas eas esse decrevit, ea spe (ut ait) quod crederet aliquos saltem ex Orientalibus venturos ad Concilium quod indixerat venturos esse. Sperabat utiqꝫ ut mihi videtur aliquos ex parte Athanasij saltem adfore, atqꝫ ita speciem quandam Concilij generalis celebrari posse, spretis universis qui non advenerant tamquam metu judicium refugientibus. Sed ubi se spe frustratum vidit nemine prorsus præter quinquaginta occidentales accedente, producit tandem literas Orientalium, prætendens se nulla alia ratione has supprimere voluisse quam ne Occidentales earum lectione dolore afficerentur. Synodus igitur facta Iulij confirmat, recepto in communionem \cum/ Athanasio & Marcello \communicans,/ dein domum revertitur. Iulius vero sequentibus subinde rescribit Orientalibus ut sequitur: haud parum conturbatus quod ambitionem suam ab Orientalibus frustratam et contemptam cerneret: subinde rescribit Orientalibus ut sequitur per Gabianum Comitem ut sequitur.

<58r>

Hæc in Ægyp Ecclesijs Orientis. In Ægypto verò ubi major erat monachorum numerus frequentia, non dubium est quin major fuerit harum impietatum progressus. Adducemus primò testimonium ex ✝[68] Palladio qui anno 388 in Ægyptum profectus ibi statim evasit monachus et plurima monasteria per Eremum et oppida Ægypti visitans, moribus regionis se finxit: nam ideo in Ægyptum profectus fuerat ut in disciplina istorum monachorum institueretur. Is inter alia narrans in ✝[69] Historia Lausiaca cap 67 quomodo viderat martyrium Apollonij cujusdam qui cum alijs nonnullis, in Thebaïde tempore persecutionis Maximini passi fuerant: Iis omnibus, inquit, Christiani fecerunt ædem unam, ubi nunc multæ virtutes peraguntur. Tanta autem fuit Viri gratia, ut de ijs quæ esset precatus statim exaudiretur eum sic honorante Servatore. Quem etiam nos in Martyrio precati, vidimus, cum ijs qui cum ipso fuerant martyrio effecti: & Deum adorantes eorum corpora salutavimus in Thebaide. Hæc Palladius: ex quibus satis Ægypti facilè colligitur. Hoc insuper in istis regibonibus insigne erat quod in locum Fanorum toto orbe celeberrimorum Serapidis et Canobi cultum, divorum suorum introduxerunt: Ossa quidem Ioannis Baptista (si modo Ioannis fuerunt quæ Athanasius in hunc usum conservavit) successerunt Serapidi ut refert Ruffinus. Quid verò in utroqꝫ loco perpetratum {illeg}|es|t, haud difficulter colligitur ex Eunapio, homine quidem gentili, et propterea in Martyres iniquo et blasphemo, sic nihil minùs idoneo teste praxis christianorum sui temporis. Is autem de militibus qui deos hos Ægyptios anno 389 dejecêrunt verba faciens, sic pergit. [70] Fidem postea, inquit, in sacra Serapidis loca invexerunt Monachos, sic dictos, homines quidem specie, sed vitam turpem porcorum more exigentes, qui in propatulo infinita atqꝫ infanda scelera commitebant, quibus tamen pietatis pars videbatur sacri loco reverentiam proculcare. N{illeg}|a|m ea tempestate quivis atram vestem indutus, quiqꝫ in publico sordido habitu spectari non adnuebat is tyrannicam obtinebat auctoritatem : in eam virtutis opinionem venerat id genus hominum, de quibus etiam <59r> dictum est in universæ historiæ commentarijs. Illi ipsi Monachos Canobi quoqꝫ collocarunt, ut pro dijs qui animo cernuntur servos et quidem flagitiosos divinis honoribus percolerent, hominum mentibus ad cultum ceremoniasqꝫ obligatis. Ii namqꝫ condita et salita eorum capita qui ob scelerum multitudinem a Iudicibus extremo suplicio fuerant affecti pro divis ostentabant; ijs genua submittebant; eos in deorum numerum receptabant ad illorum sepulchra pulvere sordibusqꝫ conspurcati. μάρτυρες γουν ἐκαλουντο καὶ διάκονοι τινὲς καὶ πρέσβεις των ἀιτήσεων παρὰ των θεων. Martyres igitur vocabantur & Diaconi quidam & Legati {illeg}|arbi|triqꝫ precum petitionumqꝫ apud Deos, cùm fuerint servitia infida & flagris pessimè subacta et cicatrices scelerum ac nequitiæ vestigia corporibus circumferrent: ejusmodi tamen Deos {fert tellus}. Hæc {Eunapius}: in Martyres quidem ore rabido latrans, et forte eo magis quod putaret antiquiores illos Christianos ejusdem esse farinæ cum Monachis alijsqꝫ sui temporis Christianis flagitiosissimis : sed nihil minùs patet hinc quali honore et cultu Monachi Ægyptij prosecuti sunt Martyres hoc tempore: Et quidem cultum hunc non jam primum cœpisse sed eousqꝫ invaluisse ut in religionem jam cessisset.

Quod si de origine ejus quæratur: cœp{it}|tus| videtur Imperante Iuliano, idqꝫ sub Auspicijs Athanasianis Imperante Iuliano. Nam certe Athanasius superstitionibus valde deditus fuit. Id abunde constat ex vita Antoni \vita fabulosa/ per eum scripta, ex propagatione Monachismi {illeg} cui operam tantoperè navavit, & ex usu superstitioso crucis. In libro utiqꝫ de Incarnatione Domini et salutari ejus adventu: Signo, Crucis, inquit, omnia magica compescuntur. Et infra: Veniat qui istorum dictorum experimentum capere velit, & in ipsis præstigijs dæmonum & imposturis vaticiniorum & in miraculis <60r> magiæ utatur signo crucis ab ipsis deviso, nomenqꝫ Christi invocet, et videbit quomodo ejus rei metu Dæmones fugiant, vaticinia conquiescant, magiæ et beneficia jaceant. Hanc potentiam non fidei ejus qui {illeg} signo utitur & nomen Christi invocat, sed nudo signo nomini tribuit. Quod si tantam diversitatis potentiam reliquijs Christi, imò non reliquiis sed signo nominis & signo reliquiarum, & sono nominis tribuit : quid mirum si similem virtutem reliquijs sanctorum \concesserit/, easqꝫ cum primis veneratus sit, invocato sanctorum nomine? Superstitiones sunt ejusdem generis, nisi quod divinas virtutes nudis \tribuere/ ceremonijs sine fide in Christum peractis \tribuere/, quid superstitiosius sit et magis abominandum. Consuetudinem præterea Athanasius[71] cum Basilio M. & cum Damaso Episcopo Romano viris superstitiosissimis Athanasius habuit, licet hunc non ab illis sed illos potiùs ab ipso superstitionem traxisse crediderim. Et quamvis eorum quæ Athanasius post tempora Iuliani scripsit vix quicquam extet ex quo mens ejus {quoad} hunc cultum colligi possit : extant tamen vestigia scriptorum quæ hoc spectant. Hujusmodi sunt Epistolæ ἑορτάστικαι sive de celebratione fæstorum dierum, quarum meminit Hieronymus in libro de Scriptoribus Ecclesiasticis, et rursus cum Laude in Epist 7 ad Lætam. Si hæ extarent, multa forte de cultu sanctorum occurrerent. Vnde enim, quæ dic mihi, Athanasius Epistolas de celebratione fæstorum per orbem dare nisi quod religioni \alicui/ erga sanctos promovendæ animum accommodaret animum sese addixisset, atqꝫ omnes ad sui sententiam pertrahere conaretur. Scripsit etiam Athanasius Orationem in quadraginta Martyres, quam Gerardus Vossius (Commentario in Orationem Eph\r/æm Syri in hos 40 Martyres) testatur suo tempore extitisse in Italia extitisse in Bibliotheca Cardinalis Ascanij, eamqꝫ ut pulchram laudat. Si vel hanc in lucem editam haberemus forsan aliquid Basilianis et Gregorianis simile occurret|r|et. Martyres utiqꝫ non erant Æ Ægyptij sed Armenij, eorumqꝫ <61r> reliquias Basilius possidebat Ecclesiam habens eisdem constructam. Vnde ergo notitia eorum in Ægyptum tam longe distantem pervenerit nisi per commercium quod Athanasius cum Basilio tenuit. Certè Basilius famæ horum martyrum spargendæ studuit: idqꝫ non tantum per Orationes Panegyricas quas ipse & Gregorius frater ac Syrus eo instigante composuit; sed et {illeg} et spargendo reliquias eorum per orbem. Nam in Oratione quam in eos scripsit dicit quòd multis in locis recepti multorum patrias ornaverant. Cur igitur Ægyptus religionis homousianæ domina, cur Athanasius Basilij amicus singularis & Patronus cultissimus his donis tam liberè per orbem distributis caruerit? Imò non caruit Oratio in nos martyres ostendit cum non caruisse. Nam cultus martyrum sequebatur reliquias. Habitis reliquijs Martyr \ab urbe/ colebatur & vix aliter. Vnde mos communicandi reliquias ad propagandum cultum. Præterea Ægyptus Martyrum propriorum, ut dicetur, plenissima erat, ut dicetur neqꝫ opus habuit exoticis, et Athanasius non nisi res magni momenti curare solebat: Vndenam igitur Athanasius ipse ad hos martyres \extraneos/ oratione Panegyrica celebrandos excitaretur? Vndenam hi exotici inter tot vernaculos tanto honore digni sunt essent habiti, nisi quod reliquiæ eorum accessissent, non sine \digna/ celebritate accipiendæ |  deponendæ qua populo \Alexandrino/ commendarentur? Quæ si ita sint, ex commercio Athanasij religionem ejus discas.

Huic rei lucem majorem afferet certe quod Ruffinus lib. 2, c 28 Hist. c. 28, scribat Athanasium reliquias Baptistæ sub cavato sacrarij pariete inclusas prophetico spiritu conservasse pro futuras generationi posteræ conservasse: quibus, dejectis Idololatriæ vestigijs, in ædibus quondam profanis [sc. Serapidis] aurea tecta consurgerent. Ex hoc autem loco duo notanda veniunt. Primum quod A <62r> thanasius non sepelivit hæc ossa condidit hæc ossa sub terra, sed sub in cavato pariete conservavit in lucem rursus depromenda. Athanasius enim quondam reliquias martyrum sub terra condi volebat, ut in vita Antonij videre est, et Damascenus, Orat: 1 de Imaginibus, ex Athanasij scriptis docuit; dicens: Scimus beatum Athanasium sanctorum reliquias non in urnis collocandas sed humi condendas esse, eo consilio censuisse ut absurdum Ægyptiorum morem abrogaret, qui mortuos suos non sub terra condîbat|n|t, sed in lectilis et sympodijs collocabant. Dic igitur cur Athanasius sententiam mutarit nisi quod religionem ergæ sanctos mutasset. Ante \cœptam/ invocationem sanctorum reliquiashumi {condendendas} esse statuit : jam verò ubi miracula per reliquos fieri cœperant & marty{res}res invo propterea sepeliri \coli/, non amplius sepeliri potuit, sed insepultas conservari in usus Ecclesiæ. Cumqꝫ secuti sunt Ægyptij. Nam ex Pallad{ij}\io/ et Eunapij|o| locis jam citatis discimus reliquias martyrum eorum ab illo tempore extra tumultum positas populo certis occasionibus statisqꝫ diebus venerationi expositas fuisse.

Alterum quod notari velim est quod Ruffinus qui in Ægypti et Orientis partibus {diu} versatus fuerat, & a monachis istarum regionum {restorum didicerat}, ossa Baptistæ ab Athanasio ideo conservata tradit ut illis tecta {illeg} \superstitionum/ consurgerent. Vtrum \Athanasius/ hoc fecerit spiritu aliquo prophetico necne, nihil refert. Vtrumqꝫ fuerit, patet \Hoc certum est/ Ægyptios, a quibus Ruffinus hæc didicit, credidisse ossa ab Athanasio in hunc finem cōservata fuisse & ejus nomine cultum mortuorum propagasse; atqꝫ adeo |Ægypt|e|i|orum testimonio qui Athanasio contemporanei erant ejusqꝫ mores diutina conservatione perspectos habebant credendum est illum se cultui huic a tempore Iuliani patronam exhibuisse.

| Symbol (diamond between two circles) in text pag. 2 anteced.| < insertion from f 60v > \pag 2 seq./ Symbol (diamond between two circles) in text Quod ut firmissimè comprobem adjiciam deniqꝫ locum Athanasij \ipsius/ in quo mens ejus clarissimè admodum elucessit. In Epistola igitur ad Marcellinum de interpretatione Psalmorum: Cavendū est, inquit, nequis Psalmos sæcularibus ad excellentiam \eloquentiam/ verbis ornet, neve conetur dictiones immutare aut omninò aliud pro alio substituere, sed simpliciter ut scripta sunt recitet & psallat, ὑπὲρ του τοὺς διακονήσαντας ἁγίους ἀυτὰ, ἐπιγινώσκοντασ τὰ ἑαυτων συνευχεσθαι ἡμιν, ut sancti qui ista verba suppeditarunt, sua esse agnoscentes, comprecenter nobiscum magis autem ut et spiritus sanctus. Et paulo post: Cum Dæmones verba mutata animadvertunt, ludibrio habent, sed contra sanctorum voces exhorrent & ferre nequeunt. Tria autem hic adstruit Athanasius, 1 Sanctos ea sentire quæ nos orantes loquimur. 2. Sanctos comprecari nosbiscum, hoc est simul precari ut petitiones nostræ nobis concecantur, nam supra dixerat Psalmos ita compositos esse ut quisqꝫ recitando postulet quæ sibi conveniunt. 3. Dæmones non sensum quidem metuere sed formam verborum quæ \{illeg}/ sancti nobis reliquerunt: Quod sane haud aliunde collegerat quam omnia sanctorum Diabolo formidini esse crederet. Primo igitur astruitur inspectio sanctorum, secundo intercessio eorundem, tertio virtus reliquiarum: quæ quidem sunt totum fundamentum religionis erga sanctos, & a solis eorum cultoribus statuuntur.

< text from f 62r resumes >

Nec Ægyptijs tantum sed universis Orientis Ecclesijs Athanasius cultûs hujus author extitisse videtur. Multi quidem Basilium cum Gregorijs duobus cultum hunc per Orationes <63r> panegyricas introduxisse volunt: at isti non tanti erant tunc nominis ut novam religionem sola sua auctoritate suffultam poponerent & prædicarent. Imò hostibus circundati erant et pene oppressi, & metus fuisset ne a suis etiam ob hoc \novarum/ studium condemnati penitus opprimerentur. Athanasius autem e contra tantam apud omnes homousianos auctoritem jam obtinebat ut Nazianzenus diceret eum a tempore Iuliani Leges orbi præscribere, et Monachos (quorum opera certe hæc doctrina propagata fuit,) tentum ei tribuere ut quicquid ipsi placuisset pro lege haberent, ac rursus vetitum sibi atqꝫ interdictum quicquid ille sententia sua improbasset, existimarent, illiusqꝫ decreta pro Mosaicis tabulis ducerent, ac majoris quàm qua sanctis istis deberi videatur ipsius veneratione afficerentur. Certe ffacile igitur Athanasius hanc superstitionem per orbem ope monachorum propagare potuit, difficulter autem alius quivis Athanasio non consentiente. Proculdubio, mens Athanasij \in hac re/ per Epistolas ἑορταστικὰς & orationes panegyricas & per conversationem patefacta fuit, præsertim Ægyptijs. Si \is/ igitur {illeg} malum nascens improbasset certe nemo alius absqꝫ gravi contentione introducere potuisset. Sed nulla fu{illeg}it talis contentio. Sententiam omnes avidissime amplexi sunt et imprimis monachi: proinde auspicijs Athanasianis rem gestam fuisse necesse est. Deniqꝫ rem ita se habuisse Chrysostomus verbis prodidit clarissimis, dum Oratione in Martyres Ægyptios ex occasione multarum reliquiarum ex Ægypto venientium sic scribit. [72] Benedictus Deus, quandoquidem ex Ægypto prodeunt Martyres, ex Ægypto illa cum Deo pugnante ac insanissima : & unde impia ora, unde linguæ blasphemæ, ex Ægypto Martyres habentur, non in Ægypto tantum, nec in finitima vicinaqꝫ regione, sed ubiqꝫ terrarum. Et quemadmodum in annonæ summa ubertate, cum viderint urbium incolæ majorem, quàm usus habitatorum postulet, esse proventum, ad peregrinas etiam urbes transmittunt : cum ut suam comitatem ac libe <64r> ralitatem ostendant, tum ut, præter horum abundantiam, cum facilitate res, quibus indigent, rursus ab illis sibi comparent : sic et Ægyptij, quod attinet ad religionis athletas, fecerunt : cum apud se multam eorum Dei benignitatem copiam cernerent, neqꝫ nequaquam ingens Dei munus sua civitate concluserunt, sed in omnes terræ partes bonorum thesauros effuderunt : cum ut suum in fratres amorem ostenderent, tum ut communem omnium dominum honore afficerent, ac civitati suæ gloriam apud omnes compararent, totiusqꝫ terrarum orbis esse metropolim declararent. Nam si frivolæ quædam ac minimi pretij ocassiones, quæqꝫ ad hanc tantum vitam nobis conferunt, largitiones hunc multis urbibus honorem acquirere potuerunt; nonne eam potius, quæ nihil ex caducis et corruptilibus rebus largitur, sed viros, qui urbibus, quæ illis obvenerint, post obitum etiam præstant securitatem, præ omnibus æquum est hac honores prærogativa donari? Sanctorum enim illorum corpora quovis adamantino et inexpugnabili muro tutius nobis urbem communiunt, et tanquam excelsi quidam scopuli undiqꝫ prominentes, non horum qui sub sensus cadunt & oculis cernuntur hostium impetus propulsant tantum, sed etiam invisibilium dæmonum insidias, omnesqꝫ diaboli fraudes subvertunt ac dissipant, non minùs facilè quam si fortis vir aliquis ludicra puerorum subverteret ac prosterneret. Ac cætera quidem quæ ab hominibus fiunt machinamenta, sicut muri, fossæ, arma, militum copiæ, et quæcunqꝫ ad incolarum securitatem excogitantur, ab hostibus possunt pluribus alijs multoqꝫ majoribus machinis ipsorum repelli: cùm verò sanctorum corporibus fuerit civitas communita, licet innumeras illi pecunias expendant, urbibus quæ ipsos possideant, minimè poterunt æquale quoddam machinamentum opponere. Neqꝫ verò tantum adversus hominum insidias, aut adversus fallacias dæmonum utilis nobis est hæc possessio, dilectissime : sed si nobis communis dominus ob peccatorum multitudinem irasca <65r> tur, his objectis corporibus continuo poterimus eum propitium reddere civitati. – Et sub finem {illeg}: Ad horum, pergit, tollerantiam atqꝫ patientiam vitam nostram componamus; ut eorum precibus, postquam hinc excesserimus, cum illos videre, tum amplecti possimus, atqꝫ in illis cælestibus tabernaculis collocari. Hæc Chrysostomus, quæ plenius descripsi ut religionem plane cerneres cujus respectu Alexandria descritur \dicitur describitur/ cæteris urbibus antevertisse et in omnes terræ partes bonorum thesauros effudisse ut sibi gloriam apud omnes compararet, totiusqꝫ terrarum Orbis se esse Metropolin declararet. Ex eo autem quod Chrysostomus Alexandriam totius orbis Metropolim denominat, scripta videtur ha|æ|c oratio anno 380 vel initio anni sequentis ubi \nempe eo tempore cum/ Chrysostomus ex eremo Antiochiam modò reversus erat & Alexandria totius Orientis res adhuc moderabatur Nam post Concilium Constantinopolitanum anno 381 celebratum, ab cum Oriens non amplius ab Ægypto pandebat, minùs in proclivi erat Orient & Constantinopolis {illeg} evasit Metropolis Alexandria superior, minùs in proclivi erat Orientalibus Alexandriam eo titulo honorare. Ægyptus itaqꝫ non tantum prima reliquijs abundans, \easdem/ cum cæteris regionibus ad cultum disseminandum cum cæteris regi communicabat, sed tam celeri gressu hæc peregit, ut ante annum 381 reliquias per totum Orbem sparsisset. Et hinc natæ sunt proculdubio Athanasij Epistolæ ἑορτάστικαι. Nam sicut dona reliquiarum exigebant epistolas quibus \ipsa/ commendarentur et festi dies cæteraqꝫ ad reliquias spectantia describerentur, sic ejusmodi plur{illeg}|i|{illeg}\um/ epistola{illeg}\rum/ haud \non/ alia potuerunt occasione scribi occurrit occasio verisimilis. Athanasij autem exemplo, alij mox reliquias \similiter/ communicare cœperunt, & imprimis Basilius ut ex reliquijs 40 martyrum opera Basilij per orbem provincias ante annum 378 dispersis manifestum est. Atqꝫ per hujusmodi communicationes superstio {sic} celerrime propagata est ita, ut si non ante obitum Athanasij certè ante annum 381 ea universalis evaserit. Id enim testantur non tantum \contestantur/ dona hæc Ægyptiorum et Basilij ante istud tempus per orbem dispersa & passim religiosè recepta, sed et Orationi Nysseni <66r> coram patribus Concilij Constantinopolitani ex toto Oriente collectis in funere Meletij Episcopi Antiocheni habita, ubi intercessio Meletij pro cum fiducia prædicatur. id luculentissimè demonstrat: Nysseno, in pleni frequentessimo plenissimo illo tam Episcoporum quam populi Constantinopolitani conventu intercessionem Meletij cum fiducia prædicante. Hæc in Oriente.

Transeamus jam in Occidentem.

<67r>

Sed redeamus ad Damasum. Audivistis hunc vita sanctis nuncupasse si rebus ejus secundarent: q|Q|uod sane cultûs major est gradus quā simplex invocatio. Cùm igitur {illeg} \hoc/ fecerit sub initio Episcopatûs, non miremini si cultui martyres simpliciter invocaverit & eorū {illeg} cultui martyrum per martyres postea frequenter invocavit & eorum cultui per totum Episcopatum studuit. Extant sane multa hujus rei monumenta \invocare solitus sit./ Sed hoc parum est. Martyribus investigandis, & monumentis condend in cultum \eorum/ condendis {illeg} operam dedit, & per inscriptiones sepulchris passim {illeg} in{illeg}|c|isas se patronum superstionum {sic} et Orbe et Orbi ma \toto occidenti/ proclamavit. Hic, inquit Anastasius in vita ejus, multa corpora sanctorum Martyrū requisivit, quorum etiam conchilia versibus decoravit. Qualibus autem versibus, sequentes instantiæ ex ipsis monumentis desumptæ monstrabunt.

[73] Epitaphium S. Laurentij, cujus reliquijs Ecclesiam construxerat, sic concludit:

Hæc Damasus supplex \cumulat/ supplex Altaria donis

Martyris egregium suspiciens meritum.

[74] Et Epitaphium Saturnini sic

Supplicis hæc Damasi vox est, venerare sepulchrum,

[75] Solvere vota licet, castasqꝫ effundere preces,

Sancti Saturnini tumulus quia martyris hic est.

[76] Item Epitaphium Irenæ sororis suæ sic:

Nunc veniente Deo nostri reminiscere Virgo

Vt tua per dominum præstet mihi facula lumen.

[77] Et Epitaphium Eutychij hoc modo

Quæritur, inventus colitur, fovet, omnia præstat:

Expressit Damasus meritum, venerare Sepulchrum.

Hæc in Antiquis inscriptionibus in Appendice p 1172 &c nec non apud Baronium an. 384 § 21 & seq. Sunt et alia \ab eo scripta/ Elogia sanctorum in Bib. {illeg} Græc. Patr. Vol. 3 p 844. Nempe

De Agnete

O Agnes, verum decus, alma pudoris imago

Vt Damasi precibus faveas, precor inclyta virgo

De Andrea Apostolo

Iam nos foveto languidos

Curamqꝫ nostri suscipe

<67v>

De Felice

Ad te solicite venientibus omnia præstas:

Nec quenquam pateris tristem repedare viantem.

Te duce servatus, mortis quod vincula rupi,

Versibus his Damasus supplex tibi vota rependo.

Cum igitur Damasus hæc et similia toti populo legenda confidenter exhibuit|er|it, nec tamen ullæ contentiones vel disputationes (quantum patet) exinde ortæ sint: indicio est populū Roma ab initio Episcopatus ejus ad has superstitiones generaliter deflexisse. Roma autem ruente quid mirum si occidens simul ruerit.

Post Romam, speculemus \Ecclesiam/ Mediolan{illeg}|ensem|, \nempe/ secundam sedem Episcopalem in Italia. \apud Occidentales/ Hujus urbis Ambrosius anno 374 ex milite creatus est Episcopus. Eousqꝫ Auxentius – – pag. antepenult. <68r> ideo in alio tractatu fusius de origine hujus ecclesiæ disserui ostendens eam tam ex hæresi p|P|atribus per primos 300 annos inaudita, quam ex schismate manifestissimo defecisse a vera ecclesia, & cum ea temporibus Constantini Constantij Valentis & Theodosij \vehementer/ colluctando rebellem surrexisse. Neqꝫ hujus loci est de his agere \meum nostrum/ sufficerit \est/ hic \hic/ ostendere|isse| bestiam \hanc e terra/ surrexisse bicor{illeg}nem. Quare pergimus in intepretatione Proinde cùm bicornem surrexisse persplenissimè demonstrave{illeg}|rim| dicam jam quomodo surrexit e terrâ.

Terra quatenus cælo opponitur humilem denotat conditionem, et sic Bestia hæc verissimè surrexit e terra, nempe e plebe. Sed terra hic potiùs opponitur mari e quo altera Bestia surrexit. Cum igitur e mari surgere, sit oriri e dominio vel \civili/ potestate civi {illeg} Imperij, quicquid non oritur ex ista potestate aliunde oritur quàm e mari, & distinctionis gratia dici potest ortum e terra. Hujusmodi est quod oritur ex dominio \vel regimine/ ecclesiastio {sic}, siquidem hoc dominium \regimen/ neutiquam derivatum fuerit ab Imperio Romanorum sed ab Apostolis propagatum et reluctante Imperio isto inter Christianos conservatum. Et proinde Bestia Bicornis quæ ex hoc regimine in tyrannidem converso surrexit, aliunde ortam quam e mari meritò dicemus; e terra nempe si modo id omne terra dicatur quod a mari Romano respectu aliquo distinguitur.

Sed et sensu adhuc magis proprio et singulari Bestia hæc e mari surrexit. Per mare enim intelligamus corpus Imperij civili communione tanquam aquas continuas junctum, per terram verò id omne quod ab ejus civili communione sejunctum est et sicut terra naturalis partim continens est partim in <69r> sularis sic erit terra politica. Terra continens est aggregatum gentium exterarum quibus mare Romanum circundatur. Terra insularis sunt greges Monachorum his temporibus eremos & loca deserta passim inhabitantes qui dum nullis magistratibus juxta leges Imperij regerentur, nullam cum urbibus societatem colerent tenerentur, sed ab Imperij communione non minus segregati essent quàm gentes exteræ, merito distinguendi erant a mari Romano, & pro terrâ Romana habendi. Atqꝫ hæc est terra illa de qua dicitur Apoc 12.12 Væ incolis terræ & maris quia Diabolus ad vos descendit cum ira magna. Væ terræ ex qua Bestia bicornis loquens ut Draco hic dejectus nasceretur. Væ mari ex quo Bestia altera decem cornupeta blasphema id est idololatrica surgeret. Væ illis quia Diabolus id est Idololatria ad eos dèscendens corrumperet eos & converteret in pessima genera hominum per duas Bestias idololatricas e{t} terra et mari oriundas in posterum significata.

Si per terram barbaræ gentes Imperium circundantes solummodo significarentur, diabolus diceretur decendisse {sic} non ad incolas terræ et maris sed ad incolas Maris et Terræ quoniam \siquidem/ Idololatria Christianos Romanos priùs quàm Barbaros invasit. Mare prius \nominandum/ esset |ex| naturâ et dignitate: nam Bestia decemcornupeta prius surrexit e mari quam bicornis e terra, et Angelus (cap 10.2) pedem dextrum figebat in mare, lævum in terram. Cur igitur terra prius nominaretur nisi ut ordine verborum significaretur terram neutiquam se{illeg}|r|iùs a Diabolo inva{illeg}|dendam|, sed simul cum mari si non et citiùs & majori cum propensione idololatricam evasisse \evasuram/. Hæc igitur terra in orbe Romana quærenda est ubi Christiani primò deg{illeg} \deflexerunt/ ad cultum mortuorum Per hanc terram igitur gens \aliqua/ Christiana quæ cum primis cultum exercuit Idololatricum \exercuit/ intelligi debet, & sic in orbe Romano quærenda <70r> \erit/ hæc terra et in eremis reperienda. Sicut enim Romani primi omnium deflexerunt ad cultum Divorum, sic inter Romanos Monachi in cultu hoc recipiendo et propagando primas egerunt. Nec ullum genus hominum in orbe Romano commodius terra dici potuit quàm qui a communione civili id est a continuitate aquarum Romani maris divisi, seorsim agebant in eremis, et a reliquo populo moribus et conversatione diversissimi erant. Aut nullæ in hoc mari reperiendæ erunt insulæ, aut his Eremitarum societatibus nomen Insularum apprimè tribuendum erit.

Hæc est igitur te{illeg}|rr|a illa execranda ad cujus & maris incolas Diabolus descendit, quæqꝫ propterea aptissima fuit ad Bestiam nequissimam generandam. Ex ea vero Bestia verissimè surrexisse dicitur quia Monachi corpus Bestiæ suppeditarunt. Bestia denotat multitudinem hominum, clerus vero sine Monachis pertenuis erat, sed cum Monachis conjunctus corpus satis numerosum evasit ad Bestiam constituendam. Quinimò Monachi seminarium evaserunt cleri, ita ut Bestia statim tota ex Monachis conflata fuerit, & proinde ex his ortam quis non fatebitur? Egregium sanè hoc est inter Clerum antiquum & novum hunc discrimen. Illis vita monachica inaudita fuit, his omnibus statim recepta, quasi Deus Apostasiam novata vivendi ratione consignare et ab Ecclesia vera discriminare vellet.

Historia originis Bestiæ ex Monachorum gregibus hujusmodi est. Primus Eremitarum memoratur Paulus, quidam, Is qui persecutionem Decij & Valeriani fugiens \mansit/ in Eremo mansit \ad/ usqꝫ ad tempora Constantij, sed is nullos collegit discipulos, nec id genus vitæ quia sanctius esset sed quia tutius elegisse videtur. Sequitur Antonius quem persecutio Dioclesiani in eremum fugabat. {illeg}|Ille|{illeg} verò solitariam vivendi rationem non multo post in institutum <71r> et studium convertit, & primus omnium Eremitarum discipulos congregans Eremos Ægypti imperante Constantino magno gregibus Monachorum complevit, & propterea conversationis hujus & studij fundatur ab omnibus habetur. Ex hujus

Ex hujus discipulis erat ✝[78] Athanasius, qui deinde factus Patriarcha Alexandrinus Clerum pro viribus infecit manochatu. Parùm visum est Athanasio, inquit Baronius, Monachorum instituta in Clerum transferre, sed et monachos quos nosset moribus et peritia antecellere in episcopos diversarum ecclesiarum adscivit, quod fortissimos hos fore sciret adversus ingruentem Arij hæresin pugnatores & quasi munitissimas turres contra Meletianos schismaticos. Quinam vero hi essent — ipse Athanasius ad Dracontium monachum scribit quem contentiosiùs reluctantem ad idem {illeg} ministerium suscipiendum expertus, his monet post multa. Neqꝫ enim tu solus ex Monachis est constitutus [Episcopus scil.] neqꝫ solus monasterio præfuisti neqꝫ solus a Monachis delectus es. Nosti enim Serapionem Monachum esse & quot Monachorum præfectum. Neqꝫ a te ignoratur quot Monachorum pater fuerit Apollonius. Nosti Agathonem, neqꝫ ignotum habes Aristonem. Memor es Ammonij cum Serapione peregrè profecti. ffortassis etiam audisti de Cue in superiori Thebaide. Poteris etiam resciscere de Paulo qui est apud Latos & de alijs multis: & tamen isti Episcopi constituti non contradixerunt &c. Hæc et alia plura Athanasius ad Dracontium quem tandem persuasisse constat, & pro fide Catholica strenuè certantem cum alijs ord|t|hodoxis Episcopis exilium subijsse idem Athanasius tradit in Apolog. de fuga sua. Baron. an 328. 23, 24. Anno autem 340, inquit idem Baronius, Athanasius Romam venit — & in urbem invenit ipse primus Ægyptiorum Monachorum institutionem, <72r> vitamqꝫ admirandam Antonij magni licet adhuc viventis a se conscriptam detulit. — Tradit enim de his S. Hieronymus: Nulla eo tempore nobilium fæminarum noverat Roma propositum monachorum, nec audebat propter rei novitatem ignominiosum (ut tunc putabatur) & vile in populis nomen assumere. Hæc (Marcella scil.) ab Alexandrinis prius sacerdotibus Papaqꝫ Athanasio, & postea Petro qui persecutionem Arrianæ Hæreseos declinantes quasi ad tutissimum communionis suæ portum, Romam confugerant, vitam beatis Antonij adhuc tunc viventis monasteriorumqꝫ in Thebaide Pachomij et virginum ac viduarum didicit disciplinam. Hieron: ad Princip. Ep. 6. Hæc Baronius an. 340. 7 ‡ < insertion from the right margin of f 72r > ‡ Huic consentaneum est quod Sulp Severus de Martino scribit, nempe quod ubi audiverat Hillarium, cujus erat discipulus a Constantio missum esse in exilium, hoc est anno 355, Mediolani sibi Monasterium statuit. Inde vero ab Auxenti{o} Episcopo mox pulsus exturbatus in Insulam quandam recessit. Dein ubi Hillarius ab exilio relaxatus erat, Iuliano scili imperante, convenit cum Roma \Romam profectus est ut ibi eum conveniret: sed Hilario prætereunte, vestigijs eum prosequitur/ et non longe ab urbe /Pictaviensi\ aliud Monasterium collocavit sed non multo post in Gallias pergit factus Turonensium Episcopus unde evocatus ✝[79] anno 371 (ut scri fit Turonensium Episcopus.

< text from f 72r resumes >

Vbi verò Monachismus Ægyptum et Romam \Italiam/ (seminaria duo Bestiæ bicornis) invaserat ex his fontibus sese per totum Orientem et Occidentem statim diffudit. Ex Ægypto quidem propagatus Syriam primo invasit deinde Asiam minorem et Græciam. A Roma vero per Gallias Africam & totam Occidentem dimanavit.

In Syriam sub finem Imperij\ante/ Constantij|o| Hillarion Antonij discipulus \ipsum/ invenit. Nec quisquam, inquit Hieronymus, monachum ante S. Hillarionem in Syria noverat. Ille fundator et eruditor hujus conversationis & studij in hac Provincia fuit. – Exemplo ejus per totam Palæstinam innumerabilia monasteria esse cæperunt, & omnes ad eum monachi certatim currere. Hieron in vita Hillarionis. Per Pontum deinde et Cappadociam Basilius magnus Imperante Iuliano monachos seminavit (Basil Epist 63 & 79 & Baron a. 361. 50, 51.) & inter alios Gregorium Nazianzenum jam factum Presbyterum, in Eremum invitavit (Greg. Naz. de silentio et jejunio. Baron. a. 363. 82). \Apud Armenios et Paphlagenas et accolas Ponti Eustathius Sebastiæ in Armenia Episcopus Monasticæ conversationis author fuisse dicitur. Sozom l 3. c 14./ Monachismus verò eousqꝫ propagatus facile invadebat reliquum orientem.

<73r>

De Occidentis invasione: Certum exploratumqꝫ est, inquit Baronius, Occidentalis Orbis provincias fermè omnes una cum insulis hoc eodem seculo [i.e. ante an. 400] fuisse refertas agminibus Monachorum. — Hanc disciplinam primum accepit Roma ab Antonio isto magno per Athanasium Episcopum Alexandriæ, a Romana vero ecclesia velut a promptuario disciplinæ, aliæ omnes Occidentalis orbis Ecclesiæ mutuatæ sunt, omnes ex more cupidè amplexantes quod vidissent Romam esse secutam. — Qui verò in Orbe Occidentali Monachismum conjunxit clericatui prædicatur a S. Ambrosio S. Eusebius Episc. Vercellensis. Primus, inquit, in Occidentis partibus diversa inter se Eusebius sanctæ memoriæ conjun{illeg}|x|it, ut et in civitate positus instituta Monachorum teneret & Ecclesiam regeret jejunij sobrietate. — Hoc ipsum (pergit Baronius) præstantissimum vitæ genus ✝[80] S. Martinus Episc. Turonensis transvexit in Gallias & S. Augustinus in Africam, qui clericatum et Monachatum in unum conjungentes, tanquam lucidissimis astris Ecclesiam exornarunt. Baron. an. 328. 20, 21, 22.

Interea verò dum Monachismus sic orbem invadit Clerus passim fit Monachicus. Quid factum sit in Ægypto ex ijs quæ de Athanasio & Episcopis suis \Imperante Constantino creatis/ jam ante audivistis, intelligi potest. Quibus adde quæ Hieronymus de Paula per Alexandriam et oppidum Nitriam iter faciente narrat: Quod, inquit, cùm vidisset, occurrente sibi sancto et venerabili Episcopo Isidoro Confessore et turbis innumerabilibus monachorum ex quibus multos sacerdotalis et Leviticus sublimabat gradus, lætabatur quidem ad gloriam domini & se indignam tanto honore fatebatur. Hieron. Epitaph. Paulæ ad Eustochium. Similem mutationem Clerus passus est in Occidente \/, < insertion from f 72v > ‡ ut ex hisce Augustini verbis manifestum est Epistola 7ma Augustini ad Papam Aurelium constat ubi sic scribit: Ordini Clericorum fit indignissima injuria si desertores monasteriorum ad militiam Clericatus eligantur cum ex his qui in monasterio permaneant non tamen nisi probatiores atqꝫ meliores in Clerum assumere soleamus. [D. August. Ep 7 \Symbol (small grid of crisscrossing horizontal and vertical lines) in text Vide post pag 4/ < insertion from f 76r > Symbol (small grid of crisscrossing horizontal and vertical lines) in text Cum itaqꝫ Episco\po/rum et Prebyterorum {sic} præcipuos constet monachos fuisse; quid mirum si cæteri ad horum mores componerentur? hoc adeo ratum Baronius habuit ut ipse fidenter scripserit: \Recte igitur scribit Baronius/ Negari non potest fuisse Monachismum Seminarium in Ecclesia Dei sanctissimorum Episcoporum ex quo Basilij, Gregorij, Chrysostomi & alij tam in Oriente quam in Occidente viri spectatissimi prodiere: quorum omnium qui Antonium magnum dixerit Patriarcham veritatis scopum attinget. Baron. a. 328. 25. \Cum igitur Episcoporum et Presbyterorum præcipuos constet Monachos fuisse: quid mirum si cæteri \fere omnes/ ad horum mores \statim/ componerentur? Audiatur saltem Hieronymus/Sed et Hieronymus per rebus hisce contemporaneus \qui de/ de {sic} clericis \generaliter/ dicit: Quasi et ipsi aliud sint quam Monachi & non quicquid in Monachos dicitur redundet in clericos qui patres sunt Monachorum. Detrimentum Pecoris Pastoris ignominia est. Hieron ep 10. Hanc Epistolam Baronius refert ad an 385 (Baron. a 385. 10) {illeg} \Qui etiam Mare igitur obtinente ut Clerici ex Monachis {pitissimum} eligerentur vel saltem monachi fie{illeg}rent equi aliunde eligerentur/ Syricius Papa Romanus qui {illeg} \cœpit/ anno /385\ cœpit, sa\n/xit nemini Clerico nubere licere. < insertion from f 75v > Quinetiam Lex hæc jam per totum orbem obtinuit ut ex Hieronymo patet, qui \anno 406/ paulo post obitum Theodosij ✝ adversus Vigilantium scribens, sicargumentatus est. Quid facient Orientis Ecclesia? quid Ægypti & sedis Apostolicæ, quæ aut virgines clericos accipiunt, aut continentes; aut si uxores habuerunt, mariti esse desistunt. Imperatores autem anno 398 < text from f 76r resumes > Et imperatores anno 398 [81] lege præceperunt ut Clerici ex Monachis|orum| {illeg} \numero/ ordinarentur. < text from f 72v resumes > Quin et Monasteria Clericorum in Occidente constituta sunt. Augustinus enim Eusebius Vercell{illeg}|ensium| Episcopus \morem/ invexerit, a quo et Monach ut testatur Ambrosius \Mæximus Taurinensis {sic}/ his verbis: Eusebius inquit quia castitatis vigore pollebat propositum virginitatis instituit; quia abstinentiæ gloriabatur angustijs, Monachorum introduxit forte servitiam; qua Pontificij ad <73v> ministratione fulgebat, plures e discipulis sacerdotij sui \elegit/ hæredes. reliquit Quamvis igitur nonnulli liberis suis relinquant auri argentiqꝫ Thesauros, nemo tamen Sancto Eusebio ditiores reliquit: siquidem omnes extiterunt aut sacerdotes aut martyres. Nam ut cætera taceam, illud quàm admirabile est, quòd in hac sancta ecclesia eodem Monachos instituit quos Clericos, atqꝫ ijsdem penetralibus sacerdotia officia contineri quibus et singularis castimonia conservatur, ut esset in ipsis viris contemptus rerum & accuratio Levitarum: ut si videris Monasterij lectulos, instar Orientalis propositi judices, si devotiones Cleri perspexeris, angelici ordinis observatione gaudeas. \Hæc Maximus apud/ Ambros. Serm. 69 de natali Eusebij Verc. Episc. Symbol (cross surmounted by three circles arranged in a triangle) in text pag anteced. < insertion from f 72v > Symbol (cross surmounted by three circles arranged in a triangle) in text pag. seq.

Hæc Maximus quibus consentanea sunt quæ Ambrosius Epist 82 ad Vercellenses \de Episcopo eligendo/ scripsit. In Vercellensi, a{illeg}|it|, Ecclesia duo pariter exigi videntur ab Episcopo, Monasterij continentia & disciplina Eccles{illeg} Ecclesiæ. Hæc nim primus in Occidentis partibus diversa inter se Eusebius Sanctæ memoriæ conjunxit, ut et in civitate positus instituta monachorum teneret & Ecclesiam regeret jejunij sobrietate. Multum enim adjumenti accedit ad sacerdotis gratiam si ad studium abstinentiæ & normam integritatis juventutem astringat & versantes intra urbem abdicet usu urbis et conversatione. In ipso autem initio Epistola commemorat quando ex Ecclesia Vercellensi aliæ sibi Ecclesiæ petere solebant Episcopos. Et post multa describens quomodo Eusebius pro fide exilij dura \præoptavit/ elegit {illeg} \et/ perpessus est, addit: Hæc patientia in Sancto Eusebio Monasterij coaluit usu & durioris observationis consuetudine hausit laborū tolerantiam. Ex quibus verbis colligitur Eusebium satis diu{illeg} ante annum 355 quo in exilium actus fuit monachum evasisse: sed utrum Monasteria Clericorum ante residua condiderit haud scio. Sic et Hilarius proculdubio Monachus erat ante Exilium, siquidem Martinus discipulus ejus vitam monasticam Mediolani tempore Constantij vixisse reperitur. Eusebij itaqꝫ exemplo – – – < text from f 73v resumes > Hujus |itaqꝫ| exemplo propagata sunt ejusmodi Monasteria per Occidentem: cujus rei \insignem/ instantiam exhibuit nobis Hieronymus in Chronico ad annum 372 ubi dicit Aquileienses Cleri quasi Chorus beatorum habentur: & laudibus præferendo tres eorum, addit Florentinus Bonosus & Ruffinus insignes monachi habentur. Hæc cum D. Augustinus diu versatus in Italia, contemplatus esset, & anno 389 ritus monachales inde secum transveheret in Africam; mox factus Episcopus, Monasterium Clericorum in domo Episcopi constituit, ut ipse (d|D|e divers. serm. 28 vel 48) testatur. Symbol (oblong divided by three vertical lines) in text < insertion from the right margin of f 74r > Symbol (oblong divided by three vertical lines) in text Et ex hoc monasterio fermè decem Episcopos, ut scribit Possidius diversis Ecclesijs – rogatus dedit. Similiterqꝫ ipsi et Monasteria instituerunt et studio crescente æd \studio, inquit, crescente ædificationis verbi Dei/ cæteris ecclesijs promotos fratres ad suscipiendum sacerdotium præstiterunt. Hæc Possid in vita Augustini. < text from f 73v resumes > Idem genus monasteriorum Martinus etiam ex Italia, ubi monachus aliquamdiu vixerat, in Galliam transtulisse videtur. Quid enim aliud Severus innuit {illeg} Severus qui cùm Martinum juxta urbem Turonensem, cujus modo factus erat Episcopus, monasterium octoginta continens discipulos condidisse narraverat: Plures ex his, inquit, postea Episcopos vidimus. Quæ enim esset civitas aut Ecclesia quæ non sibi de Martini Monasterio cuperet habere sacerdotem? (Sulp. Sever. in vit. Martini.) Et alibi de Brictione, {illeg} \quem uno/ Presbyter{illeg}\orum/ hujus monasterij \{vocat} \Martini/, ait quod/ is nihil unquam ante Clericatum (quippe qui in Monasterio ab ipso Martino nutritus) habuisset, quodqꝫ a primis annis in Monasterio inter sacras Ecclesiæ disciplinas ipso Martino educante crevisset. Sulp. Dial. 3. c 20. Non tamen Eosdem mores apud Hispanos etiam obtinuisse colligi potest ex epistola Siricij Papæ, initio anni 385 ad {Himerium} Episcopum Tarraconensem scripta, ubi Siricius sic loquitur: Volumus <74v> monachos, quos tamen morum gravit{illeg}|as|, et vitæ ac fidei institutio sancta commendat, clericorum officijs aggregari et optamus et volumus. Iuxta hoc studium Pontificum Imperatores etiam anno 398 lege lata præceperunt ut Clerici ex Monachorum numero ordinarentur.[82] Et interea dum Monachismus sic invasit Ecclesias, reliqui Clerici quotquot erant Mariti jubentur abstinere ab uxoribus.

Hocce tamen genus abstinentiæ in Ecclesias Occidentis circa tempora Dioclesiani irrepsisse videntur: et certe tunc adeo invaluit in Hispanijs ut Concilium Elibertinum anno 305 celebratum anno 305 hunc canonem ederet. Placuit in totum prohibere Episcopis Presbyteris & Diaconis vel omnibus Clericis positis in ministerio abstinere se a conjugijs et non generare filios. Quicunqꝫ verò hoc fecerit ab honore clericatus exterminetur. Idem postea \nonnulli/ in percelebri illo Concilio Nicæno \ibant/ sanciendum: Occidentalebus {sic} certe id agebant et imprimis Hosius|o| Cordubensis qui Consilio Elibertino interfuerat, id agentibus. Sed restitit Consilium, et ejus actoritate {sic} res ad tempus coercita est sed non extincta. Tandem enim ubi monachorum studium per Occidentem cœpit invalescere, illorum proposito similior visa est hacce Clericorum continentia, eaqꝫ propterea per orbem mox prædicatur & ut sancta stabilitur. Vnde Ambrosius in Epistola 82 ad Vercellenses: {dicit quod} Apostolus, \ait/, unius uxoris virum præcepit – non ut filios in sacerdotio creare Apostolica invitetur auctoritate: Habentem enim dixit filios non facientem. non facientem. {sic} Sic Siricius Papa initio anni 385 in \cap. 7/ Epistolæ ad Himerium Tarraconensem confirmantem initio anni 385 datæ, sancit nullum esse debere \prohibet/ cum uxore commercium ijs qui sunt in sacris. {illeg} in Oriente Quam Legem Innocentius I & Leo I sæpius confirmarunt. In Oriente etiam Chrysostomus idem obtinuisse Chrysostomus satis testatur in Hom. 2 de patientia Iob, ubi dicit: Vnius uxoris virum, non ea ratione ut id nunc in ecclesi{as}|js| observetur: oportet enim omni prorsus castitate Sacerdotem ornatum esse. Epiphanius autem \Tom 1 lib 2 Hæres 59 cap 4/ Ecclesiæ statū Ecclesiæ generaliter describens ait: Eum qui adhuc in Matrimonio degit ac liberis dat operam, tametsi unius sit uxoris vir, neutiquam tamen ad Diaconi Presbyteri Episcopi aut Hypodiaconi ordinem admittit, sed eum duntaxat qui ab unius uxoris consuetudine sese continuerit aut ea sit orbatur|s|: Quod in illis locis præcipue fit quod ubi Ecclesiastici canones accurate servantur. Atenim, dices, nonnullis adhuc in locis Presbyteri Diaconi & Hypodiaconi liberos suscipiunt Respondeo, non illud ex Canonis auctoritate fieri sed per remissas cogitationes quæ nonnunquam hominibus contingunt. Vides hic Continentiam nuptorum Clericorum canone generali ante annum 374 quo hæc scripta sunt, prohibitam fuisse. Et eodem recid similiter in fine \horum/ libro <75v> rum de hæresibus, Epiphanius |in| Expositionem fidei Catholicæ, inter doctrinas et consuetudines catholicas hanc recenset. Sacerdotium, ait, ex virginum ordine præcipuè constat, aut si minus ex virginibus, certè ex Monachis. Vbi ver{illeg} Sin autem ex Monachorum ordine ad illam functionem obeundam idonei non præsto sint, ex his creari sacerdotes solent qui a suis se uxoribus continent, aut secundum unas nuptias in viduitate versantur. Hæc Epiphanius, ex quibus verum et|s|se senties quod Hieronymus Epis \itidem in libro/ adverus {sic} Vigilantium generalitur {sic} {illeg} \protulit/: Quid facient, inquiens, Orientis Ecclesiæ? quid Ægypti et Sedis Apostolicæ? quæ aut Virgines Clericos accipient accipiunt, aut continentes; aut si uxores habuerint mariti esse desistunt.

Praxin Clericorum vides: sed quàm alienam a vera religione disce ex Augustino, Q|q|ui in fine lib 2 de Adulterinis conjugijs, sic loquitur: Dixit Dominus omnis qui dimiserit uxorem suam præter causam fornicationis facit eam mœchari. Vtiqꝫ propterea, quia cum esset pudica cum viro tamen dimissa cogitur per incontinentiam vivo priore alteri copulari, et hoc est mœchari. Quod si hac ista non fecerit, tamen ille quantum in ipso est facere compulit, et hoc ei Deus peccatum etiam etiamsi illa casta permaneat, imputabit. Sed quis nesciat quam sint rarissimæ quæ ista pudicè vivant, cum viris ut etiam si ab eis demittantur alios non requirant. Hæc Augustinus in causa Laicorum, cui suppar est causa Clericorum de qua agimus. Et ne putes Clericos maritos consensu uxorem se continuisse, audi præterea quid Augustinus {illeg} de hac re in eodem tractatu perscribit. Quando, inquit, eos qui uxores dimiserunt terremus ne adulterinis conjugijs hærendo pereant, solemus eis proponere continentiam Clericorum: qui plerumqꝫ ad eandem [continentiæ] sarcinam subeundam capiuntur inviti, eamqꝫ susceptam usqꝫ ad debitum finem domino adjuvante perducunt. Dicimus Ergo eis: Quid si et vos ad hoc subeundum populorum violentia caperemini; nonne susceptum castè custodiretis officium, repente conversi ad impetrandas vires a domino de quibus nunquam ante cogitastis? Sed ✝ Ep 2 adv. Vigilanti illos inquiunt, honor plurimum consoletur|consol{?}tur. Respondemus et vos timor amplior moderetur. Si enim hoc multi Dei ministri repente, atque inopinanter impositum susceperunt, sperantes se illustrius in Christo fulgere: quanto magis vos adulteria cavendo vivere continenter debetis metuentes non in regno Dei minus lucere sed in Gehennæ ignibus ardere. < text from f 73r resumes > ubi et Monasteria Clericorum constituta sunt. Augustinus enim ubi diu versatus fuerat in Italia & anno 389 ritus monachalis inde secum transvexerat in Africam, mox factus <74r> Episcopus Monasterium Clericorum in domo Episcopi constituit, ut ipse (De divers serm 28 vel 48) testatur. Illud utiqꝫ factum viderat in Italia, cujus rei instantiam exhibuit nobis Hieronymus in Chronico ad annum 372 ubi dicit Aquileienses Clerici quasi Chorus beatorum habentur, & ✝[83] laudibus præferendo tres eorum addit Florentinus Bonosus & Ruffinus insignes monachi habentur. De quo consule Baronium P

Sed et ex eo Monachismus Cleri innotescit, quod Clerici \Episcopi/ Monachici \fuerant/ (Athanasius, Basilius, \Eustathius/ Martinus, Augustinus &c) |itaqꝫ| {illeg} \qui/ primas egerunt in hac professione propaganda, quodqꝫ \fere/ omnes insignes homousianorum Clerici ab hoc tempore Monachi leguntur, nempe \Paphnutius Spiridion Iacobus/ Gregorius Nazianzenus, Epiphanius, Paphnutius, Spiridion, Ephrem Syrus, Didymus Alexandrinus, Flavianus Episc: Antiochiæ, Macarij duo, Ioannes Chrysostomus alijqꝫ in Oriente: in Occidente vero Eusebius Episc: Vercelle|a|nsis\rum, quæ est civitas Liguriæ in Italia/ [Hillarius] \ep Pictaviensis/ Amp|b|rosius Ep: Mediolani, Hieronymus, Ruffinus, Paulinus (primo monachis postea ni fallor Episcopus Nolanus) Mauritius Episcopus Andivagensis, Sulpitius Severus, Cassianus Vicnentius Lirinensis &c.

Cùm itaqꝫ præcipui Clerici Monachi fuisse \com-/memorentur, quid mirum si cæteri ad horum mores componerentur? Hoc adeo ratum Baronius habuit ut ipse fidenter scripserit: Negari non potest fuisse Monachismum Seminarum in Ecclesia Dei sanctissimorum Episcoporum, ex quo Basilij, Gregorij, Chrysostomi et alij tam in Oriente quam in Occidente viri spectatissimi prodiere: quorum omnium qui Antonium magnum dixerit Patriarcham veritatis scopum attinget. Baronan 328. 25.

Sed et ex eo Monachismus Cleri innotescit, quod Episcopi Monachici fuerunt (Athanasius, Basilius, Eustathius, Martinus, <75r> Augustinus &c) qui primas egerunt in hac professione propaganda, quodqꝫ fere omnes insignes homousianorū Clerici ab hoc tempore Monachi esse leguntur. Vt {eos} {illeg} In orientis partibus Episcopi erant et Monachi Paphnutius Episc. urbis in Thebaide superiore (Socr. l. 1 c 11. Sidonius Epist 16 ad Faustum) Spiridion Cypri (Sozom l: 1 c.11           ) Iacobus Nisibis (Theod in Iacobo & Hist l. 2 c 30) Hi tres interfuere Concilio Niceno. Prætera |Sozomenus de Monachis agens, ait multos doctos et eloquentes in Ecclesijs tempore Constantij floruisse. Inter quos celeberrimi fuerunt.| tempore Constantij {illeg} \celebres floruerunt/ Eusebius Emissæ, Titus Bostrensis, Serapio Thmuis, Basilius Ancyræ, Eudoxius Germanicæ, Acacius Cæsariæ, Eudoxius Germanicæ, \&/ Cyrillus Hierosolymorum, præter alios minùs claros (Sozom l. 3 c 14.) Dein tempore Valentij & Theodosij \floruere/, Gregorius Nazianzi (supra) ✝ < insertion from f 74v > Gregorius Nyssenus (Theod. l 4 c 28) Petrus {illeg} Basilij frater & episc. Sebastæ (Socr: l: 4, c: 2. Theod l 4 c 28) Eustathius Sebastiæ (Nicetas                ) Leo Ancyræ (Soz. l 6. c 34           

Amphilochius Lycaoniæ \Hosij (Metaphrastes in vit. Amphilocij.) Mar/ discipulus \erat/ Nazianzeni et ideò filius ab eo vocatus (\Metaphrastes in vita Amphilochij/ Naz. Epist. 106 & 110. et Testament.) Et Metaphr < text from f 75r resumes > Epiphanius Cypri (Sozom. l: 6. c. 32 & {illeg} Hieron in Vita Hilarionis, alijqꝫ) \Elpidius Laodeceæ,/ Melitius Antiochiæ, {illeg} (Theod in Symeone \l 5 c 27/) & post eum \Meletium/ fflavianus \& Theodorus Tyri/ (Theod l 2. c 24.    ) Protogenes Carrharum (Sozom l 6 c 33) Acacius Berrhææ (Theod. in Iuliano) Theodotus Hierapoleos, Agapetus urbis incertæ, Eusebius Chalcedonensis, Isidorus Cyri (Theod in Marciano) alijqꝫ. Item Barses, Eulogius, & Lazarus non urbium aliquarum sed honoris duntaxat causa in Monasterijs ordinati (Sozom l 6. c 34) Tanto studio scilicet Homousiani Monachos dignitatibus Ecclesiasticis prosequebantur, \ut sedes vacantes ijs non sufficerent/ Adde et celebratum illum Episco Constantinopoles Episcopum Io. Chrysostomum cæteris aliquanto posteriorem. Hi erant clariores Episcopi in Oriente. In Ægypto virus se potentius diffuderat.

Monachismus Occidentem seriùs invasit. Semina sparsit Athanasius, ut dixi, Romæ agens tempore Constantij. Sed tabes vix ante obitum Constantij Imperatoris Clerum infecit. Ex eo autem tempore \viro celerrime diffuso/\In occidente vero/ Episcopi & Monachi fuêre \Eusebius Vercellarum urbis Liguriæ in Italia Episc./ Hillarius Pictaviensis (Sozom l: 3. c: 14) qui obijt /Hi duo obiere\ an 368 quo et Eusebius Vercellarum Episcopus et Monachus obijt <76r> Ambrosius Mediolani (Paulinus in Vit. Ambros.) Paulinus Nolanus                 Mauritius Andivagensis (Baron a 394) |(Hieron ep 13 ad Paulinum, Confer cum Gennadio de Script. Eccl. \et cum Sigeberto qui {dici} sub an 403/) Petronius Bononiæ & (ni fallor) Honoratius Massiliensis (Gennadius de script Eccl)| Exuperius Tolosæ (Hieron epist 4 ad Rusticum), Heliodorus Episcopus Italus (Hieron. epitaph: Nepotiani) Mauritius Andivagensis (Baron. an. 394.    ) |Adde quod Severus ubi Martinum juxta urbem Turonensem cujus modò factus erat Episcopus, Monasteriū octoginta continens discipulos condidisse narraverat: Plures inquit, ex his inquit, postea Episcopos vidimus Quæ enim esset civitas aut Ecclesia quæ non sibi de Martini Monasterio cuperet habere Sacerdotem? Sulp. Severus in vita Martini.|

Episcopos Romæ et Alexandriæ prætereo siquidem illis dudum abstinuerunt a ante originem Monachorum abstinere uxores prohibitæ fuerant. Sed nomina Presbyterorum quorundam non sunt prætereunda. Ex illis insigniores erant Ephrem Syrus, Didymus Alexandrinus, Macarij duo, Hieronymus ille magnus, & Rufinus Aquileiensis, \Cassianus Vincentius Lirinensis,/ qui omnes cum alijs permultis minoris notæ quorum nomina apud scriptores hujus temporis passim occurrunt, fuere Monachi. Neqꝫ aliquem facile novi {illeg} \magni/ nominis Episcopum vel Clericum Homousianum post tempora Con ‡ < insertion from the right margin of f 76r > ‡ stantij de quo certò constat eum fuisse Monachum, si forte Gregorium Nyssenum excipiens {illeg} erat ante propagationem Monachismi in Asiam < text from f 76r resumes >

Clerus igitur hicce post Imperium Constantij quo oppressus et quodammodo extinctus fuerat, surrexit Monachicus & proinde per Bestiam e terra surgentem aptissime designatur: <77r> siquidem monachi fuerint infimum et sordidissimum hominum genus & a mari Romano diversissimum ac discretissimum sicut terra elementorum infimum est et sordidissimum et a mari di{illeg}|scret|um ac diversum. Sed interim, ut dixi, Clerici non pro tota Bestia sed potius pro capite ejus habendi sunt et reliquorum Monachorum greges pro reliquo corpore. Quis enim non novit Monachos esse genus religiosorum hominum Clericis finitimum. Hieromus {sic} Ep 7. ad Lætam et Ep 34 ad Iulianum distinguit \distinctio/ inter Monachos et sæculares \notissima est/, & Sozomenes l 6 c 34 semel atqꝫ iterum vocat eos Philop|s|ophos Ecclesiasticos. Et sane cum alijs Ecclesiasticis conveniebant, non tantum in vita monastica sed et (quod maximum est) in studio et ardore \propagandæ religionis s superstitionum {illeg} & convincendi populi,/ promovendarū religionis suæ et instruendo populi, Monachis plerisqꝫ speciem sanctitates\m/ et miracula{rum} plusquam Apostolorum affectante{illeg}s & exinde authoritatem doctrina|is| haud minorem apud populum {illeg} concilianti|es|bus. \Idem agebant Clerici et Monachi in implenda Prophetia. Hi omnes corrumpebant religionem illi recipiebant corruptiones. Hi activi erant, illi passivi./ Convenievant etiam in immunitate a sæcularibus officijs & in arrogando privilegio eripiendi reos a sententijs judicum, < insertion from f 76v > nec non in scelesti illa praxi adeundi domos viduarum et pupillorum lucri gratia quid nomine religiosorum a simplicibus istis facile extorquebant: unde junctim reprehenduntur in Legibus Imperatorijs quæ sic incipiunt. a[84] Addictos supplicio et pro criminum immanitate damatos nulli Clericorum vel Monachorum per vim atqꝫ usurpationem vindicare liceat &c. b[85] Ecclesiastici aut ex ecclesiasticis vel qui continentium se volunt nomine nuncupari [i.e. Monachi] viduarum ac pupillarum domos non adeant, &c. < text from f 77r resumes > Conveniebant |&| deniqꝫ in colore vestium. Monachorum utiqꝫ color, ait ✝[86] Baronius, erat pullus {illeg}|seu| subniger, Clericorum nec pullus nec albus sed potius violaceus vel castaneus; jam vero Clerici omnes ex Monachatu adscito colorem mutarunt in nigrum. Et |his| nominibus Clerici et alij Monachi non minùs a reliquo orbe discreti erant quam inter se connexi. Vnde \non immeritò/ Hieronymus Monachos utriusqꝫ generis in unum corpus connectit dicendo: Quasi et Clerici aliud sint quam Monachi et non quicquit in Monachos dicitur redundet in Clericos qui patres sunt Monachorum. Sed et ex Lege Imperatoria Monachi ad corpus ecclesiasticorum potius quam ad corpus reliquorum civium pertinebit \depre{illeg}/. Nam cum Clerici et Monachi audacter everterent <78r> administrationem Legum eripiendo reos a judicijs Imperatores hac lege malo occurrerunt

[87]Impp. Arcad. & Honor. AA

Addictos supplicio & pro criminum immnitate damnatos nulli Clericorum vel Monachorum per vim atqꝫ usurpationem vindicare liceat ac tenere. — Ad Episcoporum sane culpam (ut cætera) redundabit siquid forte in ea parte Regionis in qua ipsi populo Christianæ religionis, doctrinæ insinuatione moderantur, ex his quæ fieri hac lege prohibemus a Monachis perpretratum esse cognoverint nec vindicaverint. – Dat 6 Kal. Aug. {illeg} Honorio A IV & Eutychiano Coss. [A. C. 398].

Præsbyteri Diaconi et reliqui Christianæ religionis ministri exempti erant a judicijs, & solis Episcoporum judicijs obnoxij. Episcopis autem hic minitatur si non vindicaverint etiam crimina Monachorum quæ in Episcopatûs ditione admittuntur: quasi et hi pariter Episcoporum potius quam Laicorum judicijs subjecti fuerint. Et sane mos eripiendi reos a judicijs sæcularium non aliunde profecuts videtur quam ab immunitate \quadam/ Clericorum et Monachorum ab his \istis/ judicijs qu < insertion from f 77v > Imperatores \Valentinianus & Valens/ Episcopis ✝[88] forum Ecclesiasticum concesserant quo Presbyteri & alij ecclesiastici in causis quæ non alienæ erant a judicijs ecclesiasticis judicaba|re|ntur immunes existentes a foris judicijs sæcularibus: & hic \videre est quod/ causæ Monachorum non minùs quàm ad hæc Clericorum ad hæc fora quasi ex more referuntur, cùm crimina monachourm in episcopos rejiciantur si ipsi non vindicaverint. Et sane mos eripiendi reos a judicijs sæcularium hinc præcipuè \maxime/ profectus videtur quod Episcopi \Clerici/ & Monachis his \alteris/ præsertim judicijs subditi, nimiam immunitatem ab hisce consecuti fuerant. < text from f 78r resumes > Quæ quidem immunitas sive ab Imperatoribus concessa fuerit sive per conniventiam \ex parte/ usurpata non obscurè etiam significatur per Libanium in Oratione pro Templis habito anno 390; ubi dum conquestus est coram Imperatore Theodosio de Monachis rapientibus bona Paganorum Gentilium \sub prætextu evertendi eorum sacra/ describit quomodo Gentiles {in} spoliati ad Vrbis pastorem (i. e. Episcopum) venientes \frustra/ quæra\ba/ntur, dicentes ea quæ injuste passi sunt; sed non dicit eos ad Iudices seculares venisse, neqꝫ de his Iudicibus, quod \quasi/ malo remedium afferre nollent, ullo modo conquestus est, cum tamen Gentiles his qui ipsis \Gentibus/ minùs \erant/ infensi erant injurias suas exposuissent \potius adeundi essent/, si modò penes hos fuissent, {illeg} \in {illeg} hac re in {illeg} Episcopis de hac re quæ ad religionem spectabat/ monachos in judicium vocare. ✝ < insertion from f 77v > ✝ Sed et Chrysostomus non obscurè insinuat Monachos fuisse participasse de privilegijs{illeg} Cleri dum de hoc ✝[89] Apostoli præcepto [Omnis anima potestatibus supereminentibus subdita sit,] ait Ista imperantur omnibus et Sacerdotibus & Monachis, non solùm sæcularibus. Chrys. in Rom 13. Hoc enim perinde est ac si diceret quod quamvi{illeg}|s|b{illeg} {sit} ratio videatur ratio Sacerdotum & Monachorum, alia Sæcularium, \quamvis religiosi illi videantur minus subditi: omnis temporalib|s|us/ illi tamen non obstante professione religiosa aut privilegijs quibus{illeg} eo nomine fruuntur, non minus Principibus subjecti sunt et obedire tenentur quam sæculares.

< text from f 78r resumes >

In unum igitur {aliquis Monac} religiosorum Monachi \religioni omnes religiosi omnes Monachi/ omnes tam Clerici quam non Clerici omnimodò colligantur. |‡ Monachi| < insertion from f 77v > ‡ Monachi, ut cum Sozomene loquar, erant gradus Ecclesiasticorum Diaconis inferior, sicut Diaconi erant inferiores Sacerdotibus

‡ ita ut Monachi pro gradu Ecclesiasticorum, \religiosorum/, vel (si cum Sozomene & posterioribus sæculis loquar) ecclesiasticorum Monachis \Diaconis/ inferiori \habeantur/, sicut Diaconi erant inferiores Presbyteris < text from f 78r resumes > <79r> quod proinde totum Bestiæ bicorni tribuendum est: præsertim cum Clerici et reliqui Monachi idem egerint in implenda Prophetia. Hi omnes corrumpebant religionem, populus recipiebant corruptiones Hi \proinde/ activi erant, populus quodammodo possimus & præterea Monachi omnes labentibus annis \[90] primo Clerum augeba|xeri|nt dein omnes/ Clericatum sortiti fuerint, Clerum efficientes numerosissimum. Vita monastica, studio religionis corrumpendæ quo Prophetia impleta fuit, Privilegijs indultis vel ursurpatis {sic}, colore vestium & Politia, a reliquo orbe discreti fuerunt et in unum \religiosorum/ conjuncti corpus; quod proinde totum Bestiæ bicorni tribuendum est; præsertim \idqꝫ eo magis/ quòd Monachi labentibus annis ✝[91] primo Clerum auxerint, deinde omnes Clericatum sortiti fuerint, Clerum efficientes numerosissimum.

Iam vero quàm apte hoc genus religiosorum per Bestiam significata sit, manifestum esse potest tum ex novitate Professionis, tum e{illeg}|t| multitudine Professorum tum deniqꝫ (ut hoc repetamus) ex Politia distincta.

Ad originem usqꝫ Monachorum Clerus servab\r/at morem et formam ab Apostolis institutam, jam vero novos induit mores non Patribus cognitos, non a Deo mandatos sed ab hominibus modo inventos. Si Monachismus Deo placuisset annon ipse instituisset? Sed quàm longe distat a vera religione postea dicetur: detur impræsentia hanc Professionem non malam esse, \et/ tamen cum Deus Ecclesiam aliter instituerit, certe recessio Ecclesiæ a moribus quibus Deus ipsam instituit inobendientia est & proinde Deo ingratissima qui nihil magis quam obedientiam requirit. Et quamvis \ea/ non esset Deo ingrata tamen hæc mutatio distingueret inter Clerum veterem & hunc novum, efficeretqꝫ ut hic pro novo genere Clericorum hoc est pro nova Dynastia Ecclesiastica haberetur. Quo \solo/ nomine aptissima est quæ per designetur per Bestiam surgentem \novam/. Si enim mutationes temporalium Regnorum a Daniele designantur \a Daniele/ per ortum {illeg} Bestiarum <80r> multo magis hoc fieri debet in Ecclesia ubi mutationes sunt majoris momenti.

Ex numero etiam religiosorum Ecclesiasticorum \religiosorum/ hæc gens ab Ecclesiasticis \a religiosis/ superiorum sæculorum egregie distinguitur. Illorum tenuis erat numerus quantus nempe sufficeret usibus Ecclesiæ, horum immensa multitudo. Palladius qui alteram partem Monachorum Ægypti non viderat, describit vitas Abbatum plusquam quinquaginta eorum {illeg} in partes eremis quos visitabat & ex his aliquos dicit patres fuisse millium mo- {sic} discipulorum, ut Ammonam trium millium, Pachomius totidem vel potius septem millium, (tot enim legibus ejus parebant,) & Serapionê dece{illeg}|m| millium. Vnde coferens urbes eremos cum urbibus Ægypti dicit \non veritus est dicere/ tot esse in eremis monachos quot in urbibus populi. Pallad: in Apollo. Si tot in Ægypto, quanti ergo per fuerint per totum orbem sparsi licet non \tam cito neqꝫ/ in tanta proportione ad urbes? \Ingens \quidem/ multitudo in Ægypto ab omnibus celebratur: in Syria etiam et Mesopotamia alijsqꝫ locis ab ✝[92] Hieronymo \& alijs/ satis insinuatur. In Occidente nondum tanta multitudo. Numerus tamen ita crevit, ut ad Martini funera duo millia \fere/ conve{illeg}|nirent| Sulp. Severi Epist. 3./ Vbiqꝫ catervatim discurrere sobant, \&/ seditiones excitare in urbibus, & vim inferre ministris imperij rapiens \Præsidibus Provinciarum vim \inferre/ quasi/ bello indicto, ut Imperatores in Lege 16 de Pœnis C. Theod. contra eos lata loquuntur. Ingentem numeros in Ægypto plures describunt in Syria \etiam &/ Mesopotamia alijsqꝫ locis Hieronymus satis {innuit} \Sed/ Quanti fuerint vel ex hoc \eo/ indicium sumite quod Zosimus post annos centum seditionem Monachorum Constantinopoli pro Chrysostomo insurgentium referens, hanc contexuit eorum descriptionem. Hi, inquit, legitimis nuptijs abstinent et tam in urbibus quam vicis populosa collegia complent hominibus innuptis nec ad bellum nec ad alium reipublicæ necessarium usum idoneis nisi quod via quadam progressi ab eo tempore in hunc usqꝫ diem magnam terræ partem ad se transtulerint, & sub prætextu quasi cum pauperibus omnis communicarent, omnes prope dixerim ad inopiam redi|e|gerint. Zos. l 5. Cùm igitur religiosi in Ecclesiæ Dynastia Apos prima \sive Apostolica/ nullam obtinuerint proportionem ad reliquum Imperium, in hacce \monachica/ verò corpus ingens formarint <81r> merito distinguendæ erunt hæ dynastiæ et posterior propter molem Bestia dicitur merebitur. <82r> tiadi enim commissum fuit, non Afris leges dare neque \non/ leges Italorum huic negotio interponere; sed inter Afros juxta leges Afrorum jus dicere. {Accusatores} itaqꝫ ad spes revertuntur subeunt conquerentes quod pauci quidam Episcopi quodam loco se clauserant & prout ipsos {optimi} fuerat judicarent. Altera autem die cum Accusatores non redierat |{Altera} igitur dierum {illeg} pars Donati non amplius rediret (Non enim Donatus tantum sed et cæteri Cæciliani adversarij ex eo tempore non enim Donatus tantum sed et cæteri Cæciliani adversarij ex eo tempore abstinere a Concilio| \ut Augustinus ibi pars Donati \loco {novissimo} citato/ docet abstinuere a Concilio)/ lectus est denunciatonis libellus \quidam/ adversus Cæcilianum. Tertio die actum est de Concilio Carthaginiensi septuaginta Episcoporum & ejus rationem nullam habendam esse volunt \decernitur eo/ quod Cæcilianus absens & inauditus damnaretur. Neqꝫ culpandum esse Cæcilianum \volunt/ quod adesse nolu{illeg}erat cum episcopos ab adversarijs Carthaginem accitos esse & apud eosdem diversari & capita conferre probe nosset. Quæstionem vero de Felice \traditoribus/ Miltiades declinandam putavit, tum quod accusatores \ipsi/ cum traditoribus communicassent, tum quod traditores, (si modo Felix ejusmodi fuerit ejusmodi \si eos traditores/ fuerint Ordinatores \qui ordinarunt/ Cæcilianū,) quamdiu Ecclesiastico judicio non damnati sunt ac depositi, Ordinationem et reliqua Episcopalis officij munia ritè possi|e|nt celebrare. Cæcilianum itaqꝫ [93] Donatum itaqꝫ ut mali omnis auctorem Miltiades ultimo ferit judicio. Cæcilianum vero, pronunciat innocentem, eo quod ipsum Accusatores, sicut ante adventum professi fuerant \hac potissime innixus ratione quod ipsum adversarij, juxta professionem accusatorum quam sustinebant,/ accusare nollent. Miltiadis enim judicium clausum est his verbis: [94] Cum constiterit Cæcilianum ab ijs qui cum Donato venerunt juxta professionem suam non accusari; nec a Donato convictum esse in aliqua parte constitent; suæ communioni ecclesiasticæ integro statu retinendum merito esse censeo.

Non multo post Afri, missis quibusdam e suo numero, postulant ab Imperatore ut tres in Concilio generali tractaretur: Et dum Imperator diceret causam Roma |rusus {sic} accusabant Cæcilianum apud Imperatorem adserentes quod minus dignus cultu sincerissimæ religionis habeatur et cum Imperator dicerent frustra eos id iactare cum res finisset apud urbem Romam| ab idoneis Episcopis terminatam fuisse, respondent quod omnis causa non fuisset audita sed pauci quidam Episcopi quodam loco conclusi se clausissent, & prout ipsis aptum fuerat judicassent (Constantin. Epist. ad Elafium) Non {illeg} provocant a Concilio \Non provocant a judicio Romano/ ut a subsequenti judicio \Arelatensi/ provo{illeg} sed ipsum Consilium accusant; & \ (ut ex superioribus facile colligitur) / contendunt {illeg} cabant sed judices datis {illeg} <83r> set ob iniquitatem, judicium non ibi causam discisse Vnde a subsequenti vero concilio appellarunt ut audietis. \Imperatorem ac judicium pro nullo habent./Vnde Augustinus in libro 2 contra literas Petiliani Donatistæ cap. 92. Petentibus majoribus vestris Episcopale judicium dedit Constantinus & apud Romam et apud Arelatum: quorum primum apud eum accusastis, ab altero ad eum appellastis. |Vt fugarent itaqꝫ perspectas Episcoporum simultates causam | < insertion from f 82v > postulant igitur Concilium generale ad causam terminandam convocari. sed Non provocabant a Concilio Romano, sed hujus rationem nullam habendam esse existimantes, pergunt accusare Cæcilianum perinde ac si judicium nondum datum fuisset. Et cum Imperator judicatum instaret judicium Romanum urgeret, incipiunt conciliabulum accusare, suggerentes, ut ex superioribus colligere est, \liquet / {illeg} causam non plene auditam fuisse, cum ob paucitatem & obliquitatem judicum datorum ipsi Cæcilianum ibi accusare detrectassent \et causa Felicis omnino esset prætermissa/. Vnde Augustinus in lib. 2 contra literas Petiliani cap. 92, de Romano illo et \Concilio/ subsequenti Concilio a quo provocabant, sic alloquitur Donatistas: Petentibus, inquit, majoribus vestris

agere conantur apud Imperatorem. Sed ille se negotijs Ecclesiasticis miscere detrectans, aliud potius Concilium majus convocandum censuit: cui et priores judices adesse voluit, {illeg} ut \hi/ proprium judicium cum {illeg} istud accusaretur, exponerent ac defenderent. Quæ omnia Augustinus Epistola 162 sic perstringit. Ecce putemus, inquit, illos Episcopos qui Romæ judicarunt, non bonos judices fuisse, restabat adhuc plenarium Ecclesiæ universæ concilium, ubi etiam cum ipsis judicibus causa posset agitari ut si male judicasse convicti essent; eorum sententiæ solverentur. Et paulo post: Iudices Ecclesiasticos – non apud alios collegas sed apud Imperatorem accusare ausi sunt quod male judicarint. Dedit ille aliud A{illeg}relatense judicium aliorum scilicet Episcoporum – neqꝫ enim ausus est Christianus Imperator sic eorum tumultuosas & fallaces querelas suscipere ut de judicio e|E|piscoporum qui Romæ sederant ipse judicaret sed alios, ut dixi, Episcopos dedit; a quibus tamen illi ad ipsum rursum Imperatorem provocare maluerunt.

Convocat igitur Imperator plures Italorum et Gallorum \regionumqꝫ finitimarum/ Episcopos, scriptis ad singulos hujusmodi literis. — — Insert here the Letter, then proceed thus — — Eod

Eodem tempore mandat \etiā/ Imperator Acta municipalia urbis Aptungensium cujus Felix episcopus erat, consuli, ut ex illis constaret num Felix sacros codices tradidisset. Quare ‡[95] 15 Kal. Mart. mensibus quatuor a Concilio Romano elapsis, Proconsul Africæ causā Felicis audit. Extant hodieqꝫ gesta ejus sub hoc titulo: Gesta purgationis Cæciliani et Felicis. Ea autem sunt hujusmodi.

Primò declaratur Felicem accusatum esse quasi consensum adtulisset ut de {manu} Galatij scripturæ traderentur. Deinde inducitur Altius Cæcilanus qui illo persecutionis anno Duumvir {faciat} {illeg} et ex officio scripturas perquisiverat comburen <83v> das: et hic interrogante Proconsule, respondet Misisse ad se in Prætorio Christianos ut dicerent: Sacrum præceptum ad te pervenit? Et eo respondente Proferte siquas scripturas habetis ut jussioni sacræ pareatur: eosdem Christianos misisse in domum Felicis ut tollerent inde scripturas ut exuri possent secundum sacrum præceptum. Sic Galatium secum perrexisse ad locum ubi orationes celebrare consueti fuerunt. Inde se omnia tulisse secundum sacrum præceptum, absente Felice, & combussisse. Hæc anno Duumviratus ejus \sui/: quo tempore Ingentius quidam erat scriba publicus. Postea cum ipse et Augentius \quidam/ Ædiles essent Ingentium collegam\qui scriba erat Augentij/ ad se venisse & dixisse sibi mandatum a Felice: Dic amico meo Cæciliano quod codices accepi pretiosos deificos undecim quiaqꝫ me nunc convenit ut restituam, die quod anno magistratus tui eos exusseris ne reddam illos — teqꝫ hoc fecisse literis ad me rescribe. Hæc partim Cæcilianus partim Cæciliani \{illeg}/ amicus quidam refert. Dein additi Cæcilianus se prima fronte ut rescripsisse, sed Ingentium reprehensa Christianorum perfidia repulisse; postea vero \se {illeg} rescripsisse,/ cum Ingentius adduceret amicum suum \quendam/ Augentium et uterqꝫ id postularet, Interea |inquirere cœpisse an adusta fuerit scriptura anno Duum viratus sui? seqꝫ respondisse: Molestus es mihi tu homo immissus es {sic}: laxa hinc te a me Deinde Ingentium redijsse una cum collega suo Augentio, & Augentium dixisse: Felix noster Episcopus misit huc hominem ut facias illi literas, quia accepit {illeg} a quodam codices undecim pretiosos & noluit revocari illos Scribas {illeg} illi quod anno Duumviratus tui combusti sunt. Tunc se Ingentium denuo corripere {cœpisse} sed instante Collegia sua, epistolam tandem dictasset.| \Occurrebat autem/ in Aptungensium actis municalibus {sic} {illeg} Epistola \illa/ Cæciliani ut sequitur. Cæcilianus parenti Felici salutem. Cum Ingentius Collega meus Augentium amicum suum conveniret & inquisset anno {illeg} Duoviratus mei an aliquæ scripturæ legis vestræ secundum sacram legem adustæ sunt * * quam Galatius unus ex lege vestra publice Epistolas salutatorias de Basilica protulerit. Opto te bene valere. Hoc signum quod ✝[96] deprecatorium ad me miserant Christiani et ipse cujus est Prætorium, et dixisti: Tolle clavem & quos inveneris in cathedra libros & super lapide codices, tolle illos: sane vide, Officiales ne tollant oleum et triticum. Et ego dixi tibi: Tu nescis quia ubi scripturæ inveniuntur, ipsa domus diruitur? Et dixisti: Quid ergo faciamus? Et dixi ego vobis Tollat aliquis de vestris in Area ubi orationes facitis, & illic ponantur: & ego venio cum Officialibus & tollo. Et nos illò venimus & omnia tulimus secundum sacrum præceptum. Vbi hæc legerentur, Cæcilianus Epistolam a se dictatam esse usqꝫ ad verba. Opto te benevalere, agnoscit: cateræ quæ sequuntur a se dictata esse pernegat. Quare accusatur Ingentius scrib quasi ipse Epistolam falsasset. Et respondet Ingentius: quod cum ageretur causa Mauri episcopi Vticensis qui Episcopatum sibi redemerat, et Felix ad urbem ascendisset ut tractaret, & dixisset: Nemo communicat quia falsum admisit: ipse respondi{illeg}: nec tibi nec illi, quia Traditor es: Dolui enim, inquit, causam Mauri hospitis mei quia communicaveram {persecutionem} elapsus \{illeg}/ peregre persecutionem elapsus cum illo in peregre <84v> ubi {illeg} persecutionem elapsus. Tunc se \igitur/ perrexi{sse} ad Cæcilianum ut factum Felicis {expiscant} {illeg} & postquam {fingerent} se a Felice missum esse ut supra, {illeg} Epistolam a Cæciliano extorsisset, se epistolæ addidisse. \viderent an Felix vere tradidisset an non. Et Epistola Cæciliani Ego addidi dolens causa Mauri hospitis mei./ Quibus auditis Proconsul custodiæ dat Ingentium, Felicem pronunciat innocentem.

Paucis post mensibus cum Episcopi \undiqꝫ/ convenir|ss|ent Arelati, causa omnis Cæciliani Episcop Carthaginensis \Episcopi/ denuo cognoscitur. Qua ratione objectio de Martyribus cibo prohibitis soluta fuit haud scio Illò mittuntur gesta Pronculis.

Et merito quidem Ingentius pœnas dabat; sed quid hoc ad purgationem Felicis f{illeg}|eceri|t, non video. Cæcilianus enim erga Ingentium caute se gessit, adeo ut ex ejus silentio nihil colligi poterit. Ingentius (quantum constat) nullum habuit commercium cum accusatoribus Felicis, nullos testes præter Cæcilianum aggressus est, proinde hujus gesta nihil omninò vel ad accusatores vel ad cæteros testes spectant. Libri sacri combusti erant ipso persecutionis initio anno 303, & causa Felicis ex actis municipalibus eo tempore compositis dijudicanda erat: non ex Epistola Cæciliani quæ post persecutionem id est post annum 310 per accidens conscripta fuit. Et hinc judicium Proconsulis non tantum vacillat sed insuper causa Felicis redditur suspectissima. Nam codices sacros e domo Felicis, Galatio Christianæ legis ministro indicante, & Christianis alijs consentientibus ereptos fuisse et combustos, constat ex epistola et confessione Cæciliani. Et hujusmodi gesta omnia describenda solebant \erant/ in Actis municipalibus. At in a|A|ctis istis hujusmodi descriptio nulla occurrisse legitur. Sola occurrebat Epistola Cæciliani \illa Cæciliani/ quæ post octo annos circiter annos per accidens conscripta fuit. Quid igitur dicemus? An gestorum descriptio superior amissa fuerit per negligentiam Officialium omissa fuerit? annon potius ex Actis studio suffragatorum Felicis, post persecutionem evasa et excisa? Si posterimus \(quod valde superior)/, proculdubio traditor fuit Felix, si prius non tamen ex \Actis/ omissione \non/ innocens dicendus erit, quoniam {illeg} omissa præter factum Felicis de quo disputatur, alia omnia quæ facta \esse/ agnoscuntur omissa fuêre.

Elapsis tandem alijs quatuor mensibus, intra calendas Augusti convenit Synodus Arelati. Illò mittuntur gesta Proconsulis. Afri e contra testibus inductis probant Felicem tradidisse. Synodus igitur non testibus vivis sed solis Actis municipalibus fidendum esse contendit: Proinde Felicem absolvit quod in Actis istis factum Felicis non occurreret: atqꝫ hos constituit Canones.

< text from f 83r resumes >

Convocat igitur Imperator plures episcopos ex Gallia et Italia, scriptis ad eos hujusmodi literis.

Constantinus Augustus Chresto Syracusanorum Episcopo.

Iam quidem antea cum nonnulli pravo ac perverso animo a sancta religione cælestiqꝫ virtute & ab Ecclesiæ Catholicæ sententia dissidere cœpissent hujusmodi eorum contentionem præcidere cupiens ita constitueram ut missis e Gallia quibusdam Episcopis; accitis etiam ex Africa ijs qui duas in partes divisi, pertinaciter inter se atqꝫ obstinate contendunt; præsente, quoqꝫ Romanæ Vrbis Episcopo, id quod commotum fuisse videbatur, sub horum præsentia posset diligentissima examinatione componi. Sed quoniam nonnulli, ut fere fit, et propriæ salutis & venerationis quæ sanctissimæ fidei debetur obliti, privatas adhuc simultates prorogare non cessant: prolatæ jam sententiæ acquiescere nolentes, asserentesqꝫ paucos admodum Episcopos \suisq suiipsorum/ sententias{illeg} & enunciationes {illeg} protulisse, qui nec omnibus quæ prius inquiri oportebat diligenter excussis, ad depromendum judicium properanter accessi{illeg}|sse|nt. Vnde fit ut et ipsi quos concordi ac fraterno inter se animo esse decuerat turpi seu potius detestanda secessione dissideant; & ijs hominibus qui a sanctissima religione, alieno sunt animo subsannandi ocassio præbeatur. Idcirco mihi sedulò providendum fuit, ut hæc quæ post depromptum judicium voluntaria ascensione jam finita esse debuerant; nunc tandem multorum interventu finem possint accipere. Quoniam igitur plurimos ex diversis ac prope infinitis locis episcopos in Vrbem Arelatensem intra Calendas Augusti jussimus convenire tibi quoqꝫ scribendum esse cen <84r> suimus ut accepto publico vehiculo – intra eundem diem ad prædictum locum occurras.

Convenientibus igitur Episcopis, causa \omnis/ denuò cognoscitur. Quomodo Qua ratione ojectio de martyribus cibo prohibitis soluta fuit, haud scio. Eam vero de Felice traditore Iudices sic elusere. Testes quos Afri inducebant contendunt coemptos esse, & solis Actis Municipalibus urbis Aptungensium cujus Felix episcopus erat, confes fidem deberi.

Mensibus ✝[97] quatuor post Concilium Romanum elapsis, 15 Cal. Mart. \Volusiano et Aniano Coss/ Proconsul Africæ ex mandato Imperatoris novis Afrorum quærelis commoti, convocatis Officialibus Vrbis Aptungentium qui persecutioni ministraverant & consultis fortis gestorum monumentis, causam Felicis audiverat. Sed cum nihil Officiales isti erant \{illeg}/ Cæcili anus Af Alfius Cæcilianus Duumvir, Claudius Saturianus Curator urbis, qui gesta Municipalia confecerat, Superius stationarius, Solon servus publicus, & Ingentius scriba. {illeg} Rursus igitur Sed cum Rursus igitur fit inquisitio ✝[98] 13 Cal. Sept. instantibus ut opinor adversarijs Cæciliani & mittentibus forte quimonumenta diligentissimè perscrutarentur. Occurrit in Actis municipalibus Epistola \Alfij/ Cæciliani Duumviralis una cum relationibus quibusdam adjunctis in quibus factum Felicis describitur: Felicem nempe monente Cæciliano mandasse cuidam ut libri sacri ponerentur in Area ubi preces fieri solerent, eo ut ab Officialibus statim inveniri posset {illeg} \nec/ domus a perscrutantibus {illeg} dirueretur; dein Cæcilianum cum officialibus venisse et omnia tulisse. \Et quidem Cæcilianus se venisse et {illeg} tulisse agnoscit absente Felice codices tulisse agnoscit./ Epistolam quæqꝫ a se dictatam esse usqꝫ ad ultima verba Opto te parens carissime benè valere, \fatetur quæ/ Cæcilianus agnoscit. Cætera non agnoscit Cætera negasse dictasse.\fatetur quæ vero in calce adjecta erant, se dictasse negat/ Accusatur \igitur/ Ingentius scriba publicus quasi Acta falsasset. Accusatur etiam \idem Ingentius/ quasi subornatus esset ut initio veniret cum literis Felicis Episcopi ad Cæcilianum Duovirum & ei confingeret a Felice esse mandatum his verbis: Dic amico meo Cæciliano quod codices accepi pretiosos undecim, quiaqꝫ me nunc convenit ut illos restituam, dic quod anno magistratus tui eos exusseris, ne reddam illos. (Acta municipalia. apud Baroni. an 314. § 25) Confitetur tamen Cæcilianus se posthæc venisse & absente Felice codices \Custodiæ igitur datur/ <85r> Ingentius, et minitantur cruciatus hi rem omnem sed cum propter Decurionis dignitatem non posset tormentis subjici, ulterior inquisitio suspenditur. Felix omnium consensu declaratur innocens. Gesta mittuntur ad Synodum. Illic \Synodus etiam/ Felicem etiam absolvitur, Iudicium Romanum de Cæciliano justum declaratur, Et hos canones constituit. De Afris quod propria lege sua utuntuntur {sic} ut rebaptizent placuit ut si ad Ecclesiam aliquis de hæresi venerit, interrogent{illeg} eum symbolum & præviderint eum in Patre & ffilio et spiritu sancto esse baptizatum, manus ei tantum imponatur ut accipiat spiritum sanctum. Quod si interrogatus non responderit hanc Trinitatem, baptizetur. Item, De his qui scripturas sanctas tradidisse dicuntur, vel vasa dominica vel nomina fratrum suorum, placuit nobis ut quicunqꝫ eorum ex actis publicis fuerit detectus, non verbis nudis, ab ordine cleri amoveatur. Nam si ijdem aliquos ordinasse fuerint deprehensi, et de his quod ordinaverint ratio subsistit, non illis obsit ordinatio. Et quoniam multi sunt qui contra ecclesiasticam regulam pugnare videntur, & per testes redemptos putant se ad accusationem admitti debere, omninò non admittantur nisi publicis actis docuerint. Canon prior ostendit quo studio, posterior qua difficultate \et iniquitate/ partes Donati oppresæ sunt. Cum viva testimonia nullo pacto eludere possent, lege statuunt ejusmodi nulla admittenda esse, sed ad Acta publica provocandum esse. Dein ubi res in Actis occurrit in Actis, redeunt ad viva testimonia et viva testimonia. Illud \tamen/ Ingentij pro nullo habent, contrarium Alfij Cæciliani valere volunt & hujus solius auctoritate, contra auctoritatem multorum testium ex altera parte {illeg} ipsa Acta rejiciunt. Cæterū non miror ita judicatum esse, cum Iudces {sic} maxima ex parte Itali & Galli fuerint & Itali, quorum Principes prius judicaverant, jamqꝫ inter cæteros judices sedebant excepto Episcopo Romano; cujus \tamen/ Legati vicem ejus {illeg} gerebant. Quin imò Ma{illeg}rm|in|us, unus eorum qui prius judicaverant, præsidebat in hoc Concilio; Imperator quoqꝫ literis suis inclinabat omnes. Qualis autem sententia <86r> Cæciliani accusatores lata est, constare potest \{illeg} {illeg}/ ex hoc ejusdem Synodi Canone. De his qui falso accusant fratris suos placuit eos usqꝫ ad exitum non communicare.

< insertion from f 85v > His factis, cum Afri nondum acquiescerent sed ab hoc judicio provocantes ipsum interpellarunt Imperatorem interpellarent: Imperator Milites ac Tribunos e palatio suo mittit qui reluctantes ad palatium suum perducerent, malum ijsdem minitantes nisi quamprimum resipuissent. Scripta etiam ad Synodum epistola His factis cum Afri nondum acquiescerent sed ab hoc judicio provocantes ipsum Imperatorem interpellarunt: Imperator scripta ad Synodum Epistola graviter conquestus est quod relicto judicio ecclesiastico, ad sæculare confugerent: eosqꝫ propterea in Epistola illa vocat malignos homines, officia diaboli, detractores legis, proditores qui sine ulla acrori disquisitione ipsi per semet prodiderunt facinora sua, homines in ipso Deo immanes & infandos deceptores religionis. Milites præterea Milites præterea ac Tribunos e palatio suo mittit qui reluctantes ad palatium suum perducerent, malum ijsdem minitans nisi quamprimum resipuissent. Et Episcopos \etiam/ apud Arelatum considentes hortatus est ut patientiam nihilominus adhiberent data perditis adhuc optione eligendi utrum mallent, mortem scilicet vel episcopatus integros. T De quibus rebus consule epistolam Constantini ad Synodum. Tradit autem Donati successor Parmenianus, per Hosium Hispanum. Sed et literas dedit ad Vicarium Africæ ut quicunqꝫ ejusdem sententiæ in illis partibus essent deprehensi, sub idonea prosecutione statim ad palatium suum mitterentur. De quibus omnibus consule epistolam Imperatoris ad Synodum. Tradit autem Donati succesor ✝[99] Parmenianus, per Hosium Hispanum.

< text from f 86r resumes >

His factis, cum Imperator Afri nondum acquiescerent \sed ab hoc judicio sed \provocantes/ Imperatorem ipsum appellarent/ Imperator milites ac Tribunos e palatio suo mittit qui reluctantes ad palatium suum perducerent, malum ijsdem minitans nisi quamprimum resipuissent. \Scripsit etiam ad Episcopos apud Arelatum consedentibus ut patientiam nihilominus adhiberet data {illeg} \{condemnatur}/ adhuc optione eligendi utrum mallent: mortem scilicet an restitutionem \int/ ad Episcopatus integros. Vide Epistolam in Tom Cocil./ Sed et literas dedit ad Vicarium Africæ, ut quicunqꝫ ejusdem insaniæ ac furoris conscij \sententiæ/ in illis partibus essent deprehensi, sub idoneo|a| prosecutione statim ad palatium suum mitterentur. Dixit |De quibus rebus consule ipsas epistolam Constantini ad Concilium.|Tradit autem ✝[100] Parmenianus apud Augustinum per Hosium Episcopum \Tradit autem Donati successor ✝[101] Parmenianus/ Hispanum adjutorium præstitum Cæciliano, ut ad eorum communionem, sanctorum et illibatorum numerus [{illeg}] |[sic]| cogeretur, et huic impietati fidem servorum Dei integram restitisse. \Attamen/ Non omnes {illeg} restitere Scribit \sed pars {illeg} quæ ideo ad palatium Imperatoris perducta est. Scribit/ enim Eusebius in Vita Constantini l. 1, c. 37, partem eorum cessisse. Augustinus vero Epist 68 ait: multos jam cum Cæciliano in concordiam redijsse, alios vero ad Imperatorem appellasse. Et rursus in Brevic. Collat di 3. cap 5 Arelatensi judicio jam plurimos ex dissensione consensisse, reliquis adhuc resilientibus. Vnde cum isti reliqui dimidia circiter pars Afrorum ab illo tempore permanserint: constat totam fere Africam, præter paucos Cæciliani ordinatores, {illeg} initio stetisse a Donato. {Cæte} Certe Constantinus in Epistola ad Ablavium de Afris dissentibus verba faciens, dicit [102] ante Synodum Romanam contra Cæcilianum vel maxime universos sæpe \se/ convenisse. Et hinc est quod Concilium Arelatense in prædicto canone contra rebaptizationem tam appud Acta \sua/ quam in literis suis ad Romanum Pontificem, vocet hos non Donatistas, non Afrorum aliquos, sed absolutè Afros. Per Afros enim contra quos canon iste statuitur, non intelligunt partem Cæciliani (quæ \hæc/ accusabat rebaptizationem:) sed alteram partem quæ veterem consuetudinem servabat, quæqꝫ antequam per factionem Cæciliani expugnaretur universa erat Ecclesia Africana.

Hac tempestate cum \Post aliquod tempus Postquam/ multi cessissent, cæteri vero ad palatium perd Imperatoris perducti essent, neqꝫ ulla <87r> ratione flecti possent, Donatus \(non ille a Casis nigris, sed alter qui Majorino successerat/ < insertion from f 86v > ratione flecti possent, Imperator, ut conqueritur, ✝[103] Parmenianus eos ad campum, id est ad supplicium, duci jussit — et hoc eum tanquam immaniter jussisse, criminatur Hispano Osio suggerente criminatur, (Augustin. contra Epist. Parmen. l. 1. c. 7). Sed Hosius, {illeg} forte consilium dederit non ut occiderentur sed {illeg} ut perterre facerentur. Postquam enim ne sic quidem caderent, Imperator ab eorum sanguine abstinuit. Et jam puto contigisse quod scribit Optatus lib. 1 nempe Donatus {postq} [non ille a Casis nigris, sed alter qui \jam/ Majorino successerat] petijt ut < text from f 87r resumes > petijt ut sibi reverti ad Carthaginem contingeret. Tunc a Filumino suffragatore ejus Imperatori suggestum est ut bono pacis Cæcilianus Brixiæ [ubi scilicet Imperator diversabatur] retineretur: & factum est. Tunc duo Episcopi ad Africam missi sunt, Eunomius & Olympius, ut remotis duobus unum ordinarent [nempe Cæciliano & Donato] unum ordinarent. Venerunt apud Carthaginem: fuerunt per dies quadraginta ut pronunciarent ubi esset Catholica. Hoc pars Donati fieri non passa est. De studio partium strepitus quotidiani sunt habiti. Novissima sententia eorum Episcoporum Eunomij et Olympij talis legitur, ut dicerent illam esse catholicam quæ esset in toto orbe terrarum diffusa: & sententiam decem et novem Episcoporum jamdudum datam dissolvi non posse. Sic communicarunt clero Cæciliani et reversi sunt. De his rebus, inquit Optatus, habemus volumina Actorum

< insertion from f 86v >

‡ Cum Imperator igitur cerneret litem nulla ratione componi posse, ipse tandem importunitate supplicantium victus promittit se causam audituram. Et cum in animo haberet Carthaginem proficisci & ibi causam cognoscere, Episcopos permisit in Africam redire. Incidit hic reditus in mensem Aprilem Anni 315.

Interim Synodus Arelatensis dissolvitur. Constitit ea ducentis Episcopis ut tradit Augustinus in lib. 1 contra Epist. Parmen. c. 5. Extant tamen in subscriptionibus, non nisi quadraginta quatuor episcopi. Sed plures fuisse verisimilius est, cum pars Donati numerum novendecim spernentes, amplam Synodum expectarent.

Quanta autem cum devotione Occidens \ad superstiones {sic} nimium inclinans/ jam coleret Romanū Pontificem, ex Synodi hujus literis ad eundem \satis/ perspicitur: Vbi post hæc verba, Te religiosissime Papa, cum merita reverentia salutamus subjungitur:

< text from f 87r resumes >

Hoc modo iterum renovellatæ sunt partes. Optatus {illeg} \Non cum/ Imperatore enim cùm tot episcopos ferire nollet, ad sua reverti permi{illeg}|ttente| et importunitate eorum victus, promisit se causam auditurum. Redit {illeg} \{illeg} etiam/ Donatus Carthaginem. Dein sequitur \Quo audito properat etiam/ Cæcilianus Redeuntibus autem \his cum {illeg} socijs/ episcopis dissolvitur synodus Atqꝫ \ad suam plebem/ Redierunt autem |hi cum socijs| mense Aprili Anni 315, & tempore \eodem tempore vel non multo ante/ /sub id tempus\ dissolvitur Synodus. Constitit ea ducentis episcopis ut tradit Augustinus \in lib 1/ contra Epist. Parmeniani, c 5. Extant tamen in subscriptionibus non nisi quadrginta quatuor. Sed plures fuisse \dicendum videtur/ cum Augustino dicendum videtur cum Afri \eo quod pars Donati/ numerum novendecim spernentes, amplam Synodum expectarent. Litteræ autem hujus Synodi ad Pontificem Romanum, satis ad paulo devotionem sunt quæ {illeg} \totius Occidentis/ egra {sic} sedem istam demonstrant. Postquam enim dixissent: Te, religiosissime Papa, cum merita reverentia salutamus: subjungunt: Et utinam frater dilectissime ad hoc tantum spectaculum interesses \{tanti} fecisses profecto credimus, quia in delinquentes severior fuisset {illeg} sententia prolata/ & te pariter \nobiscum/ judicante, cœtus noster majori lætitia exsultasset. Sed quoniam recedere a partibus illis minime potuisti, in quibus et Apostoli sedent quotidie sedent, & cruor ipsorum sine intermissione Dei gloriam testatur &c Hactenus igitur {ig}notus fuit Ecclesijs Romani Pontificis fastus ille quo {illeg} <88r> præter dignitatem ejus esse jam censetur si ad Concilia instar aliorum Episcoporum accesserit: attamen tanta Occidentales eum jam veneratione prosecuti sunt, ut quicquid ipse in posterum definierint, nemini mirum esse debeat si cæterorum multitudo sequi|e|\re/tur; cathedram ubi Apostoli quotidie sedent adorantes & |Petri| auctoritatem Petri argumentis omnibus anteponentes. |Vnde has eccelias {sic} nomine Pontificiorum {illeg}in posterum non immerito designabimus.|

{illeg} Posthæc Imperator {illeg} supplicantium victus {tramissit} causam {illeg} auditurum \consilio quod cœperat in Africam navigandi repudiato/ jubet{illeg} partes die statuto \in{illeg} infra diem statutum/ Romæ adesse \& {illeg} Ingentium \quoad mandat/ ad se mitti ut per tormenta examinaretur./ Vbi \vero/ dies adest Cæcilianus sicut jussum fueratnon occurrit. Quod cum adversarij criminarentur & postularent ut adversus contumacem sententia diceretur, Imperator dilatatione data præcepit ut partes Mediolani sibi occurrent|re|nt. Tun {sic} vero quidam ex parte Donati Imperatorem per gratiam agere animadvertentes, se ex comitatu ejus subduxerunt & in Africam navigarunt. Quod ubi Imperator comperisset reliquos ab officialibus custodiri & Mediolanum perduci ju{si}|be|t. Dein anno 316, Cæciliano cum suis adventante causam audit{illeg} Mediolani, & Episcoporum judicium \sua/ confirmat sententia. Conqueritur pars Donati \quasi/ Imperatorem gratia corruptus & ab Hosio Episcopo qui Cæciliano suffragabatur concitatus, adversus ipsos judicium protulisset. \Quare cùm hi {illeg} nondum acquiescerent, tandem et aliqui eorum inquiete se gerere inciperent,/ Lege lata jubet Imperator loca omnia in quibus congregari consueverant fisco vindicari. Exilijs etiam eosdem multat. Tandem vero, anno 321, supplicantibus illis & afirmantibus nullo modo se \communicaturos/ Antistiti ipsius nebuloni, paratosqꝫ esse perpeti quicquid eis facere voluisset \potius/ quam tantum piaculum admittere: Imperator revocavit eos ab exilio & ut more suo viverent permisit jussit eos ab exilio redire & \restitutio ecclesijs/ suo more arbitrioqꝫ vivere permisit. jussit ut ab exilio remearent, & Ecclesijs |cum| agendis licentiâ fruerentur agendi licentiam id est conscientiæ libertatem eis concessit.

His pacata expugnata et subversa est antiqua illa ec- |initijs expugnati et per injustam oppressionem in schisma quoddam petulans convertis {illeg} antiqua illa cœpit antiqua illa| |ec|clesia Africana quæ baptisma hæreticorum \repudiabat/ {illeg} non recepit, |expugnata & subverta est|& per injustam oppressionem in schisma quoddam petulans conversa \est/, {illeg} \ac ac Pontificiorum de Baptismate illo doctrina/ per novum genus hominum doctrina Pontificiorum \de baptism de baptismate illo per/ introducta introducta in Africam introducta per novum genus hominum introducta introducta {illeg} est introduci.

His initijs antiqua illa Ecclesia Africana quæ baptisma haereticorum repudiabat, expugnari, subverti, & in schisma quoddam petulans transformari cœpit, ac Pontificiorum de baptismate illo doctrina in Africam per novum genus hominum introduci.

<89r>

Posthæc Nundinarius diaconus qui a Silvano Cirtensium episcopo Donatista degradatus, cum per literas aliorum episcoporum \pristinum gradum recuperare/ frustra tentasset, vindictam meditatur, & conspirantibus secum alijs nonnullis {illeg} ejusdem generis hominibus, gravia multa Donatistis impingunt: ut quod Silvanus traditor esset: quod Lucillæ Fæminæ perdivitis pecunia corrupti Numidiæ Episcopi Cæcilianum damnassent & Majorinum ordinassent: quo\d/qꝫ Episcopi duodecim qui in ordinatione Silvani \anno 305/ convenerant, constituto quodam Concilio quod Cirtense dici solet, crimen traditionis invicem confessi essent & sibi mutuò indulsissent, atqꝫ postea in Cæcilianum conspirassent. [Accusatus est etiam Purpurius Episcopus Limatensis, idqꝫ ijsdem, ni fallor, auctoribus, quod filium sororis filium occidisset & cum reprehenderetur, respondisset]. De his igitur certum facit Imperatorem Zenophilus consularis Numidiæ; multa addens adversus Silvanum, quem præcipuum auctorem turbarum in Numidia \esse/ asseverabat. Et istis permotus Imperator \Silvanum/ cum alijs quibusdam exilio multavit. Contigere hæc anno 320 Constantino Aug. 6 et Constantino {illeg} Cæs. Coss. Quo tempore lege lata jubet etiam Imperator loca omnia in quibus Donatistæ congregari consueverant, fisco vindicari. At anno sequenti, supplicantibus ijsdem & affirmantibus se paratos esse perpeti quicquid eis facere voluisset potius quam piaculum \iniquæ istius/ communionis admittere: Imperator jussit ut ab exilio remearent et agendi licentiam, id est conscientiæ libertatem eis concessit. Qua usqꝫ ad persecutionem Macarianam, id est per annos octodecim circiter potiti sunt.

His initijs antiqua illa Ecclesia Africana quæ baptisma hæreticorum repudiabat, expugnari, subverti & in schisma quoddam petulans transformari cœpit: ac Pontificiorum de agnoscendo & neutiquam reiterando illorum baptismate doctrina per novum genus hominum in Africam introduci.

Huic schismati Africano contemporaneum fuit aliud in Ægypto, cujus originem sic refert Epiphanius. In persecutione quæ a Dioclesiano & Maximiano Imperatoribus excitata est – Meletius quidam cum Petro Archiepiscopo Alexandrino alijsqꝫ pluribus in vinculis habebantur. Atqꝫ ille quidem cæteris Ægypti Episcopis antecellens, secundum a Petro dignitatis locum obtinebat, utpote illius adjutor. – Cumqꝫ nonnulli martyrium feliciter subijssent, alij verò ab eodem excidissent, idolis <90r> sacrificantes, ijdem post lapsum ad confessores & Martyres accesserunt, ut pænitentiæ misericordiam obtinerent. – Hinc non minima inter martyres commotio et dissentio est exorta: negantibus alijs eos qui semel lapsi essent recipiendos esse ad pænitentiam; ne forte reliqui ob celerrimè impetratam ab ijs indulgentiam minore pœnarum metu abripi sese paterentur, execrandisqꝫ se Gentilium sacris polluerent. Hi erant Meletius & Peleus alijqꝫ complures Martyres et Confessores, quos divini honoris studio (ait Epiphanius{)} ac zelo inflammatos, cum hæc dicerent, fuisse non dubium est. Auctores porrò ijdem erant ut secundum persecutionem post justum aliquod temporis spatium, pace constituta, pænitentiæ illis locus indulgeretur: siquidem verè illam et ex animo susciperent, atqꝫ ejus fructus exhiberent. — Contra sanctissimus Petrus, utpote benignus ac misericors, his illos verbis obsecrabat: Admittamus illos quandoquidem peccati eos pænitet, ac pænitentiam illis constituamus (his enim verbis usum esse constanti fama, inquit Epiphanius, didicimus) ne et pudore et dilatatione illa temporis qui semel præ imbecillitate temporis & ignavia a Diabolo concussi ac labefactati sunt penitus desciscant. – Quamobrem Petri quidem oratio ad clementiam humanitatemqꝫ spectabat, Meletij vero ac fautorum ejus, veritatis ac divini ardoris patrocinium susceperat. Petrus igitur cùm animadverteret consilium suum Meletianis minus placuisse, medio in carcere pallium veli instar oppandens, proclamari a Diacono jussit: Qui mecum sentiunt, huc ad me veniant, qui Meletij opinioni ad Meletium favent, ad Meletium. Quod cum ita factum esset, diviso in partes populo, Episcoporum Monachorum et Presbyterorum ac reliquorum ordinum major numerus sese ad Meletium adjunxit: pauci quidem Episcoporum & aliorum Petrum Archiepiscopum secuti sunt. Quo ex tempore preces ac sacrificia cæterasqꝫ omnes cæremonias separati a seinvicem obierunt. Posthæc Petrus{illeg} affectus est, Alexandro successore relicto <91r> Meletius vero cum alijs plerisqꝫ relegatus et ad Phanesia metalla damnatus est ubi diutius detinebatur. – Qui quidem in Metallis a mutua communione abstinebant.     et postea divisi manentes, ac Ecclesijs suis diversa nomina imponentes, qui Petri successoribus adhærebant Ecclesia Catholica dicebantur; qui Meletio, Ecclesia Martyrum. Hæc Epiphanius Hæres. 68.

Contigit Festo quodam die Alexandrum episcopum Alexandriæ videre eminus puerorum supra oram maris ludum, imitantium episcopum atqꝫ ea quæ in ecclesijs geri mos est. Sed cùm intentius diutinè pueros inpectaret, videt ab his geri quædam etiam secretiora et mystica. Perturbatus ilico, vocari ad se clericos suos jubet, atqꝫ eis quid eminus \ipse/ videret, ostendit. Tum abire eos, et comprehensos ad se perducere omnes pueros imperat. Cumqꝫ adessent, quis eis ludus, vel quid egissent, vel quomodo, perc{illeg}\unc/tatur. Illi, ut talis habet ætas, pavidi, negare primò, de{illeg}|in| rem gestam per ordinem pandunt, & baptizatos a se esse quosdam catechumenos confitentur per unum eorum nomine Athanasium, qui ludi illius puerilis episcopus fuerat simulatus. Tum ille qu diligenter inquirens ab his qui baptizati dicebantur, quid interrogati fuerint, quidve responderint, qu simul et ab eo qui interrogaverat: ubi videt secundum religionis nostræ ritum cuncta constare, collocutus cum concilio clericorum statuisse traditur illis quibus integris interrogationibus & responsionibus aqua fuerat infusa iterari baptismum non debere, sed adimpleri{illeg} ea quæ a sacerdotibus mos est. Athanasium verò atqꝫ eos quos ludus ille vel Presbyteros habere visus fuerat vel ministros, convocatis parentibus sub Dei obtestatione tradit Ecclesiæ suæ nutriendos. Parvo autem tempore cum a Notario integre & a Grammatico sufficienter Athanasius fuisset instructus, continuò tanquam fidele Domini commendatum a parentibus restituitur Sacerdoti (Ruffin. l. 1, c. 14. Socr. l. 1. c. 15. Sozom. l. 2 c. 17) Non tamen semper mansit apud Alexandrum, sed profectus in eremum Antonio monacho adhæsit (Ipse in Vit. Anton.) Hunc Alexander <92r> in Tabernium adscivit, usus ejus opera in scribendo et prælegendo quod munus Lectorum et Emauensium esse solet. Postea ad Diaconi functionem eum evexit (Oratio incerti de Vit. Athan. & Sozom. l. 2. c. 17) Præter Dialecticam et Rhetoricam, Iuris etiam scientiam calluit (Sever. l. 2., c. 51) Atqꝫ his initijs clarescere cœpit Athanasius & Romani Pontificis superstioni de baptismate hæreticorum admittendo via sterni in Ægypto. pit autem Athanasius clarescere sub Licinio per disputationes adversus Gentiles (Martyrol. Rom. d. 13. Ian.) et cum esset subtilis vir ingenij & acer in rebus gerendis & præterea scientijs instructus, Alexander senex tardus hujus {illeg} \postea/ consilijs in negotijs ecclesiasticis se mancipavit, ut in sequentibus videbitis.

Interim Anno 312 sub Constantino et Licinio Imperatoribus pax ubiqꝫ restituitur ecclesijs: postea tamen Licinius ecclesias Orientis turbare cœpit sed anno 323, XIV Cal. Octob. hic a Constantino vincitur. Ex quo tempore florebat populus Dei et cum alacritate quadam ac tripudio honestis artibus incumbebat. Nullus erat foris metus qui perturbationem afferret; quippe cùm Dei optimi maximi beneficio amœna & profundissima pax Ecclesiam undiqꝫ communiret. Sed enim invidia nostris bonis insidias struens subsederat. Quæ primùm quidem intrò repens, postea in medio sanctorum cœtu tripudiavit. Tandem verò Episcopos inter se commisit tumultum et altercationem inter eos excitans, divinorum dogmatum obtentu. Exinde tanquam ex levi quadam scintilla, gravissimum exarsit incendium. Quod quidem ab Ecclesia Alexandrina velut a capite exorsum, universum posthæc Ægyptum & Libyam & ulteriorem Thebaidem peragravit. Sed et reliquas urbes ac provincias depastum est: adeo ut non solum ipsos ecclesiarum Antistites verbis inter se digladiantes, verùm etiam plebem ipsam discissam cernere liceret: alijs horum alijs illorum partibus amplectentibus. Porrò rerum quæ gerebantur spectaculum eos usqꝫ processit indignitatis ut in medijs infidelium Theatris, divinæ prædicationis venerabilis doctrina turpissimo risu ac ludibrio traduceretur. Euseb. vit. Const. l. 2., c. 61. Harum autem discoridarum historia hujusmodi est. <93r> Anno 323 sub finem belli Liciniani contigit Alexandrum episcopum Alexandriæ inter confabulandum cum Presbyteris quæstionem de obscuro aliquo sacrarum literarum loco proponere (Constantin. Epist. ad Alexandr. & Ar.) & cum Presbyteri variè sentirent orta est disputatio. Ille verò satius esse ducens de rebus ambiguis & controversis utriqꝫ parti disserendi locum concedere, – ipse una cum clero judex residens utrosqꝫ in certamen adduxit. Collecto iterum Concilio, cum tot ac tantas movissent disputationes, inter se minimè consenserunt. Cæterum dum quæstio adhuc anceps ac dubia videbatur, Alexander initio paululum vacillabat, nunc hos laudans nunc illos. Tandem verò assensus est ijs qui filium patri coæternum esse affirmabant, & alterius partis defensorem præcipuum nomine Arium eam sententiam sequi jussit. Sed cum ei persuadere non posset; & alioqui multi qui cum ipso erant Episcopi, nec pauci ex clero Arium recte loqui existimarent: Arium et Clericos qui opinioni illius adhærebant, Ecclesia expulit. Adhærebant autem ipsi ex Alexandrina Ecclesia Presbyteri quidem Aithalas, Achillas, Carpones, Sarmates & Arius: Diaconi verò Euzoius, Macarius, Iulius, cum Mena et Helladio. Exinde verò etiam populi non exigua pars ad eos se contulit, cùm alij quidem de Deo ita sentiendum esset arbitrare\n/tur: alij ut plerumqꝫ evenire solet eos tanquam injuria affectos et ✝[104] indicta causa ex Ecclesia ejectos miseratione prosequerentur.

<94r>

Hactenus Iulius. Posthæc cum Occidentales non cessarent Imperatorem suum interpellare: orientales ad eundem mittunt Legatos mittunt in Gallias, Narcissum, Marim, Theodorum & Marcum cum hac fidei confessione.

Hactenus Iulius. Posthæc cum \cum/ Imperator Occidentalium partium, \ut narrat Socrates,[105]/ quærelis suorum commotus esset, datis ad fratrem literis, postulavit tres ad se Episcopos mitti qui de Pauli atqꝫ Athanasij depositione rationem redderent. Missi sunt igitur Narcissus Cilix, Theodorus Thrax, Maris Chalcedonensis, & Marcus Syrus: qui sequentem fidei formulam Constanti Augusto obtulerunt.

Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem, creatorem & conditorem omnium: ex quo familia omnis in cælo et in terris nominatur. Et in unigenitum ejus filium Dominum nostrum Iesum Christum: qui ex patre genitus est ante omnia sæcula: Deum ex Deo: lumen ex lumine: per quem omnia facta sunt in cælo et in terris, visibilia simul et invisibilia: qui verbum est et sapientia et vita et lux vera. Qui in novissimis diebus propter nos homo factus est natusqꝫ ex sancta virgine. Cru {Qui} c|C|rucifixus \etiam/ est ac mortuus et sepultus. Tertia vero die resurrexit a mortuis et ascendit ad cælos, sedetqꝫ ad dexteram patris, et in fine sæculorum venturus est ut judicet vivos ac mortuos & unicuiqꝫ pro operibus suis mercedem reddat. Cujus regnum interminabile permansurum est in infinita sæcula. Sedebit enim ad dexteram patris non solum in hoc sæculo, verum etiam in futuro. Et in spiritum sanctum, hoc est in Paracletum, quem dominus promissus Apostolis post assumptionem suam misit ut doceret illos ac suggereret omnia. Per quem etiam sanctificabuntur animæ eorum qui sincerè in ipsum crediderint. Illos autem qui dicunt ex non extantibus esse filium aut ex alia substantia et non ex Deo, et tempus aliquando fuisse cum non esset, Ecclesia Catholica alienos esse statuit.

Cum hæc Imperatori multisqꝫ alijs tradidissent {illeg} \et res suas/ <95r> simul \incassum/ explicuissent,\nulla {amplius} re gesta/ discesserunt. Porro cum inter Occidentales adhuc et Orientales esset indiscreta communio Sirmij, quæ civitas est Illyrici, alia hæresis exorta est. Nam Photinus qui ejus loci Ecclesijs præsidebat; ortus ex minore Galatia, & Marcelli ejus qui Episcopatu dejectus fuerat, olim discipulus, magistri sui insistens vestigijs, filium Dei nudum ac simplicem esse hominem prædicavit. Socr. l 2. c. 18. Hunc igitur Orientales nigro notarunt lapillo, at {illeg}{illeg} \hominem/ non ausi sunt ecclesiastica ferire sententia {illeg} ac de sede ejicere, ne |is| ad Occidentales, perinde ac magister ejus Marcellus, confugiens, discordiæ flammam augeret.

Transacto posthæc trienij spatio, rursus Orientales Episcopi collecta synodo præcedentem fidei formulam multis \in calce adjectis/ auxerunt, eamqꝫ per Eudoxium Germaniciæ Macedonium Mopsuhestiæ in Cilicia Episcopum \[Demophilum]/ & Martyrium ad Episcopos Italiæ miserunt \Socr. l. 2. c. 19. Sozom. l. 3 c. 11/. Quæ \autem/ in calce adjecerunt sunt hujusmodi. Illos autem qui dicunt filium ex non extantibus fuisse aut ex alia substantia et non ex patre Deo, aut tempus aliquando vel sæculum fuisse cùm non esset, pro alienis habet sancta Ecclesia. Eos item qui dicunt tres esse Deos aut Christum non esse Deum ante sæcula, neqꝫ Christum neqꝫ filium Dei esse illum esse: aut eundem esse patrem & filium & spiritum sanctum, & ingenitum esse filium: aut patrem non arbitrio suo ac voluntate genuisse filium: eos \inqua|i|mus/ anathematizat sancta et universalis Ecclesia. Nam neqꝫ citra periculum erroris dici potest filium ex non extantibus fuisse cum nusquàm divinis libris id de illo proditum reperiamus. Neqꝫ ex alia præter patrem prius existente Hypothesi substantia sed ex solo Deo verè genitum esse didicimus. Vnum item ingenitum ac principij expertem esse Christi scilicet patrem <96r> divinus sermo pronunciat. Sed neqꝫ eos qui sine sacræ scripturæ auctoritate temere dicunt fuit aliquando tempo cum non esset, præcogitare oportet animo aliquod temporis spatium antecedens sed solum Deum qui illum genuerit. Tempora enim et sæcula per illum facta sunt. Neqꝫ item existimandum est, filium patri coingenitum et principij simul carentis cum eo expertem esse Quippe coingeniti et principio simul carentis, nec pat{illeg}|er| proprie quisquam, nec filius dici potest. Sed patrem quidem solum principij expertem & incomprehensibilem esse cognovimus, qui impervia quadam & incomprehensibili ratione genuerit. Filium verò genitum fuisse ante sæcula; nec perinde ac patrem, ipsum quoqꝫ ingenitum esse; sed principium habere, patrem scilicet ex quo sit genitus. Caput enim Christi Deus. Quamvis autem tres confiteamur res, tresqꝫ personas Patris videlicet ac filij & spiritus sancti juxta sacras scripturas: non ideo tamen plures facimus Deos. Vnum enim ex seipso perfectum et ingenitum, principijqꝫ expertem & invisibilem Deum novimus, Deum scilicet ac patrem unigeniti; qui ipse quidem solus ex seipso habet ut sit: reliquis autem omnibus copiose præstat ut sint. Porrò tametsi Deum esse dicamus patrem Domini nostri Iesu Christi qui solus sit ingenitus: Christum \non/ idcirco non negamus Deum esse ante sæcula: quod quidem faciunt Pauli Samosatensis discipuli, affirmantes illum post incarnationem ex profectu ac promotione quadam Deum esse factum, cum natura nudus ac simplex homo extitisset. Scimus enim illum, quamvis patri ac Deo subjectus sit, nihilominus tamen genitum ex Deo Deum natura perfectum esse ac verum: et non ex homine Deum postea factum, sed ex Deo hominem propter nos factum esse, nec unquam Deum esse desivisse. Execramur præterea & anathematizamus eos qui illum nudum dumtaxat ac s λόγον Dei tenuem duntaxat et nulla subsistentia præditum falso appellant, qui in alio <97r> suum existere habeat; nunc quidem instar λόγου qui verbum prolatitium \verbum/ vulgo dicitur, nunc vero instar λόγου qui internus est: Christum vero qui \et/ ipse filius est Dei et mediator et imago Dei, non fuisse ante sæcula contendunt sed ex eo tempore Christum ac filium Dei illum esse cœpisse ex quo carnem nostram assumpsit ex virgine, ante quadringentos circiter annos. Ab eo enim tempore volunt Christum regni sui habuisse principium, et hoc regnum post mundi consummationem atqꝫ judicium finem habiturum. Hujusmodi sunt sectatores Marcelli atqꝫ Photini Ancyranorum qui {illeg} Christi existentiam ac divinitatem quæ fuit ante sæcula omnia, ejusqꝫ perpetuum ac immortale regnum perinde abrogant ac Iudæi, ut Monarchiam stabilire videantur. Nos vero intelligimus illum non esse duntaxat λόγον Dei prolaticium vel internum, sed viventem Deum verbum, & per se subsistentem, & filium Dei, & Christum: & non per solam Dei præscientiam illum cum patre semper fuisse & ante omnia sæcula cum eo fuisse versatum, inservientem illi ante ad creationem rerum omnium, tam visibilium quam invisibilium: sed substantiale patris verbum & Deum ex Deo illum esse profitemur. Ipse enim est cui dixit pater: ffaciamus hominem ad imaginem & similitudinem nostram; Qui antiquis patribus personam suam spectandam exhibuit; qui legem dedit; qui locutus est per prophetas; qui ad extremum homo factus est patrem suum cunctis hominibus manifestavit; qui deniqꝫ regnat in perpetua sæcula. Neqꝫ enim ullam dignitatem recens adeptus est Christus: sed eum ab omni ævo perfectum patriqꝫ per omnia similem fuisse credimus. Illos etiam qui eundem esse dicunt Patrem ac ffilium & spiritum sanctum, tria hæc nomina de una eademqꝫ re ac persona per summam impietatem accipientes, merito ab Ecclesia relegamus, [106] eo quod patrem qui nec comprehendi nec pati potest passioni et comprehensioni subjiciunt per incarnationem: Cujusmodi sunt qui a Romanis quidem Patropassiani, a nobis vero Sabelliani dicuntur. Nos enim scimus <98r> patrem quidem qui misit, in propria immutabilis deitatis permansisse natura: Christum autem qui missus est carnis assumptæ dispensationem implesse. Similiter et eos qui impudenter negant Christum voluntate et arbitrio Patris extitisse, involuntariam ac violentam quandam necessitatem attribuentes Deo, ita ut invitus Filium genuerit, impijssimos & a Deo alienos veritate alienos esse censemus: eo quod tum {illeg} \præter/ communes de Deo notiones, tum contra mentem ac sententiam scripturæ divinitus inspiratæ talia de illo audeant pronunc|t|iare. Nos enim Deum suis juris arbitrijqꝫ esse & sponte ac volunta{illeg}riè filium genuisse pie ac religiose credimus. Porro etsi cum timore ac reverentia credamus id quod de illo dictum est: Dominus ✝[107] creavit me principium viarum suarū ad opera sua: non tamen eum perinde factum esse intelligimus ac reliquas creaturas quæ per illum factæ sunt. Impium enim & ab Ecclesiastica fide prorsus alienum est conditorem cum operibus ab ipso conditis comparare, & eodem cum extraneis generationis modo illum editum esse arbitrari. Quippe unigenitum filium, solum et unicè, verè etiam \&/ germaneqꝫ genitum esse divinæ nos scripturæ docent. Sed neqꝫ tametsi dicamus filium per seipsum esse et vivere ac subsistere perinde ac patrem illud idcirco a patre separamus, spatia quædam locorum & intervalla inter illorum conjunctionem corporali more intelligentes. Credimus enim eos absqꝫ ullo medio atqꝫ interstitio conjunctos esse, nec a seinvicem posse ulla tenus separari: quippe cum pater quidem sinu suo totum complectatur filium: filius vero quasi appensus toti adhærescat patri, solusqꝫ in patris gremio perpetuo co\n/quiescat. Credentes igitur sanctissimam & perfectam undiqꝫ trinitatem; & patrem Deum & \ac/ filium Deum quoqꝫ dicentes Deum dicentes, non tamen duos <99r> sed unum esse confitemur Deum, ob unum honorem divinitatis et absolutissimam unius regni concordiam: ita ut pater quidem generaliter omnibus, & ipsi quoqꝫ filio dominetur: filius vero subjiciatur patri; & præter illum universa quæ post ipsum sunt sunt & per ipsum facta sunt gubernet ac regat, & sancti spiritus gratiam patris arbitrio sanctis affatim largiatur. Sic enim ejus quæ in Christo est Monarchiæ rationem constare, sacra nobis eloquia tradiderunt. Hæc post fidei fid formulam brevi compendio antehac editam, fusius exponere coacti sumus, non inani ac superflua ambitione impulsi, sed ut omnem de fide nostra sinistram suspicionem apud eos diluamus qui sententiam nostram penitus ignorant: utqꝫ universi qui in Occidentis partibus degunt, & impudentem adversariorum calumniam aperte cognoscant, & Catholicam Orientalium de Christo doctrinam, divinarum scripturarum testimonio firmissimè {illeg} stabilitam, apud eos qui mentem minimè perversam gerunt.

His ultimis verbis Orientales causam apperiunt quod cur fidem tam enixe explicarent. Quemadmodum enim Alexander & Athanasius oli{illeg}m Arium et socios calumniati sunt, sic idem Athanasius cum Marcello et similibus petebant \jam per calumniam/ Orientales & {illeg} \similiter/ accusabant quasi \et hi/ cum Ebione docerent Christum esse nudum hominem cæteris hominibus æqualem, hoc unico excepto quod ante cæteros creatus esset. Orientales igitur cum viderent populos Occidentis passim \per fraudem/ subverti et in contrarias opinione Sabellianorum opiniones trahi, conati sunt calumniam contundere.✝ Sed frustra Sed Occidentis Episcopi cum Athanasio conspiraverant et ideo conatus orientalium frustrabantur.

< insertion from f 98v > ✝ Occidentis Episcopi jam convenerat Mediolani. Hanc Synodum adeunt Legati Orientis. Quo autem eventu docent Liberius in Epistola ad Imperatorem Constantium, his verbis: Quæ est pax, clementissime Imperator, cum sint ex partibus ipsis quatuor Episcopi, Demophilus, Macedonius, Eudoxius, Martyrius, qui ante annos octo cum apud Mediolanum Arij sententiam hæreticam noluissent damnare, de Concilio iratis animis exierunt.

< text from f 99r resumes >

Instantibus ergo Occidentalibus indicitur tandem Concilium apud Serdicam, quæ urbs est Illyrici idqꝫ de sententia duorum Imperatorum quorum alter hoc per literas flagitaverat, alter verò, Orientis scilicet Imperator, annuerat. Annus tunc agebatur undecimus ab obitu parentis duorum Augustorum: Consules autem erant Ruffinus et Eusebius <100r> (A.C. 347) quo tempore Synodus Sardicæ congregata est Et ex Occidentis [et Ægypti] partibus #[108] trecenti circiter convenerunt Episcopi {illeg} ut scribit Athanasius \[vel potius 280, aut ut ex petribus monumentis tradit Theoderitus 250]/ Ab Oriente vero ‡[109] Septuaginta sex tantum adfuisse refert Sabinus \[vel 80 ut Synodus ipsa affirmat]/. E quorum numero erat [110] Ischyras Mareotæ Episcopus. – Quippe alij infirmitatem corporis causati sunt, alij alia. Socr. l. 2. c. 20. Cum enim nihil præter jurgia ac tumultus expectare liceret \& autoritas Orientis in Ecclesijs suis moderandis hoc ipso convelleretur/, quisqꝫ se domi continere satius esse ducebat, at Pugiles Ægyptij & Occidentales, quorum opera hoc Concilium indictum est, alacriter concurrebant.

Vbi octoginta Orientales ad Sardicam venere, audiunt Athanasium Marcellum et Asclepam in media synodo sedere cum reliquis Episcopis disputantes et communicantes discunt in media Ecclesia Athanasium Marcellum omnes & Asclepam \et socios/ qui pro suis facinoribus a Concilio pulsi fuerant, cum Osio et Protogene sedere simul & disputare & divina celebrare mysteria. – Cum his itaqꝫ communicare nefas esse & sancta Dei sacramenta miscere nefas esse ducentes Mandant igitur illis qui cum {illeg} et Protogene & Osio fuere ut de suo cœtu damnatos excluderent neqꝫ peccatoribus communicarent, deinde audirent ea quæ a patribus contra i{illeg}|st|os judicata fuerant. At illi se ab horum \istorum/ communione secernere noluerunt. Hi itaqꝫ cum prophanis communicare & sancta domini sacramenta miscere nefas esse ducentes, abstinebant a Synodo cœtu rogabant illos per plurimos dies ut a se damnatos abjicerent. Sed illi se hoc facturos omnino negabant, at contra minitabantur, & se Athanasium cæterosqꝫ vindicaturos {illeg}dè pollicebantur ingenti cum tumore pollicebantur, quasi vero aliud facere aut dicere possent qui sceleratos omnes in suum consortium reciperent. Concil. Sard. Orient. |Epist. ut et Occident. Epist. 1 Item| Et Socr l. 2. c 20. Sozom l 3 c 11. Præterea Orientales præterea rogabant Occidentis Episcopos ne novam sectam inducerent aut Orientalibus Episcopis Concilijsqꝫ \sanctissimis/ de Occidente venientes aliqua in parte præponerent, subvertentes legem ac jura divina turbantes cunctaqꝫ confundentes. At illi contra despicientes hæc, Orientalibus <101r> minabantur, & se Athanasium minaban & cæteros sceleratos vindicaturos \ingenti cum tumore/ pollicebantur, quasi vero aliud facere aut dicere possent qui sceleratos omnes ac perditos in suum consortium reciperent. Videntes enim, quod ij qui damnatos recipiunt in offensam crimenqꝫ occurrunt ut violatores celestium legum, tali auctoritate judicium constituere conabantur, ut sese Iudices Iudicum dicere vellent, atqꝫ eorum qui jam \tum/ cum Deo sunt erant, si fas esset sententiam refricare. Concil. Sard. Orient. Non enim invitabant Orientales \ad concilium/ ut fratres & coæquales Episcopos qui una cum ipsis Athanasium Marcellum & cæteros judicarent, sed ut reos citabant {illeg} ad judicium; constituentes Occidentem judicem Orientis. Concil. Sard. Occid. Epist. 1 & 2. Altercantibus igitur utrisqꝫ, emerserunt quinqꝫ Episcopi ex parte|i|bus Orientalium {illeg} qui superstites de sexto numero eorum qui ad Mareotem directi fuerant, remanserant, & talem Occidentalibus optionem proponunt: mittendos esse ex utroqꝫ Concilio episcopos aliquos ad loca in quibus Athanasius scelera flagitiaqꝫ commisit, ut sub testificatione Dei, cuncta fideliter scriberent: & si falsa inventa essent quæ Concilio Tyrio {illeg} nunciaverant, ipsi damnentur, nec Imperatoribus, nec Concilio, nec cuiquam Episcopo conquerantur. Quod si verum constiterit quod ante dixerant, ad numerum Orientalium quem ex sese deligerint Occidentales ex Occidentalibus, delecti {illeg} est |exponentur, quos {illeg} scilicet qui Occidentales ex istis delegerint qui| Athanasio post damnationem communicaverant, quiqꝫ Athanasio & Marcello fautores defensoresqꝫ sunt erant, exponentur & \hi/ expositi nec Imperatoribus nec Concilio nec cuiquam Episcopo conquerentur. Hanc optionem & a quinqꝫ Orientalibus propositam Osius Prothogenes omnesqꝫ eorum socij suscipere timuerunt. Concil. Sard. Orient. At Hosius contra provocabat eos promisit rectum in omnibus judicium [quasi æqui hoc promitteret possent qui multo ante judicaverant nec possent Athanasium condemnare quin seipsos simul condemnent seqꝫ Athanasium si in noxa reperiretur omnibus modis ejecturos esse: quod si innocens deprehenderetur & Orientales ostenderet calumniatores, nec tamen ab illis {admiteretur} \reciperetur/ <102r> se huic persuasurum ut secum in Hispanias eat. Quibus conditionibus Athanasius obtemperavit (Hosius Epist. apud Athanas ad Constantium[111] hoc est Hosius {illeg}|res|pondet {illeg} \se/ recte judicaturos qui {illeg} ante |jam dudum Romæ| judicaverant nec possent sententiam retrahere & Athanasium condemnare quin{illeg} seipsos {illeg} ut iniquos & impios condemnent, spondet \{illeg}/ {illeg} se Athanasium deposituros si \modo is/ in noxa reperiretur hoc est si {illeg} Occidentales eo adigi possent ut agnoscerent se inique absolvisse Athanasium \cæterosqꝫ/ & hactenus {illeg} cum {illeg} sceleratis istis justeqꝫ condemnatis impie communicasse & eorum causa {illeg}has turbas \inmensas/ {illeg} hæc bella Ecclesiastica concitando se plusquam factiosos exhibuisse, spondet deniqꝫ si Athanasius absolveretur se eum {illeg} secum deducturum in Hispanias modo hi {illeg} judicio sisterent: conditio quidem quam nemo prop|b|us vel proponere vel admittere posset. Nam si Orientales admisissent eo ipso fessi essent se quis non respondirent putasset eos hoc unicum egisse ut Athanasium quacunqꝫ demum ratione pellerētur. Ex conditione \igitur/ tam sordida satis spectatur mens ejus qui proposuit. Adhæc occidentales divinis humana miscentes & Ecclesiasticis rebus privatas adjungentes, Civitatis Orientalibus concentum reditionemqꝫ conflarunt, dicentes hos gravem schismata civitati importasse injuriam nisi illis \(quod nefas erat)/ communicarent & hæc frequenter acclamabant. Orientales aut enim omninò illis communicare noluerunt nisi eos quos damnaverant projecissent & dignum honorem concilio Orientis tribuerent. Concil. Sard. Orient. Cum igitur Occidentales noluerint a communione damnatorum abstinere tantisper dum causa eorum examinaretur \abstinere noluerint/ sed antecedentur ad judicium exegerint ab Orientalibus ut cum {illeg} \his quos ipsi damnaverant/ communicarent (quo {nihil} audivi unquam injustius) {illeg} \nil/ tum pius audivi unquam \exigi posset/) eum debitum honorem ecclesijs Orientis deferre noluerunt \neqꝫ ut fratres et ejusdem honoris judices admittere/, sed id egerint ut conc Orientales abrogata {illeg} Tyria atqꝫ ad \&/ prodita auctoritate Orientis, se submitterent judices Occidentalium, atqꝫ Romani Pontificis auctoritatem in orbem universum agnoscerent. Cum deniqꝫ æquissimam illam Optionem mittendi ex utraqꝫ parte quosdam Mareotem qui \ex incolis/ omnia fideliter recognoscerent & referrent ad Concilium quo his {terreretur}, Occidentales non ausi fuerint admittere quid non videt sed instarent rem totam proprio arbitrio occidentem terminandam esse: |& quo hoc perficerent, cives Sardicenses concitarent et in relectantes Orientales concitarent populos| Orientales Occidentalium injustitiam, ambitionem, \violentiam/ & mores turpissimos merito abominati sunt, & Cum igitur rectissime {illeg}totium consortio temperabantur Cum igitur hic <102v> præscriptus jam dies excessisset dies quo negotia quo convenerant dijudicari oportebat: ad ex ad extremum per literas ultro citroqꝫ scriptas, facti sunt infensiores quam antea, & separatim collecti collecti, contrarias sententias protulerunt. Sozom l 3 c 11. Epistolæ utriusqꝫ partis quibus pars utraqꝫ sententiam complexa est & ad Ecclesias transmisit, prolixiores sunt quā quæ hic {illeg} describantur \et satis erit agumentum earum delineare/ Ea Orientalium \latine/ extat apud Ba in fragmentis Hilarij & apud Baronium ann. 347 & in {illeg} Concilijs. Occidentalium prima quæ ad Ægyptios \& secunda quæ ad Ecclesias/ inscribitur \Et digna est quæ legatur licet imperitia græci interpreti & iniquitate temporis mendis nimium scatet/ extant in Apologia secunda Athanasij, altera {illeg} \& in concilijs/ tertia        ad Iulium {illeg} latine extat in fragmentis Hilarij & apud      Baronium & Concilia.

Imprimis igitur describunt Hæresim Marcelli, quomodo hic hæreses P|S|abellij Pauli Samosatensis & Montani hæreses commiserit tradens Christi regnum ab \non ante/ incarnatione ejus cœpisse neqꝫ ultra finem mundi duraturum; atqꝫ hunc \antequam deponeretur/ sæpe monitum {nolu} antequādeponeretur; noluisse sententiam retrahere postea vero \deponeret/ cum apud suos hæreticus haberetur \ac deponeretur/ peregrinationis auxilia requisivisse ut illos fallerent qui ipsum & scripta ejus ignorarent, sensu scriptorum occultato & scripta sua sensusqꝫ profanos occultando, falsaqꝫ pro veris venditando quæstum sibi de simplicibus atqꝫ innocentibus faceret. Patres vero qui condemnabant Marcellum, ejus aliquos pravissimos sensus contra fidem rectam propter memoriam posterorum cautelamqꝫ in archivo Ecclesiæ condidisse, jamqꝫ, si modo Occidentales tranquillè audirent quæ patres Orientalium judicaverant, Marcelli librum {illeg} ipsum penes se esse ex quo hæresis ejus \per se/ sine accusa adminiculo accusatoris aperte nosceretur.

Athanasij dein scelra {sic} fuse describunt, quomodo fungit calicem sedem sacerdotalem subvertit, basilicam ad solum demolitus est Episcopum interfecit, eosqꝫ qui per Ægyptum \sacrilegam ejus/ communionem fugibant {sic}, persecutus est per verbera, vincula, carceres, perqꝫ falsas accusationes coram judicibus, \Cæsaream frustra citatus/dein Tyri /vero\damnatus & Imperatorem appellans ab ipso, \etiam/ habita interrogatione & cognitis omnibus ejus flagitijs damnatur, & in exilium mittitur. Postea de Gallia in Ægyptū rediens per omnem viam turbabat Ecclesias damnatos Episcopos restituit ubi nulli deerant per pugnas Gentilium criando <103r> & ultimo per vim per cædes & bellum Ecclesias Ægypti & Alexandrinorum basilicas deprædando. & postqꝫ cum denuo efectus esset \{illeg} hostis sacrilegi/ adductis Gentilium populis Templum incendit Altare comminuit & clam profugit. |Quodqꝫ hic ipse Athanasius olim propria manu damnaverat Asclepam.|

Tunc quæ Paulus Marcellus \Asclepas &/ Lucius & Asclepas fecere narrant —

Ad Iulium Romam perrexit & Italiæ quosdam episcopos per \{illeg} Ægyptiorum/ epistolarum| sua| falsitatem seducens |quis prius circumvenerat quiqꝫ acta ejus ignorabant seducens Italiæ quosdam Episcopos| ab ijsdem in communionem receptus est: qui deinde non tam pro ipso quam pro suis actibus laborare cœpere quod illi perteniere credendo communicaverant Quodqꝫ \Addunt &/ hui|n|c ipsū Athanasium ubi antequā ipse olim propria manu damnassent Asclepam quocum jam ipse pulsus \ab ijsdem judicibus damnatus/ conspirat & /contra judices\ communicat & conspirat contra judices.

Similiter Scelera Pauli Marcelli & Asclepæ & Lucij describunt & quod Marcellus \æque ac Athanasius/ ante depositionem nunquam communicabant cum Asclepa. Paulus vero Iudicio Tyrio interfuit & propria manu Athanasium damnavit Et quamdiu \inquiunt,/ quisqꝫ eorum episcopus fuit senten{illeg}tiam in prius damnatos {illeg} confirmarunt, sed cum \ut/ diversis ex causis diversisqꝫ temporibus expulsi sunt, {illeg} concordes facti sunt & in judces conspirarunt donantes sibi quisqꝫ delicta quæ cum Episcopo {illeg} \ante propiam {illeg}/ /condenmationem\ damnarant.

<103v>

Huc schismati Africanæ contemporaneum fuit aliud in Ægypto cujus originem sic refert Epiphanius.

[1] Ep 17

[2] ✝ Hie\r/on. Ep. 1 in Vigilant.

[3] ✝ Ep. 2 adv. Vig

[4] ✝ πόλεις καὶ κωμαι

[5] πρεσβεια

[6] ✝ δαίμονας

[7] των αγαθων μιν επανγέλλον τας τὴν φοράν

[8] ✝ πρεσβευτας

[9] των φιλτάτων

[10] ✝ Baron an 416. §17, 18, 19.

[11] a Baron an 415 §4

[12] b Euseb Gall. H{illeg}|o|m{illeg}. de S. Steph

[13] Innecte hæc miraculis sepulchralibus

[14] Can 14

[15] ✝ Epist 22.

[16] Augustin. de opere Monach. c. 28.

[17] L. ult. de Sepulchro violato Theodos{ij}

[18]Ambr In Epistola Ambrosij ad Sororem de Prot. et Gerv.

[19] Deutr 13.

[20] 2. Thes. 2.

[21] De curat. Græc. affect. cap. 9 in fine.

[22] Ib. cap. 17.

[23] Ib. cap 6.

[24] Ib cap 11.

[25] ✝ In Bibl. Græc. Patr.

[26] Antiq. inscrip. in Appen. p. 1164

[27] Serm. 1 de S. Petro et Paulo.

[28] Hom 66 ad Populum Antiochenum

[29] Exposit in Psal 114 sub finem

[30] Paulin. Epist {illeg}

[31] ✝ Roma

[32] ✝ γεγενήμενος

[33] ✝ Patet hoc ex sequenti Epistola Eusebij et Theognis

[34] ✝ Non loquitùr de Concilio Nicæno sed de hoc quod Imperator jam convocaverat

[35] ✝ ejusdem consuetudinis a Marco institutæ mecminit {sic} etiam Hieronymus in Epist. ad Evagrium. Eandem tamen citius abrogatam fuisse dicit. Sed Eutýchi{um} magis fidendum est de rebus propriæ sedis scribenti.

[36] ✝ Athan. in vit. Anton.

[37] {illeg}

[38] ‡ In Epistola apud Athanasium Apolog. 2, sub initio.

[39] ✝ Ruffin.

[40] ✝ Apud Athanasium. Apol. 2. p 726.

[41] Apud Athan. Apol 2. p 726.

[42] ✝ Nondum quinqꝫ menses præterierant cum Alexander obijt: Meletiani autem – more canum non obliti vomitus sui, rursus Ecclesias perturbare incœperunt. Eusebius igitur hoc cognito, cum propugnator esset Arianæ hæreseos, ad illos literas dat, {magniqꝫ} {illeg} – & amicitiam clanculum ivit. Athanas. Apolog 2 pag 777.

[43] ‡ Apud Theod. l. 1. c. 20

[44] Apolog 2 pag 777.

[45] ✝ Hieron. Chron.

[46]Eusebius, Artemius martyr sub Iuliano, Hieronymus, Ammianus, Orosius Aurel. Victor, Eutropius, alijs apud Baronium a. 324

[47] a Gentiles apud Sozom lib. 1 c. 5.

[48] b Eutrop. l 10

[49] Sidon. l. 5 Epist. 8.

[50] ✝ Baron. an 324. § 35.

[51] a. Baron. an. 324. 17, 19, 27, 35.

[52] b. Mich. Glyc. Hist. l. 4.

[53] c Zosim. l. 2

[54] d Sozom l 1. c. 5

[55] Apud

[56] ✝ καὶ συνόντα τω γεγενηκό ἀυτὸν πατρὶ

[57] ✝ Niceph l. 8. c. 31

[58] ✝ οὐσίας

[59] ✝ ὑπόστασιν

[60] ‡ τη μὲν υποστάσει τρία

[61] ✝ γέννημα

[62] ✝ Socr l 2 c 10, 11

[63] ✝ Socr. l. 2 c. 10

[64] ✝ Socr. l. 2. c. 11 Sozom

[65] ✝ Athanas. ad solit.

[66] ✝ Synod. Serd. Orient.

[67] ‡ Sozom l 3 c 7.

[68] {Pa} cap 67 Hist Lausi in Bibl Græc. Patr.

[69] ✝ In Biblioth. Græc. Patr.

[70] Eunap. Ædesio.

[71] ✝ Id patet ex literis quibusdam inter Basilium et Athanasium \usqꝫ/ hodie extantibus. De quibus consule /

[72] Edit. {Fronton} Ducæi Tom {6}

[73] Antiq. inscript in Append. p. 1177.

[74] p 1172

[75] ✝ Nota morem nuncupandi vota martyribus. Ejus etiam alij meminerunt et Prudentius in Hymno de SS Hemeterio & Chelidonio Theoderitus de Curat Græc. affect c 8. Paulinus Natali 1, 2 & 4 S. Felicis, & Palladius in Hist. Laus. c 113

[76] p 1172

[77] p 1172

[78] ✝ Hieron in vita Pauli Eremita Ep 50. Athanas. in vita Antonij. Athanasium juvenem, inquit Baronius, profectum in eremum adhæsisse magno illi Antonio ipse in ejus vita a se scripta significat. Baron an: 311. 63 & an 328. 5.

[79] ✝ anno 8 Valentiniani. Greg. Turonens.

[80] ✝ De Martino vide Sozom l 3. c 14. & vitam Martini a Sulp. Severo scriptam. De Augustino verò vide August. de diversis serm 28, 29 vel 48, 49. Et Possidium in vita S. Aug.

[81] ✝ Lege 32 de Episc. et Cler. C. Theod.l

[82] L. 32 de Episc et Cler. et Cler. C Theod

[83] ✝ Vide Baron a 372. 42

[84] a L 16 de Pœnis C. Theod.

[85] b L. 20 de Episc. Eccles. & Cler. C. Theod.

[86] ✝ Baron. an. 394. 9, 10.

[87] L. 16 de Pœnis. C. Theod.

[88] ✝ De foris Episcoporum vide L

[89] ✝ Rom 13

[90] ✝ Sub Gelasio Clerus crevit, Anastas. in vit. Gelasij.

[91] ✝ Sub Gelasio Clerus crevit Anastas. in vit. Gelasij

[92] ✝ Hieronymus in vit. Hillar. {illeg} & in Isa. 20.

[93] ✝ Augustin. Epist 50.

[94] Apud Optatum l 1.

[95] ‡ Augustin. cont. Donatis post collat. l. 1, c. 33.

[96] ✝ in Prætorium

[97] Augustin. Cont Donatist. post Collat. l. 1 c 33

[98] ✝ Gesta purgationis Felicis.

[99] ✝ Parmen apud Augustinum contra Epist. Parmen l. 1, c. 5.

[100] ✝ Parmen apud Augustinum contra Epist. Parmen l. 1, c. 5.

[101] ✝ Parmen apud Augustinum contra Epist. Parmen l. 1, c. 5.

[102] Apud Baron an 314 § 44

[103] ✝ Parmen apud Aug contra Epist Parmen. l. 1 c. 7.

[104] ἀκρίτως

[105] Socr l 2 c 18

[106] NB

[107] ✝ NB. Vniversa Ecclesia his temporis ad usqꝫ hæc tempora et ultra, hunc locum sic legit, versionem 70 interpretū secuta.

[108] # Athanasius numerat tantum 280, et in his multi sunt suppositij Numerat enim 95 Ægyptios cum tamen ipsa Synodus Serdicensis tam in literis ad Ægyptios quam in literis ad Iulium Papam numeret tantum 80. Theoderito igitur magis credendum est qui exposuit 250 antiquis monumentis asserit 250 fuisse.

[109] ‡ Ipsa synodus scripsit octoginta fuisse: quod verius est: nam inter {illeg} 76 quorum nomina extant in fine Epistolæ eorum non occurrit|unt| Vrsasius et Ischyras, qui tamen adfuisse. \qui tamen adfuere/ Ischyras tamen potius Presbyter adfuit ut Presbyter; non enim {mandatus} fuit|erit| Episcopus a Concilio Tyri ut vult Socrates

[110] ✝ At nomen Ischyræ non occurrit inter 76 Episcopos. Adfuit potius ut presbyter.

[111] ✝ Apud Athanas. ad Solitar

© 2024 The Newton Project

Professor Rob Iliffe
Director, AHRC Newton Papers Project

Scott Mandelbrote,
Fellow & Perne librarian, Peterhouse, Cambridge

Faculty of History, George Street, Oxford, OX1 2RL - newtonproject@history.ox.ac.uk

Privacy Statement

  • University of Oxford
  • Arts and Humanities Research Council
  • JISC