Catalogue Entry: THEM00261
Two Notable Corruptions of Scripture (part 1: ff. 1-41)
[1] a. Dicit Dominus Ego et Pater {unum} sumus, et iterum de Patre et {Filio} et Spiritu sancti scriptum est {hi} tres unum sunt. Cyprian de {illeg} Eccles.]
[2] b Si templum Dei factus est quæro cujus Dei? – Si spiritus sancti cùm tres unum sint quomodo spiritus sanctus placatus ei esse potest qui {aut} Patris aut Filij inimicus est. Cyp{rian} Epist 73 ad Iubaianum.
[3] c. Eucherius reads the text thus. Tria sunt quæ testimonium perhibent aqua, sanguis & spiritus: & then adds this interpretation. Plures hic ipsam interpretatione mystica intelligunt Trinitatem, eo quod perfecta ipsa perhibeat testimonium Christo: Aquâ Patrem indicans quia ipse de se dicit. Me dereliquerunt fontem aquæ vivæ; sanguine Christum demonstrans utique per passionis cruorem; spiritu verò sanctum spiritum manifestans. Eucher. De Quæst. N. Testi
[4] d Sane fallite nolo in Epistola Ioannis Apostoli, ubi ait, Tres sunt testes, Spiritus aqua et sanguis et tres unum sunt: ne fortè dicas spiritum et aquam et sanguinem diversas esse substantias et tamen dictum esse tres unum sunt. Propter hoc admonui te ne fallaris. Hæc enim sunt in quibus {illeg} sint sed quid ostendunt {illeg} attenditur ––– Si vero {illeg} {illeg} Iesus aquam datumus {illeg}ientibus, ait Evangelista, {illeg} {autem} dixit de spiritu quem accepturi erant credentes in {eum} D. Augustini cont. Maximum cap. 22.
[5] e Facundus in the beginning of his book to the Emperor Iustinian, prò defensione trium capitulorum Concilij Chalcedonensis first recites the text after the manner of Cyprian but more distinctly in these words; Nam Ioannes Apostolus in Epistola {suâ} de patre et filio et spiritu sancto sic dicit: Tres sunt qui testimonium dant in terra. Spiritus, Aqua et Sanguis, et hi tres unum sunt in spiritu significantes Patrem Ioan 4.21 – – – – in aqua spiritum sanctum Ioan. 7.37 – – – in sanguine verò filium. And a little after he thus confirms this interpretation by Cyprians authority saying: aut si forsan ipsi qui de Verbo contendunt eo quod dixit tres sunt qui testificantur in terra spiritus aqua et sanguis et hi tres unum sunt, Trinitatem nolunt intelligi, secundum ipsa verba quæ possint pro Apostolo Ioanne respondeant. Numquid hi tres qui in terra testificari et qui unum esse dicuntur possunt spiritus et aquæ et sanguinis dici? Quod tamen Ioannis Apostoli testimonium {illeg} scripsit, de patre, {filio et spiritu} sancto dictum intelligit. {illeg} Dicit Dominus Ego et Pater unum sumus; et iterum de Patre filio et spiritu sancto scriptum est. Et hi tres unum sunt. Facund. l. 1. p. 16. ex edit. Sirmondi Parisijs 1629.]
[6] a. Hist. N. Test.
[7] {illeg}
[8] f The whole Preface runs thus. Incipit Prologus in Epistolas canonicas. Non ita est ordo apud Græcos, qui integre sapiunt fidemus rectam sectantur, epistolarum septem, quæ canonicæ noncupantur, sicut in Latinis codicibus invenitur: Vt quia Petrus est primus in ordine Apostolorum primæ sint etiam ejus Epistola in ordine cæterarum; sed sicut Evangelistas dudum at veritatis lineam correximus ita has proprio ordini Deo juvante reddidimus. Est enim una earum prima Iacobi, duæ Petri, tres Ioannis et Iudæ una. Quæ si sicut ab his digestæ sunt, ita quoque ab Interpretibus fideliter in Latinam verterentur eloquium, nec ambiguitates legentibus: facerent nec {ser}monum sese varietatis {illeg} pugnarent, illo præcip{illeg} non de unitate Trinitatis {in} prima Ioannis epistola, positum legimus. In qua etiam ab infidelibus translatoribus multum erratum esse a fideo veritate comperimus, trium tantummodo vocabula, hoc est aquæ sanguinis et spiritus in ipsa sua editione ponentibus, et Patris Verbique ac Spiritus sancti testimonium omittentibus: quo maxime et fides catholica coloratur et Patris ac ffilij {ac} Spiritus sancti una divinitate {illeg} substantia comprobatur {illeg}
[9] g Sæpenumero violentus parumque impuden{illeg} sæpe varius {parum} sibi constans. Erasm. Annot. in Ioan. 5.7. Vide etiam {illeg} Erasmus contra {illeg} in h.l. de Hieronymo fusius dixit.
[10] k. Codex Armenianus ante 400 annos {illeg}
[11] {illeg}
[12] m Testimonium {trium} in cælo non est in antiquissimis Illyiricorum & Ruthenorum codicibus quorum unum exemplum a sexcentis fere annis manu scriptum, jam pridem apud Illustrissimum Gabrielem Chineum terræ {Banticæ} Dominum vidi et legi: alterum manibus {illeg}teritur, fide et antiquitate sua nobile. Camillus de Antichristo lib. 2. cap. 2. pag. 156.
[13] n Crit. Hist. N. Test. lib. 1, part. 2, c. 18.
[14] Hesych.ad {illeg} l. 2. c. 8. part {illeg}
[15] Cassiod. in Bibl. S. Patr. edit. Paris. 1589.
[16] See also Ambrose in Luc 22.10 & his book de ijs qui mysterijs initiantur, cap. 4.]
[17] Basil. lib. 5 adv. Eunom. sub finem
[18] Lucas Brug. in calce annot.
[19] a Matth. Paris Hist. an. 1179.
[20] See Walton's Proleg. 10. § 5.
[21] a In editis exemplaribus nonnullis non legi, ut in Aldina et Badien{se} editione. Addo ut in Græco Testam{ento} Gerbelij Hagano 1521 nec in Colinæi Parisijs edito. Gomarus in h. l.
[22] b Cùm præsertim si quisquam alius et {illeg} quoque de his verbis nostro quodam jure judicium ferre possumus. Qui non paucos annos in S. Scripturis Vet. et N. Testamen{illeg} Hebraicè Græcè et Latinè perlegendis consumpserimus, et Hebraica Græcaque ipsa divinarum. {illeg}
[23] Beza in h. l.
[24] Non desunt qui Bezam minus audacem fuisse judicant dum a recepta lectione sæpius sine necessitate recedit, et unius, interdum nullis codicis auctoritate, fretus Prætorianam exercet potestatem ex conjecturis mutando et interpolando textum sacrum pro lubitu. Walton Prolegom. 4.915 in Bib. Polygl.
[25] c Crit. Hist. N. Test. cap. 18.
[26] {illeg}
[27] b. Ex hoc igitur codice Britannico posuimus quod in {illeg} dicebatur deesse, {illeg} cui sit ansa calumniandi. Quanquam et hoc suspicor ad Latinorum codices fuisse castigat. Posteaquam enim {Græcam} concordiam {inierant} cum ecclesia Romana, studuerunt et hac in parte cum Romanis consentire Erasm. Annot. in h.l. Edit. 3a & sequ.
[28] c. Versiculus 1 Ioh. 5.7 in Syriaca, ut et vetustissimis Græcis exemplaribus, nostro Alexandrino alijsque MSS Græcis quos contulimus, non reperitur. Walton Prolegom. 14. § 23. Bib. Pol.
[29] a Accivit {illeg}
[30] a The marginal note is this. Sanctus Thomas in expositione secundæ decreta{illeg} de summa Trinitate & fide catholica tractans in passum contra Abbatem Ioachim, viz. Tres sunt qui testimonium dant in cælo; patre verbum et spiritus sanctus, {dicat} ad litteram verba sequent{ia:} Et ad insinuandam unitatem trium personarum subditum, hi tres unum sunt: Quandoquidem dicitur propter essentiæ unitatem. Sed hoc Ioachim perversè trahere volens ad unitatem charitatis & con{sensu} inducebat consequentem auctoritatem. Nam subditur {illeg} Et tres sunt qui testimonium dant in terra s. spiritus, aqua et sanguis. Et in quibusdam libris additur: et hi tres unum sunt. Sed hoc in {illeg} exemplaribus non habetur sed dicitur esse apposita ab hæreticis Arianis ad pervertendum intellectum sanum auctoritatis {illeg} de unitate essentiæ trium personarum. Hac beatus Thomas ubi supra.
[31] b Sciendum est hoc loco gr Codices apertissimè esse corruptos, nostros verò veritatem ipsam ut a prima origine traducti sunt, continere. Quod ex Prologo B. Hieronymi super Epistolas manifeste apparet. Ait enim: Quæ si sic ut ab eis digestæ sunt ita quoque ab interpretibus fideliter in latinum verterentur eloquium &c. Hæc Stunica in h. l. Ejus {littera} extat in Criticorum Vol. 9.
[32] a Habuimus ab {Hieromo} id quod maximi facit MS Bibl. correctorius incerto auctore quem Epanorthotem aut Correctorem fere vocat magna diligentia ac fide contextum, secuto uti oportet antiquos nostræ editionis codices, eosque cum Hebræis Græcis et {Poetis} patrum commentarijs sedulo collatos: qui {illeg} ad Gen. 8.7 latinus a nobis descriptus est. Hæc Lucas, qui ad Gen. 8.7 dicit librum multis annis scriptum et pluribus forte compositum dein loco ex eo citato pergit. Ad quæ dici quin possit? An quod libro findendam non sit? Non hæc {licet} qui {illeg}: quæ namque a nostri seculi scriptoribus ea MSS codicibus collectæ sunt variæ lectiones omnes propemodum in eo comperrimus et ad fontes fideliter examin{illeg} deprehendimus. Scripsit hac Lucas anno 1579 {illeg} sequitur Correctoriam {illeg} disputationes Erasmus testibus in cælo elaborat{illeg} esse.
[33] The contents of this note are only visible in the diplomatic transcript because they were deleted on the original manuscript
[34] c. {illeg} cato patris ac verbi {ac} spiritus sancti. {illeg} codices aliter legentis describendo sic pergit. Nostro tempore duo Græci codices manuscripti reperti sunt, unus in Anglia & alter in Hispania: quorum uterque hoc loco testimonium habet Patris Verbi et Spiritu sancti.
[35] d Hic obiter illud incidit admonendum esse Græcorum quosdam novi Testamenti codices ad Latinorum exemplaria emendatos. Id factum est in fœdere Græcorum cum Romana Ecclesia: quod fœdus testatur Bulla quæ dicitur aurea. Visum est enim et hoc ad firmandam concordiam pertinere. Et nos olim in hujusmodi codicem incidimus, et talis adhuc dicitur adservari, in Bibliotheca Pontificia. Verum ex his corrigere nostros est {Lesbia} ut aiunt admovere regulam. Erasm. ad Lectorem edit. 5ta N.T.
[36] Citations in the text of Scripture
[37] a Acts 13.33.
[38] b Luc. 1.35.
[39] b καθὼς γέ{γραντα} ὅτι τὸ ὕδωρ καὶ τὸ ἁιμα καὶ τὸ πνευμα; ὁι τρεις τὸ έν ἐισιν Dionys. Alexand. Resp ad Pauli Samosatensis Quæst. 4.
[40] d. Erasm. advers. Monach. Hisp. in articulo de Trinitate.
[41] a Oratio {illeg}
[42] {illeg}
[43] a Codex græcus hoc loco jam legit ΘΣ pro ΟΣ sensu perturbato.
[44] Concil. Ephes. part. sub initio.
[45] a Vide Baronium ann 451 § 149, 150, 151.
[46] b Evagr. l 3. c. 22. Theodorus Lector l {illeg} Marcellus Chron.
[47] c. {Theosius} was {illeg} in the year of Antioch 963 as Evagrius notes, & Macedonius banished the same year or the year {before}.
[48] a Liberat. Brev. cap. 19.
[49] Vide Baronium an. 510. sect 9.
[50] d. NB. In Hincmarus Opusc 33, c 22, the words ut esset are in like manner referred to the sacred text & some body to make out the sense has in their stead added ut appareret to the words of Liberatus & written ut appareret, ut esset Deus, &c. But the words ut appareret not being in Liberatus must be struck out & supplied by setting the comma after ut esset to part these words from the sacred text.
[51] c Hincmar. opusc. 33. cap. 18.
[52] a Vide annotationes Valesij in Evag. l {3} c. 31.
[53] d Victor {Tunnensis} in Chronico
[54] b Evagr. l. 3. c. 82.
[55] Theodorus l. 2 Nicephorus l 16. c 26. {Eusebius} l. 3 c. 44.
[56] e Theophanus p. 135.
[57] a Alia manu {illeg}
[58] b Alia menu atramento {illeg} antiquus tum conspicua esset ut usque nunc per medium lineæ crassiori alio atramento superinductæ cerni possit, quid opus esset ut a lineâ illâ superinductâ incrassaretur: sin olim tam evanida esset ut cerni vix posset mirum est quod ejus ductus et vestigia satis certa per medium lituræ illius superinductæ etiamnum appareant. Doceant verba evanida alijs in locis atramento novo incrassata fuisse vel futeantur ΟΣ hic mutatum in ΘΣ
[59] a Connexus Patris in filio et filij in Paracleto tres {efficit} cohærentes alterum ex altero: qui tres unum sunt (non unus:) quomodo dictum est Ego et Pater unum sumus; ad substantiæ unitatem non ad numeri singularitatem. Tertul. adv. Pra. c. 25.