This text is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivs 3.0 Unported License.
In the hand of Hopton Haynes, Newton's protégé at the Mint.
f. 1 Title page: 'Sancti Iohannis Apostoli Vindiciæ contra Novatores et Falsarios.'
Subsidiary title page: 'Corruptelæ Duorum Celebrium in Sacris Literis Locorum Historica Narratio. Sive Dissertatio Critica et Historica de Ceberrimis [sic] duobus N T. Locis a priscis tam Græci quam Latini Nominis Scriptoribus attentatis olim, et corruptis. Vizt 1. Ep. Ioh. 5 etc., 1. Ep. Tim 3.16. In Epistola ad virum Nobilissimum Eruditissimumque perscripta.'
The text in fact deals only with 1 John 5:7. A note on this verse, in an unidentified hand (wrongly described as Newton's in the Sotheby catalogue), is loosely inserted after f. 1.
in Latin
Bought at the Sotheby sale by 'Maxwell' (i.e. Lymington) for £2.10s. See notes to Yahuda Ms. 19 for subsequent history.
The original pagination is decidedly erratic (ff. 1v, 2v and 3v, which are blank, have no page number though other versos are paginated; there are two p. 9s and two p. 62s). The foliation given here has been imposed by the editor. A loose sheet interleaved between folios 1 and 2 has been designated f. 1A.
Typographical conventions for the use of quotation marks have been modernised.
Vizt 1. Ep. Ioh. 5 &ca.
In Epistola ad Virum Nobilissimum
Eruditissimum
Amstelædami, Anno 1709.
Deest in Nic. Gerbelij Edit. Hagenoæ
1521. qrto v. autem 8. incipit
Deest in Syriaco codice a Guidone Fabricio
edit.
cont
ille spiritus
spiritus & aqua & sanguis & his tres sunt in uno.
Deest in Wvo
Argentorati 1524. et versus 8. incipit
Vide editionem Test. N. Lat. Theolog. Lovan to Antwerpiæ.
Deest in versione è Syri
Deest etiam in Arabicà versione.
Quandoquidem vehementer cupias, Vir Nobilis
sime et Ornatissime, post lectos à te nuperos
quosdam Scriptores, Autoritatem illius Loci, de
testimonio Trium in Cœlis 1. Ioh. 5.7. com
pertam habere: Ecce tibi Narrationem contexui,
ut quâ ratione omni Sæculo Legeretur, &
quibus artibus immutatus tandem et Corruptus
fuerit, ex Veterum commentarijs, quæ Supersunt,
quantum hactenus investigare licet, ostenderem.
Hoc eo libentius Egi, Quoniam tibi probe intel
ligenti quot Errores et Corruptelas Ecclesia Romana
propinaverit orbi Christiano, Sat Scio non rem
Alteram Unam recognoscere depravationes
non vulgo creditam, ipsâ tamen Hæreticâ pravitate vitiosiorem. Quamvis ênim Luthero, Erasmo
Grotio, alijs
oribus, quid in hac re senserint, dissimulare non
licuit: pleri
amant, ut Hæresi
contra pias, ut ajunt, Ecclesiæ Romanæ fraudes
vociferamur, religio est
Tertullianus, quiSpiritum, Aquam et Sanguinem in 1. IohsPatre, filio et Spiritu Sancto explicant, ut unum
esse confirment. . q .M.S.
suis
postea exscribendis Alij E
in ipso Textu inseruêre: CœptumAfris contra Vandalos circa Annum 484 primo citari. q.Africâa transijt illa interpretatio in Europam,
et versioni suæ intexuit Hieronymus, si insignis Aante sæculum duodecimum et sequentia, et perraro
in Codicibus Europæis extat ante Sæculum duo
decimum, et insequentia, cum inter Scholasticos
disputare cœptum fuerit; Ante hoc tempus,
inquam, verba illa, 7. versûs, citari ab Europæis nondum inveni. Ab ipsis artis typograp
Argumenta sive probationes quæ
afferuntur pro Testimonio Trium in Cœlis
sunt Autoritates ex Tertulliano, Cypriano, Athanasio, Hieronymo, et Eugenio adductæ at
e Multis MSS Græcis, et Latinis prope
omnibus.
Tertullianus, adversus Praxeam cap.
25. ita Loquitur. "Connexus Patris in filio,
et filij in Paracleto, Tres efficit Cohærentes; alterum
ex altero: Qui Tres Unum Sunt, non Unus;
quomodo dictum est, Ego et Pater unum sumus;
ad Substantiæ Unitatem, non ad Numeri Singulari
tatem." Patrem Verbum et Spiritum Sanctum ut in septimo
versu hodie legitur; At loquitur de Connexu Patris, filij et Paracleti. Nec vel videri
potest Textum illum citasse, nisi per solam
istam Exegesin, nempe, Qui tres unum sunt.
quas Voces
versus mutuari. Tres illos exponit de Trinitate, Eum
Textus clausulam notissimam [Ego et Pater Unum Sumus] quasi Unius et idem sensus
Cyprianus, etsi non
fuit Montani discipulus, mire tamen coluit Tertullianum, diligenter lectitavit ejus scripta,
eum
secutum fuisse videtur in hujus
Quasi etenim a Legendo jamjam Tertulliano div
ertisset, ita illum citat et imitatur – Cyprianus
de Unitate Eccles. "Dicit Dominus Ego et
Pater unum sumus; et iterum de Patre et filio
et spiritu sancto scriptum est, et Hi Tres unum sunt." Sociniani, qui volunt hæc Cypriani
Hoc saltem ex loco Facundi prædicto possit
colligi, primævis illis temporibus quosdam ex
plicasse hoc modo Cyprianum, Nec scio quî
quonam alio sensu îllum exponere valui quispiam e pluribus supradictis
Quod jam dictum est de Testimonio Cypriani, multo magis affirmari posset de
fùta illâ Athanasi o i cum
Iam vero hæc Mystica interpretatio
Spiritûs Aquæ et Sanguinis ad significandum
Trinitatem, videtur mihi dedisse occasionem alicui
subdolè inserendi in Textu ipsissima Trium in
Cœlo verba ut Trinitas inde confirmaretur: aut
annotandi illa quasi exegetica in margine sui
Codicis, unde postea in textum ipsum inter
exscribendum illabere
mentarijs, est Hieronymus si prologum in Epis
tolas Canonicas
stylum et genium ejus valde sapit. Cum enim
non novam N. Testamenti versionem, sed
uti doctis videtur, Antiquam Latino-vulgarem
duntaxat emendare studuit et inter emendationes
margini Testimonium; queritur
Interea dum confitetur illum mitti
non fuisse in
interpretes depravandi S. Scripturas qui illum
omiserant, satis nobis ostendit post Hieronymi
tempora textum illum in Latinas versiones ir
rip
Latinæ Autoritatem in hoc textu confirmando.
Et cum a Coætaneis accusaretur quod Scripturas
corruperat, postquam hunc textum intrusisset, inde
sequitur eum receptam ad id tempus lectionem
immutasse. Si enìm lectio antea fuisset dubia,
quam mala fide ita reddidisset Hieronymus,
Nemo illi vitio vertisset, quamvis Hanc aut
illam secutus fuisset. Porro cum laudet hanc
innovationem, post Objectam ei falsificationem,
ut Utilem fidei Catholicæ stabiliendæ, hoc
eam magis suspectam reddit, cum indicet
propositum quo fecerit, et quare bonum sperârit
nomine accusaretur, id nobis præbuit
justam occasionem de eâ re inter illum
& qui eum accusaverint, dijudicandi. Cum
ita
Hieronymus, non multam valeat, oportet,
pro se suum ipsius testimonium (quia nemo
potest esse sibi ipsi testis Idoneus) sed inter
Reum illum et lictores suos, amoto omni
præjudicio, his hæc ex aliorum testimonijs definen
da, secundum Iustitiæ Regulas.
singularis et inusitata in rebus Asserendis
a
pauca in vitis, quas scripsit, Pauli et Hilarionis
fabulosissimis occurent; ut, quæ alibi com
mentatus est, non memorem. Unde Erasmus Sæpenumero violentus"
(de Hieronymo loquitur) "parumqꝫque pudens, sæpe varius, parum qꝫ que sibi constans." Hujus mores
Iam vero Testes quos utrin
causa exigendâ proferre statuo sunt
Literarum in varijs Linguis interpretes Antiqui,
deinde Scriptores qui ipsâ Hieronymi ætate,
aut paulis ante vel post illum floruerunt.
Sæculum Exscriptores. Unanimi enim horum
Omnium testimonio constabit, verba de Tribus in Cælo defuisse in Græcis illis codicibus MSS
Veteres Quos Adduco ad testandum
Interpretes sunt
et Æthiopicæ Autores. Sicut enim affirmat qui illum præceperunt,
in sua versione omisisse testimonium Trium
in Cœlo; ita quo
ipsum Testimonium in Syr
hodiernis, quas quidem duas Hieronymi
vetustiores facit Waltonus, cùm essent ab initio
apud omnes orientalium et Æthiopum gentes
usurpatæ;
autem testimonio Trium in Cœlo per Autores versionum
(quæ Antiquissimæ, celeberrimæ et orbe Christiano
vulgatissimæ perhibentur) sequitur, ipsos Interpretes
Imo Ore Animoci
sed in illis prorsus abfuisse. Deest præterea in
versione Copticâ, at
nempe in aca etWaltonus
in biblijs suis Polyglott. In Armenicà, quæ a Chrysostomi vulgata fuit. et Sandius
in Append. paradox. Interpretat. in h. l. dicit, se
vidisse apud Episcopum Ecclesiæ Armeniacæ urbe
Amstelædamo Codicem Armeniarum ante 400
Annos exaratum, in quo Testimonium de tribus Cyrilli
versione Illyricâ, qua legitur in Rasciâ Bulgaria
gentes qua Sclavonicè loquuntur. Quarum
versione hodie impressâ ita legimus. "
hujus versionis Ostrobiæ in Volkinia anno
1581 Impresso 7. versum abesse vidi. Quod
ipsum præterea a Camillo attestatur in lib.
2o. de Antichristo cap. 2 p. 156. Ubi dicit – –
"Testimonium Trium in Cœlo non est in Antiquissi
mis Illyricorum et Ruthenorum Codicibus, quorum
unum exemplar a sexcentis fere Annis MS. jam
pridem apud Illustrissimum Gabrielem Chineum
Terræ Bactricæ dominum vidi et legi: alterum
Nobile." porro Idem Camillus confirmat ex In Gallicana
alijs pervetustis Codicibus MSS.
quoMabillonius edidit,
ante Annos mille exaratam fuisse creditur, in
hac vetustâ, inquam, versione 7mus ille versus
non reperitur. Nec extare quidem existimo
in vetere quavis versione, nisi in
tantummmodo, Alijs
positas illam version pro normâ
Porro autem Quod illud Testimonium nec
in versionibus Antiquis, ne
inopinatum
ex argumento quod paulo antè prætibâram.
Scilicet, quia in vehementissima illâ et dìu
turnâ contestatione ubi
tate, ipsa Hieronymi ætate, et multo ante
et post eius tempora diutissimè exagitatâ,
hoc Testimonium nuspiam aliquam in mentem
venerit:
primum et præcipuum Causæ firmamentum,
et fuisset sanè obvium ubi
ac dimicationibus: At nullibi tamen occurrit
in quavis Illorum disputatione, Epistola, Oratione,
aut alia quâcun
Græcis Scriptoribus vel semel duntaxat commem
oratur. Adeo ut Alexander iste Alexandriæ Antistes, Athanasius, Concilium Sardicense, Basilius, Gregorius Nazian. & Nyssen. Epiphanius, Chrysostomus, CyrillusTheodoretus, Hilarius, Ambrosius, Augustinus, Victorinus Afer, Philastrius Brixiensis, Phæbadius Agennensis, Gregorius Bœticus, Faustinus Diaconus Paschasius, Arnobius Iunior, Cerealis, alijs
S. Ambros. in 6. Cap. 1. lib. de spiritu
sancto, unitatem personarum propugnans, inquit.
"Hi Tres unum sunt Ioannes dixit, Aqua, Sanguis, et spiritus, Unum in Mysterio non in Naturâ."
in lib. 14o. Cap. 5o. Thesauri et in 1o lib. de fide ad
Reginas, paulo post medium legit S. Ioannis effata
sine Testimonio Trium in Cœlo, et eo Recentior Oecumenius idem facit, uti liquet ex commentarijs
in Loc. In suo quoDydimus Alexandrinus Spiritum Aquam et Sanguinem com
memorat, Trium in Cœlo mentione; idem
pariter fecit in lib. de Spiritu Sancto; ubi nihil
Eorum quæ causæ suæ subveniant, omisisse vide
tur. Hoc ipsum quo
in 37. orat. de Spiritu Sancto, ita Nicetà in suo
ad 44am Orat. i. Nazi.
Hic Eusebiani re
San. connumerari non debere, quia essent disparata.
Cui Respondent Nazian. et Nicetas, posse tamen
illos connumerari; quoniam Tria non consubstan
tialia, viz. Spiritus Aqua et Sanguis à Sancto Iohanne connumerantur. Ex argumento Eusebian
orum constat non fuisse in illorum Codicibus
Testimonium Trium in Cœlo. Nec Catho in suis
legerunt Catholici, si responsum eorum probè
excutiamus. Quùm enim respondeant per
Prætermittere nullo modo potuissent patrem filium
et Spiritum S. si variu modò præcedente Connumeratos
et unum esse prædicatos effencissent. Quo Commate
(si illò sæculo reverâ extitisset) longe melius
caus
demonstrare satagebant. Eunomiani pariter objciunt,
in lite suâ cum Catholicis, Spiritum S. in sacris
literis nusquam conjungi cum Patre et filio, extra
formulam Baptismi Solam. Quod idem est
ac affirmare, Testimonium Trium in Cœlo in nostris
codicibus minime comparuit. S. Basilius o cont. Eunom.
cum diligenter ador
et perquirendo testimonia ad tædium us
Eaquo
prosunt: hanc tamen 7m. versum non omnino com
pellavit, etsi nihil l
fuisset: adeoBasiliu
Testimonium Trium in Cœlo Basilium prorsus
ignorasse. Summa est, ex Objectis Eunomianorum
et Responsis Catholicorum satis ostenditur, hunc textum
Neutros habuisse in suis exemplaribus.
Porro Leonis Summi Pontificis Epistola 10.
prædicta, fuit celebris illa ad Flavian u om patri
Proinde
in Cœlo
tempus, Universæ fuit prorsus incognitum. Si enim,
(cum arderent lites Arianæ) in Catholicorum
libris – –
ubi
personuisset. Sed in Illorum codicibus nihil compar
uit præter Testimonium Aquæ, Spiritus et Sanguinis.
Quidam Testimonium Trium in Cœlo ab Arianis invalescentibus deletum. Hanc
Defuit ita
ætatis Hieronymianæ: (quando tamen extare simulat Hieronymus) quod erat demonstrandum. e
illud Testimonium, tum
expendere. Libet interim explorare quomodo illapsum
est in hodiernos codices, quod in veterum libris certissimè
defuit. Qui Hæreticos de libris corrumpendis insimulant,
ut
nullis exemplaribus MSS instructi (Sicut a doctis qui
busdam in 4o. et 5o. Sæculo fieri constat) Hi sane
aliorum accusatione. Porro autem si hæc lectio,
sine Testimonium aliquando defuerit, jure credendum
est defuisse ab initio, nisi expunctum ostenditur Argumentis fuste plagis
Dicetur forsan codicem Græcis incognitum ab Hieronymo notari. Hoc sane admissum prorsus
subvertit Autoritatem suæ versionis, ut vulgo accep
tam Græcis lectionem de
ipso videtur repudiandum
Græcos codices, sed Latinos, ante se, interpretes,
quasi a Græcis vulgo acceptis variantes, simulat
Eosdem a se secutos. Non excusat se Hieronymus
de relictis Græcis, aut de privato codice Traducto;
sed priores accusat Interpretes, quod, omisso Testimonio
Trium in Cœlo, ab ab acceptis
Græci ita
collaberetur; Eodemmodo, Quia Textus corrumpendi tum
temporis accusaretur, et Græcos Latinos
minime pellexit Doctores, ut Lectionem suam ad
mitterent. Latinis enim nond
post multos Græcis
autem jam
Venetijs impressos: lectionem illam verò non accipere,
aut serius et tandem admittere, fraude non intellectâ, est
manifesta Accusatio.
Au
reliquum est, ut fidem illorum MSS. Codicum discuitiamus,
in quibus hodie legitur Testimonium Trium in Cœlo.
Ex diligentissimâ autem qua potui investigatione deesse
compertum est, in MSS omnium linguarum, eis, Sermonis exemplaribus
Quemadmodum enim
Arabicam Copticam Armeniac
hodie utuntur variæ ad orientem Gentes, t
Moscovia, unà cum alijs quibusdam, hujus lectionis
omnino esse expertes
regiones Turcici Imperij peragrârunt, hâctenus carere
Græcos Cod. MSS. testimonio trium in Cœlo. et et Codices
inquam, qui illic ubiet inde ad occidentem
transeunt mundum Iam vero Græci qui per impressos Venetijs
libros seriùs edocti sunt, incipiunt prædicare, si placet,
Testimonium illud deletum fuisse ab Arianis. Quod tamen, ut præmisi, parum habere potest Auilla lectio manifestum est quia nulli eam exhibent MSS Codices præter Latinos; nec ipsi etiam ante Hieronymum, ipso quidem confitente:
Versionem Latino-vulgarem, quæ hodie
usurpatur, esse farraginem ex veteri vulgari, et
versione Hieronymianâ plures opinantur. Pauci
verò inter codices ejus versionis MSS
500 Annos describerentur. Horum recentissimis plerum
extat testimonium m.
abest, unde liquet paulatim irrepsisse
codicibus admodum vetustis deesse notat Erasmus, quorum
Unus in Bibliothecâ pontificiâ, Alij duo Brugis in
Flandriâ, alijErasmus, testimonim m.
recentiore margini Alicujus MS Codicis, penes
Minoritas Antuerpiæ. Petrus Cholinus itidem
in Editione sua Latinâ Annis 1543 & 1544 impressa
inter alia ad marginem, declaravit idem Testimonium
deesse in Bibliothecæ Tigurinæ, a
carere monuit Cl. vir Gilbertus Burnet. Abest
præterea a 6 MSS.
Oxonij, et a
in Canebio si Germani prope Lutetiam Parîsiorum .
Notatur à quodam et Antiquo et diligenti viro,
(qui MS. Codic
est, et qui Luca Brugensi Epanorthotes Audit,)
defuisse etiam hoc testimonium in veteribus M.SS.
Latinis. Ipse quidem Lucas in quin
quos contulerat, abesse notavit; hoc est in paucis
illis, quæ penes illum fuêri, vetustis exemplaribus, nam 9
calce enim Annot. Codicem Laudat Lobiensem
Anno 1084. et Codicem Tornacensem Anno
Exaratum, ut magnæ et venerandæ
Antiquitatis. Usus est Autem Alijs
quos parare magno numero non erat difficile.
Hujus generis fuCodex Buslidianus qui Anno
1432 describeretur, hoc est octo Annis ante typo
graphiam inventam. Concilium Lateranum sub
Innocentio 3o. Anno 1215, Canone 2o. adducit Ioac
himum Abbatem hunc Textum ita citantem.
"Quoniam in Canonicâ Iohannis Epistolâ legitur,
quia Tres sunt qui testimonium dant in Cœlo,
Pater et Verbum et Spiritus, et hi Tres unum
Sunt; statim; et Tres sunt qui
Iam vero libet ad ipsum corruptionis
fontem ascendere. Affirmat Gregorius Magnus Suo
tempore lectam fuisse
possit itam.
fuisse. Eugenius Carthag. Episcopus Anno 7o Hun
nerici Vandalorum Regis. Ao Christi 484. in summâ
fidei suæ, quam Regi exhibuit hoc testimonium citâsse
videtur omnium primus. Fulgentius
Episcopus disputatione sua contra Vandalos citavit,
prædicto Cypriani loco sustinuit, quem Testimonio
trium in Cœlo accommodavit. Præterea verisimile
est, ex malè institutâ Cypriani Auctoritate, at
per controversias cum Imperitis Vandalis exagitatas,
enat
subrepsisse. Sæpe etiam occurrit in Vigilio
Tapsensi, qui c
endo hoc Testimonio quidam provocant ad Superiorum
ætatum Scriptores, nempe ad primam Hygini, et di, Pontificum Epistolas
librum deni
tum Athanasio. At Chiffletius, operum Victoris
Vitensis et Vigilij Tapsensis Editor, abunde pro
bavit librum illum contra Varimadum esse re
verâ Vigilij, at
errorem. Eidem pariter Vigilio asseruit librum
de Unitâ Deitate Trinitatis. Athanasij non
exceptis ad initium et sub finem paucis, at
pars prima Epistolæ di ubi testim
onium m
libri contra Varimandum fragmenta, a falsario
quodam verbatim exscripta, qui Epistolas decret
ales solebat ementiri. Hoc ex collatione facile
cuivis patebit. Iam tandem constat Eugenium fuisse
primum qui Scriptis
nium. Quanquam autem ille cum coævis suis
primi propinârunt Afris hoc insigne Auctarium:
Quemvis Scriptorum, ante renascento. & 13o Sæculis
bonarum Literarum studia. Tunc passim dissemi
nari cœpit a So Bernardo, Scholasticis, Ioachimo et
a Concilio Lateransi
illud paginis obtrudere. At vix occurrit antea in
Cod. Latin. aut in quovis Scriptore sæculis jam dictis
vetustiore. Porro autem, quod hoc testimonium ex
Hieronymi versione immissum sit
vel ex Annotatis Ejus ad marginem; facìle concernimus;
si quemadmodum ambæ versiones conformari cœperint,
animadvertatur. Nam constat Latinos, postquam
Hieronymi versionem legere assolebat,
quæ jactavit a se emendata, margini suorum Codicum.
unde textui ipsi infarserunt scribæ oscitantes aut impudentes.
Hinc totidem in locis corrigitur, seu magis corrumpitur
Latino-vulgata vetus, ut nuspiam fere genuina legitur.
Hieronymi verba legimus,
versionem. u
in Cœlo offendimus apud Hieronymum. Quis enim adeò
Ineptulus,
mentum causæ omittere vellet, postquam cæteras
Hieronymi emendationes inseruisset? Verum ut
quæ supersunt insertionis vestigia persequi: in
nonnullis
annotatum stetit; in alijs autem ita se habent
lectiones variantes, ut exoriri nisi transferendo
è margine in textum non valuissent: Cujus
tres duntaxat variationes jam commemorabo.
in cœlo, nonnulli has voces [in terrâ] (in octavo)
versu) exhibent, sed carent illis plurimi Codices.
Quod hinc enatum esse videtur, quia margini
suorum Codicum [in terra] quidam antè
tanto Sanè Auctario, textum vellent onerare.
Ex MSS. Cod. in quibus legitur testimonium trium
in Cœlo, Quidam in octavo versu habent [Hi
tres unum sunt] Alij vero non habent. Cujus
rei hac videtur me ratio, quod ex illis qui
hoc testimonium margini apposuêrunt, quidam
delêrunt [et hi tres unum sunt] in octavo versu, Hieronymum Secuti; alij autem retinuêrunt.
Testimonium denitrium in Cœlo in plurimis s.trium in terrâ, in aliquibus Erasmus notat in duobus s.Lucas Brugensis; et in quarto, ni male memini,
Oportet me jam proximo loco ostendere
quomodo et tempore testimonium trium in Cœlo
è Latinis in Græcos codices irrepsit. Qui prelis
primi emisêrunt Græcum T. Codices suos MSS.
secuti, illud testimonium non exhibent, nisi solis in
Erasmum Editione Annis 1516 & 1519 omittitur.
"In editis," inquit "Gomarus in loc., Exemplaribus
nonnullis non legi, ut in Aldinâ et Badianâ Editione.
Addo nec in Græco Testamento Gerbelij Haganoæ,
1521, nec in Colinæi Parisijs Edito." Editionem
AldinFranciscus Asulan Anno 1518. Ommittitur idem
Testimonium brevi pòst tempore, in Editione Wolphij
Cephalij impressâ Argentorati Anno 1524 et
rursus 1526, in Badianâ Editione 2 deesse1
Erasmus et in illâ Simonis Cholinæi Parisijs
1534. Circa idem tempus omitteretur in Editionibus
patrio sermone gentium Quarundam occidentalium
conscriptis, ut in Saxonicâ et Germanicâ Lutheri,
et in Latinis Petri Cholins 1543 et 1544. Editio Complutensis per Cardinalem Ximenes
in Hispaniâ Anno 1515 impressa, est prima quæ
omnium quæ exhibuit Græcè Testimonium trium
in Cœlo. Hæc non prodijt ante Annum 1521.
In hâc editione accurandâ Cardinalis usus est
pluribus Theologis, quos aluit Compluti, ubi academiam
instituit Anno 1517. aut paulo antè. Horum
duo Antonius Nebrissensis et Stunica; qui
posterior tunc temporis vixit Compluti. Erasmum ita
de se legitur præmonere. "Si quisquam
alius, et Nos quo
jure judicium ferre possumus: qui non paucos
Annos in S. Scripturis Vet et N. Test. Hebraicè
Græcè et Latinè prælegendis consumpserimus,
Hebraica Græca
exemplaria cum Latinis s.
contulerimus. Longa ita
jampridem edocti quantum
Ecclesiasticæ N. Test. deferendum sit, ni fallor,
novi optimè." Hic liber, quia Cardinali dis
plicuit, non nisi post ejus quomodo Compluti ederetur Anno 1521. Anno
priore Læus quidam Anglus Erasmum Scripto
impugnaverat; et ab utrisLeeo et Stunicâ,
reprehenditur Erasmus de Omisso testimonio Trium in Cœlo.
Sed ne videar Lectori
possum non Bezam, etiam vehementer, accusare
ut incautum, et sane modo suo loquendi immodestum. In præloquio Annotat. cum ostendit, qu Hanc autem conquerendi provinciam
ope in primâ Editione conficiendâ præcipuè
fuit Adujutus.
Clarissimo Viro D. Waltono tuendam permitto, qui
Prolegom. 4. §. 15. Bibl. Polyglot. sic inquit,
"Non desunt, Qui Bezam nimis Audacem
sine necessitate recedit; et Unius, interdum nullius
Codicis Auctoritate fictus, Prætorianam exercet
potestatem, ex conjecturis mutando et Interpolando
Textum Sacrum pro lubitu." Cùm Ostendit Beza
in præloquio Annotat? quorum ope in primâ
Editione conficiendâ præcipuè fuit Adjutus,
Affirmat se legisse Annotat. Vallæ, Stapulensis, Erasmi, et veterum at
contulisse: ex Stephani vero Bibliotheca copiam
illi factam fuisse Exemplaris Stephanici, quod
ipse Stephanus cum 25 MSS.
erat, Quorum fere omnes impressi. Rectiùs sane
dixisset, cum 17. codicibus: Quia totidem alijs
in locis commemorat, et in Annotat. ipsis
plures non citat. Duobus ita
præter Editos illos a Stephano. Ex his omnis
Bezæ Apparatus. Codicibus ipsis MSS. se usum
ipsius Stephani non fuère, sed ad varias in Galliâ
et Italiâ bibliothecas jure pertinuerunt. MS. Cod. Stephanus ipse nunquam vidit, sed
variantes quasdam lectiones ex illo per Amicos
ab Italiâ transmissas. Codices Notati Regis Galliarum,
cujus Typographiæ præfuit ille Stephanus. Alios
sex codices MSS characteribus hisce Signatos vizt.
bibliotheca, sed et Studio favebant. Beza tamen, in Annotat. suis, cùm tuendam quamvis
lectionem in se suscipiat, ita recitavit illa quæ Stephanus solus contulisset, quasi ipsi Codices
MSS ante Oculos Genevæ obversabantur. Ubi
verò lectiones variæ a Stephano minimè citantur,
ibi non dubitavit Beza a se le ge
Ita in Marci cap. 6o com. 11o. Ubi notavit Stephanus
deesse certam periodum in Codicibus
"Hæc periodus," Inquit Beza, "in omnibus Exemplaribus
Græcis legitur, exceptis Secundo et Octavo." Ex temeritatem
Bezæ conjecturalem! In Act Apostol. 13.33. quia
nullam lectionem variam recitavit Stephanus, de
Græco textu ausus est affirmare Beza "ita scriptum
inveniemus in omnibus Vetustis Codicibus." In .1.
Iohan. 4.3. Ubi Stephaus Silet prorsus, Beza
tamen eloquitur "Sic legitur in omnibus Græcis exemplaribus, quæ quidem mihi inspicere licuit."
At si res
bonos, inquam, viros illos multùm erâsse comperiemus.
Quamvis enim omnes Stephani, quos habuit, Codices
MSS essent numero quidem 15: in unoquo
illorum non describeretur Singulus novi fœderis libellus.
In quatuor enim signatis (
Evangelia cum Actis Apostolorum exarantur. Unum
Codicem (Apocalypsis sola confuit. Alium (
eandem Apocalypsin cum Epistolis S. Pauli ad Corinthios, ad Galatas, Ephesios, Philippenses, et
Colossenses complecti certum est. Septem alij Codices
qui restant, scilicet. (
Epistolas cum Canonicis habuerunt alios
libros. Nempe Codex (
comprehendit. Codices (
Apostolorum. Codices deni
Evangel
totum facile colligitur notando Codices illos, ex
quibus citantur lectiones variæ per singulum Novi
testamenti librum. In varijs Lectionibus Epistolarum
Canonicarum et ad Thessalonicenses, Timotheum,
Titum, et H
(Thessalonicenses Timotheum, Titum et Hebræos;
aut Scribæ aut Typographi. Collegit itaStephanus lectiones varias Epistolarum ex hisce 7
duntaxat
in illis omnibus deesse testimonium Trium in
Cœlo conspicatur Stephanus, quod videre licet in
margine suæ Editionis. Porro autem codices, quibus
usus est Stephanus, hoc testimonio caruisse
præterea constabit; quia plerum
testimonium à Codicibus hodiè per Galliam Extantibus.
Postquam Simonius, Gallus, bibliothecam Regis Galliarum, aliam
explorâsset, et in primâ 7 Codices, in altera 5
perspectos habuisset nullibi tamen offendit istud
testimonium ipso Simonio teste. c. 18o Crit. Histor.
N. Test. Comma quidem Subjungitur à Stephano
hisce verbis
7 suis
careat Codex MS est Nullus. Totus ille 7us versus
in omnibus ipsius Stephani codicibus non extat.
Quatuor ex 7 codicibus antedictis fuerunt ex biblio
thecâ Regis Galliarum; ubi
Septimum deesse comperit Simonius. Comma
igitur postponi debuit mi. Et quis
quis hæc verba [
hanicis solum omitti velit, Oportet illum ostendere
quo terrarum ejusmodi Codex possit reperiri.
Pendet ideó
a fide librorum quos edidêrunt Erasmus et Cardinalis Ximenes. Omittente autem Erasmo
Testimonium illud in primâ ejus et 2da. Editione,
Etsi contra suorum Codicum Autoritatem in tribus
postremis Editionibus inseruit, perquam Incitus;
nihil tamen inde existimationi posteriorum
Editionum accessit. Læo Cuidam Anglo
"Dicam, mihi diversis temporibus plura fuisse
exemplaria quam Septan. (scilt. Græca) nec
in ullo horum repertum, quod in nostris
(i.e. in Latinis) agitur. Quod si contigisset unum Exemplar, in quo fuisset, quod nos
legimus, nimirum illinc adjecissem, quod in
cæteris aberat. Id quia non contigit, quod
Solum licuit, feci: Indicavi quod in Græcis minus
esset." Dixisset Erasmus, se voluisse Testimonium
illud adjicere, si vel unum exmplar, quo legeretur,
ex Angliâ, idem legi in exemplari, quod illic deli
tesceret. Hoc Audito, Testimonium trium in Cœlo
in 3a. suâ Editione inseruit Erasmus. Quo animo
tamen, et quam deformi notâ ipse pro me refe
rat. "Ex hoc", inquit, "codice Britannico reposuimus
quod in nostris dicebatur
et hunc Suspicor ad Latinorum codices fuisse catig
atum. Posteaquam enim Græci concordiam iniêrunt
cum Ecclesiâ Romanà, studuerunt et hâc in parte
cum Romanis consentire. Annot. in loc. edit. 3a.
et Sequentibus."
At, quæso, ubi gentium extat hodie Codex ille Britannicus? aut quo Terrarum
evanuit? Nemini
est, vicere contigit hunc adeò reconditum libellum.
ex illo saltem tempore; etsi summo illum Studio
quæsiverunt. Hactenus ait prolegom. 14. §. 23.
"Versiculus 1. Ioan. 5.7 in Syriacâ, ut et vetustissimis Græcis exemplaribus, nostro Alexandrino, Alijs MSS
Plurimi fiunt ubi
Codicis adeo rari, Testimonium hoc insigne continentis,
fama longè laté
non extaret
exemplar privatis ædibus celârunt, ut orbi-Literato
tantam facere gratiam dignerentur: scilicet ut quò
hodie latet et legi ab omnibus potest, notum
fiat.
Qui
Literarum à Cardinale
sunt, ut tandem edicant unde et è quonam
Codice descripsit illud testimonium, et
fuerit, Licebit cuivis suspicari, Ximenium
inser
Latino quodam exemplari. Quod
Primo, commonefacti Sumus in præfatione
Ximenij ad N. Test. suum exegisse suam Editionem
ad præscriptum Exemplarium, quæ mutuò ex bibliothecâ
Summi Pontificis accipisset. Quod etiam Testatur
Gasparus Bellerus in præfatione ad Quinquagin. Anthonij
Nebissen. Sed finito opere suo eosdem Codices MSS
Bibliothecæ reddidit
non multo pòst jussus à Pontifice illa exemplaria
contulisset; certior factus est illud testimonium
abesse in Codicibus Vaticanis omnibus. Non dico
alia non fuisse Cardinali exmplaria; Hæc
erant præcipua saltem, et de quibus Solis lectores
suos præmonuit.
Secundò non parum me vellicat,
quod in hoc loco Margini Annotavit Cardinalis. convenit
Editioni Græci Textûs. Hoc non fecit Ximenius nisi
in tribus locis per omnes hujus Editionis
Ideo
Textu; quod, ne flueret, in margine Sustinere
visum fuit. In 1a ad Corinth. cap. 15o. occurrit
inusitata quædam in Græco textu variatio
à Græcis ad Latinos codices discitam est tanquam ad
emendatiores; ab his igitur ausus
Græcam lectionem, notâ ad marginem Scutatus.
Ita plerum
carent testimonio trium in Cœlo, notâ ad marginem
tertiâ communi
culparetur. In causa hujusmodi non dubium est
quin validissimis, quas possit confingere, se
rationibus propugnat: nec tamen variantes lectiones
è MSS Codicibus suis adducunt quascun
vel annis Codicis fidem contestatur, sed ad Thomam
Aquinatem tanquam ad Asylum confugit.
" Quoniam Tres Sunt qui testantur, Spiritus et Aqua et Sanguis, et Hi Tres Unum Sunt." In exemplaribus
Iam vero egregiè
et Solerter rem delicatam gessêrunt Editores, qui ad
D. Thomam refer
Cujus in H
Spectatissima; & tanquam Apostolica
pro fortissimo habetur argumento ad lutandam
Græcæ lectionis novitatem. Nobis, autem et Gentibus
quæ fidem pontifici Romano renunciavimus, Thomas
Aquinas non habetur Apostolus: ideo
Autoritas sed Græcorum Codicum app
Altera Ratio, quæ adduxit me, ut existi
marem Græcum
versum fuisse è latinis Codicibus: est Quoniam Stunica, Cui inter Alios Edendi curam et operam
mandavit Ximenius; et qui Stunici Scriptis eo
tempore Erasmum oppugnavit cùm instituat
vindicia hujus versiculi de Testimoni
Cœlo, non ausus est vel uno Codice MS.
Erasmum in
Latinorum Codicum. Et postquam vulgarem,
in Græcis MSS. cum sui ipsius tum aliorum, rec
lectionem, in hisce verbis.
μαρτυρουντες τὸ πνευμα καὶ τὸ ὕδωρ καὶ τὸ αἱμα
unâ sententiâ damnatoriâ confecit, Latini contrà
ab Autoritate Hieronymi propugnatis. Audiatur
ipse Stunica in h. l. Sciendum est, ait, hoc loco gr
codices
veritatem ipsam, ut a primâ Origine traducti
sunt continere. Quod ex prologo B. Hieronymi
Su
Prologo, quem prolixè citavit, et nos antè recog
novimus, omne illi præsidium pro testimonio
Trium in Cœlo. Aliùs, ubi affulserint Græci
Codices, passim ostentat. ut 1 Thessal. 2.7. "Ita
quidem legitur in Græcis", inquit, "codicibus, quos ego
viderim." Iacob. 1.1. ait; "Sciendum in omnibus
Græcis codicibus
In Thessal. 5.23. dicit, "cùm in Græcis exem
plaribus, quotquot sunt,
Integer hic legatur – minime discrepante, nescio
cur Erasmus &c.Erasmus" &c. In Philip. 4.9. ait, "Siquidem
in omnibus Græcis Codicibus
legitur – ne
hoc loco ne
utriusStunica codices Græcos appellans in Editione Complutensi usurpatos si proposito suo convenerint:
at
Codices, Eludendos scilicet, quia pro Erasmo militarent
contra Testimonium Trium in Cœlo. "Sciendum," inquit, "hoc loco Codices apertissimè esse corruptos." Alibi
Ut Summam deni
emendarunt Theologi Complutenses ope versionum Lat
inarum, abs
fecisse patet Mat. 6.13
monium illud Græco idiomate nequaquam prosit, ut inde
credamus fuisse descriptum ex aliquovis Græco exemplari:
At è contra, vel uno tantum destituti, ostendunt
se fuisse contentos autoritate Divi Thomæ Aquinatis et . Confitentes etiam Simpliciter unicum Stunicæ
quidem exemplar, quod Testimonium illud contineret,
apud se prorsus non fuisse. Nec præpropero ac
fervido posterorum zelo c
ubilibet olim extitisse, aut hactenus in toto Orbe
Christiano extare videretur.
Iam tandem etiam sciri potest
facillimè, unde adeoò inter se discordant Editio
Complutensis, et Lectio illa, ex commentitio illo
Codice Britannico,
Textus.
οὐρανωι, ὁ πατὴρ, ὁ λόγος, καὶ τὸ ἅγιον Πνευμα, καὶ
οἱ τρεις εἰς τὸ ἕν εἰσι. Καὶ Τρεις εἰσιν οἱ μαρτυρουντες
ἐπὶ της γης, το πνευμα καὶ τὸ ὕδωρ καὶ τὸ αἱμα.
At in ficto codice Britannico alias legitur. viz.
Πατὴρ Λόγος καὶ Πνευμα, καὶ οὐτοι οἱ Τρεις ἕν
εἰσιν. Καὶ Τρεις
εἰσὶν μαρτυρουντες ἐν τη γη
πνευμα καὶ ὕδωρ καὶ Αἱμα.
pluribus discrepantia quàm quæ possit exoriri
ex incurià solâ plurium Scriptorum: et procul omni
dubio hæc dissentio peregregia debet jure imputari
duobus versionibus
temporibus et ex varijs codicibus Latinis expediêrunt.
Interea dùm se mutuò confodiunt hæ
duæ lectiones variantes adeò, et Dissimiles: ita
se mutuo confirmant codices Græci Uniformes at
Concordes. Caryophilus
in Codicibus MSS Bibliothecæ Vaticanæ, alijs
collatis, Unam et Eandem in Singulis lectionem
invenit at Sine testimonio Trium in Cœlo, ut videre
licet in Collationibus suis Anno 1673 editis a Petro Possino ad f
Evangelistam. Offendit Caryophilus octo tantum
exemplaria Epistolarum Canonicarum, et in 1 Ioh. 5.
ait. "MSS. octo legunt.
ρούντες, τὸ πνευμα καὶ τὸ ὕδωρ καὶ τὸ
τρεις εἰς τὸ ἕν εἰσι
versus hujus Capitis desideratur in Octo MSS. odd.
Græcis" &c. hæc Caryophilus.
Unam et Eandem exhibuit orbi lectionem Erasmus ex codicibus suis plus septem, et, Stephanus
quo
Nota; præterquam Commatis [,] qui
errore quidem posponitur
est. Eandem pariter lectionem agnoscit Stunica, in Libro suo Contra Erasmum scripto,
se vidisse in Codicibus Hispaniâ asservatis, exemplaribus
sexdeceHispania per Veselium, quascun
notavit ille variationes in hoc loco observandas.
Eandem porro lectionem omnino præstiterunt
Codices Britannici; quorum vetustissimus et celeberrimus
ille in Regiâ bibliothecâ asservatus, ab Alexandriâ
per Græciam transmissus, quem
fere sexaginta Waltonus Londini in Bibl. Polyglot.
et in 7 alijs Oxoniæ occurrit Eadem lectio. vizt.
apud Rocanum Laudensem & Baroccianum Codicem
Collegij et Divæ Magdalenæ quintum, (quorum
postremi duo pervetusti) sextum deni
in Collegio Lincolniensi. Hæc sunt Exemplaria
Oxoniæ reperienda. Cantabrigiæ itidem odd s
D. Petavius Senator Parisiensis habuit eandem lectionem quobus MSS
habuit tres codices MSS, quorum lectiones
variantes collegit filius Ejus Iohannes Gachon
et ediderunt Oxonienses in Suo Testamento anno
1675. In his Eadem Lectio reperitur. Sicut et
in duobus alijs Codicibus Basiliæ, in 3a. Venetijs
in 4a. Genevæ et in 5a. Viennæ conservatis.
Occurrit præterea Eadem Lectio, sine
ulla variatione, in Editione Francisci Asulani
Anno 1518 impressâ per Aldum Venetijs, Secundum
exemplaria ditionis Veneticæ, et finitimæ.
Eandem porro Lectionem ante 600 Annos
vidit Oecumenius in Codicibus Græciæ: prout
sciri potest ex commentario suo in Ep. Iohan.
tertiam.
Legebat itidem Cyrillus Alexandrinus
exhibentes, sine Testimonio trium in Cœlo. Quod
nos docuerunt Ejus citationes o.
c. 5. Thesaur. et in 1o. libro de fide ad Reginas.
præterquam Quod in posteriore Cyrilli citatione non
legitur
Eandem præterea Lectionem extitisse
apud primorum Sæculorum Codices colligi potest
quia in Eisdem verbis consentiunt omnes
Antiqua Versiones.
Ex Supra dictis satis evicimus
hoc testimonium non extare in Quolibet Græco
Exemplari. Epanorthotes, quem repræsentat
Lucas Brugensis fuisse, ut veterem, ita accuratum,
Locupletem, et dilgentissimum in conferendis
exemplaribus, in omnibus quos viderat abesse
Testimonium illud affirmat, et Græcis et Latinis
veteribus. Nec in hunc us
tores Læus, Stunica cum Cæteris
in Britannia, Hispania, Flandria, Galliâ et Italiâ
Erasmi Hostes Conjurati ob omissum in 1a.
et 2da. Editione Suâ Testimonium &c nuspiam
illud exquisitissimum licet, offendere valuêrunt
in omnibus ubi
codicibus MSS: nisi in unico illo Phœnice,
qui, ut fingitur, nescio cui et quo tempore
in Britannia visus, statim evanuit, deinde
nemini mortalium conspiciendus. Postquam hæc
eo tempore disceptarentur, Hesselius quidam
Lovanij in Theologia Professor in hunc Locum
Iohan. Commentatus ingenuè confitetur abesse
Testimonium ab omnibus codicibus præterquum
inquit, duobus; unum in Hispaniâ, in Britanniâ
alterum intelligens. Unde Complutenses Theologi
& Erasmus nacti Testimonium cœleste Ediderunt.
codicem quidam Annius Veterator, qui
exinde factus est planè invisibilis.
fulcimenti
et Oscitantis Bezæ insomnia. At non
Audeo dicere Testimonium hoc non posse olim
reperiri in nonnullis exemplaribus. Quia tempora
Expeditionis Crucigeræ contra Turcos in Græcia
Latini multum occuparentur, et coalescerè in
unum corpus Utra
Patriarchæ præfici
ab Anno 1204 cessit Imperium Constantinopoli
tanum à Græcis ad Latinos, ubi regnârunt per
Annos 50. Illis Imperantibus convenit Synodus
Laterana constans 415 Episcopis tum ab Oriente
et ab Occidente. Inter illos citabatur Testimonium
Trium in Cœlo ex quibusdam codicibus Latinis
ut supra Monui. Quâ fieri possit, id Testimonium
incuriæ Scribentium. Certa res est, nonnullos
codices Græcos ex Latino
pretatos; quod docuit Erasmus etiam in præfat.
Editionis 5æ N. Test. hisce verbis. "Hic obiter
Illud incidit admonendum esse Græcorum quosdam
N. Test. codices ad Latinorum Exemplaria emend
atos. Id factum est in fœdere Græcorum cum
Romanâ Ecclesiâ: quod fœdus testatur Bulla,
quæ dicitur, Aurea. Visum est enim et hoc
ad firmandum Concordiam pertinere. Et nos
olim in hujusmodi Codicem incidimus, et
talis adhuc dicitur adservari in Bibliothecâ
Pontificiâ. Verum ex his corrigere nostros
est, Lesbiam, ut ajunt, admovere Regulam."
Suspicatus est etiam idem de Codico Britannico
unde nactus est a Læo Recitatore Testimonium,
quod postremis editionibus interposuit. Ego Ab Ejusmodi codicis nisi diset
Quanquam autem Velesius in Codice
Suo Testimonium cœleste non invenit: Erasmus affirmat se nunquam in quovis
Græco Codice vidisse: (ita quod nactus
at E Latino tamen in alios libros
testimonium illud
at
locis ad amussim Latinorum minime deflectante.
Quidam inter Græcos Episcopos, qui Lateranæ
Synodæ adfuerunt, inseruisse possint, ubi
Testimonium illud citareturum
igitur
codicem; priùs expedit videre, utrum fuerit
emendatus ille Liber ad normam Latinorum,
est, an Codex is Laterano Concilio est vetustior, in
Græciâ antecedat.
fuerit recentior, sive a Latinis versionibus
jure moritissimo nihili æstimandæ est.
Iam paucis absolvi, Vir Nobilissime, Historiam
at
Sacrarum Literarum. Reliquum est; ut, quǽ
præcesserint, ex ipsius loci genuina mente confir
mantur. e
Trium in Cœlo sensum esse perfacilem et
Integerrimum; ut videri licet in paraphrasi
conjungendâ.
[ Quis est Ille, qui vincit mundum, Filius
Hac est Simplex et Innata hujus
Loci mens et Interpretatio: et Vis argumenti gra
vis et Integra. Sin verò interponatur Testimo
nium Trium in Cœlo, mox fiet in oratione dissidium, et Argumenti Virtus
proposuit sibi Apostolus probandam adventûs Christi
veritatem per testes Idoneos comprobandam. Scire
percupio, qui possit cœleste Testimonium afferre quicquam
huic rei adjuvandæ? Si Testimonium illud non
coram homin
innotescat, Qui probabitur inde Christum reverâ
advenisse? Sin autem innotescat, Quo pacto cœleste
Idem Spiritus est Qui in Cœlo et in Terra testatur.
Sin utrobi
qualis, quæso est distinctio inter illud in Cœlo
at
non attingit homines; Quibus, et cui fini
redditur? Quorum pertineat ejusmodi Testimonium,
et quomodo prosit Argumento, quod hoc loco sibi
D. Iohannes tractandum instituit? Si Testimonium
illud admittiur, Interpres esse qui valeat, sat Scio
pertissimi explanationem fore tenebrosissiman; adeo
in
intelligendo nihil Intelligat. Si quis objiciat,
judicio, quid in S. Literis conscribendum quidve
exauctorandum. Ita sane placet in Locis minime
controversis. At hic et Alibi, quo invaluit
Lectio vitiosissima, Optimum est revereri præstantiss
imos Codices, et Rei Summam permittere firmissimis
præcipites et Longè
Religionis intemeratæ simplicis et Apertæ; infucatum
quidvis et mysteria depereant, at
re quod parum aut nihil intelligant. Per
me licet ijs statuere in S. Iohannem, ut velint:
Ego tamen qui S. Apostolium eâ observantia tanto
presequor honore, ut sapientissimum et consummatissi
mum scribendi ratione judicem; Non possum non
illi imputare, quod sapiat optimam et Integerrimam
Rationem, tantâ præsertim Authorum luce circumfusus Nam in hâc insigni controversiâ stat a meis partibus 4 tæ. Synodi Generalis authoritas omnium
Ab Hispanis disertè affirmatur
se Latinos Codices fuisse secutos, et clausulam 1, [3Et hi Tres sunt Unum)
Authoritate Thomæ Aquinâtis) in2 octavo versu,)
Authoritate Thomæ Aquinâtis)et
tanquam ab Arianis insertam. Huic autem
Innitentes, Ambrosius, Augustinus, Eucherius,
alij
Deitatis. Ut Dionys. Alexandrin. Resp. ad Paul. Samosat.
Quæst. 4. Ait.
καὶ τὸ αἱμα καὶ τὸ πνευμα οἱ τρεις τὸ ἕν εἰσι.
Sed omissio illa jam pro Errore damnatur, clausulâ Eâdem in omnes impressos Codices
restitutà. Istâ
Britannico, jure ita
numero vitiosorum exemplarium, quod non
nemo Larvatus, præ se forens emendationem,
corruperat. Erasmus, Adversus Monach. Hispanos
in Articulo de Trinitate testatur se nunquam
vidisse Codicem Britannicum, ait illum fuisse
Recentem, cujus sinceritas illi suspecta fuit; Hunc
palam et Sæpius
qui ob omissum Testimonium Erasmo succensebant
nunquam coeccebant Incursantem. Nunquam de
Suspectâ prole suâ certiorem Reddiderent Orbem
Literatum; nec humanissimi viri monere, uti
constringendos et Orthodoxos erigendos Hic Codex
reconditior consuleretur. At e Contra, post
Admissum in Sacras Literas Testimonium cœleste cum Erasmum nihil ultra Solliciti, Quia Voti
Compotes Erasmi humanitate facti de illo
Codice toto Sæculo, et quod excurrit, siluerisset.
At
operâ institutâ fato
Hæccine verò sic fieri æquum est? Ubinam
ille Candor et Integritas quæ Rei tam sancta
authoritas postularerit. et sine quibus constare diu di
Tandem Aliquando, quos oportet, proferant
illius Testimonij agitur; ut Salvum faciant,
codices et Exemplaria honestæ famæ et
antiquitatis venerandæ in conspectu Eruditi
Orbis compareant. Hâc Conditione si detrec
taverint uti pugiles Vindices hujus insigni
Testimonij; Æquissimum
Codice discederet, nec amplius So. Iohanni
sucum, aut genti Christianæ fraudem
audeat prætendere: qua ab authoritate Hieronymi Sublestâ diu nimium pependit,
dicentis se Latinos codices ere
Ausi sunt violare fidem tam Græcorum, quam
Latinorum Exemplarium. Cujus gravissimi
Sceleris Utinam Viri Sapientes et Ingenui
pœnitere tandem minùs erubescant.
Finis.